'Krakatau was een kippenscheet vergeleken bij Tambora'
18-02-2015 17:41
Buitenland
Wikimedia
Geschreven door Lambert Teuwissen, Redacteur
Het leek alsof het einde der tijden nabij was 200 jaar geleden. Er waren overstromingen door onafgebroken noodweer, hagelstenen ter grootte van sinaasappels en de winter wilde maar niet eindigen. Oogsten mislukten door de kou, hongersnood brak uit.
Niemand kon bevroeden dat het allemaal te maken had met een vulkaanuitbarsting aan de andere kant van de wereld. De uitbarsting van de Tambora was de hevigste die de mens ooit heeft meegemaakt. De gevolgen waren over de hele wereld merkbaar, maar tegenwoordig is er haast niemand die het verhaal kent.
"Toen ik zei dat ik een boek ging schrijven over een Indonesische vulkaan, begon iedereen over de Krakatau. Dat was een kippenscheet vergeleken bij dit", zegt Philip Dröge, wiens boek In de schaduw van de Tambora morgen uitkomt. "Tambora was vele malen krachtiger. Het enige waar je het mee kunt vergelijken is het simultaan ontploffen van meerdere waterstofbommen."
Champagnefles
Toen de Tambora op 10 april 1815 uitbarstte, werd 150 kubieke kilometer aan materiaal de lucht in geduwd. De berg verloor een derde van zijn hoogte: 4200 meter werd 2800 meter.
"Er komen daar vier aardschollen bij elkaar en die oefenen allemaal druk op elkaar uit. Je kunt het vergelijken met een champagnefles die je schudt tot de kurk het niet meer houdt. Alleen is hier niet de kurk uit de fles geschoten, maar is de fles geëxplodeerd."
De knal was 2500 kilometer verderop te horen. Op Brits-Sumatra (een afstand van 1800 kilometer) stuurde de bevelhebber een patrouille op pad omdat hij het geluid voor kanonvuur had gehouden.
Bevroren in de eeuwigheid
In de nabije omgeving kwamen duizenden mensen in een oogwenk om het leven. Wie niet was gevlucht, werd overvallen door een pyroklastische storm, een wolk gloeiend heet vulkanisch stof. Mensen werden gebakken in de houding waarin ze stierven, zoals eerder in Pompeï was gebeurd.
"Het zijn idiote stillevens. Alles is omvergeblazen, maar de details herken je: touw, vruchten, tabak. Ze hebben rijst gevonden - zwart en versteend, maar duidelijk herkenbaar als rijst."
Een van de meest pregnante vondsten was het verkoolde lichaam van een boer met een klomp gesmolten glas bij zijn hand. Blijkbaar had hij op het laatste moment een kan water gehaald, ongetwijfeld om zijn ogen uit te spoelen of zijn keel te smeren. "Hij dacht het misschien nog uit te kunnen zitten, maar werd bevroren in de eeuwigheid."
Zuiderzee bevroren
De gevolgen reikten verder dan het eiland Soembawa. Verder dan Nederlands-Indië. Verder dan Azië zelfs. Doordat het zonlicht werd tegengehouden door een deken van fijn as, daalde de temperatuur wereldwijd merkbaar en ontstond er hongersnood. China, de VS, Europa, overal waren tekorten.
In Nederland was de winter van 1816 zo koud dat records uit die tijd vaak nog in de boeken staan. Zelfs het zoute water van de Zuiderzee bevroor. Enkele maanden later volgden overstromingen door overtollig smeltwater uit de bergen. In doorgezaagde oude bomen is de periode vaak nog goed te herkennen: door het gebrek aan voedingstoffen zijn de jaarringen van 1816 en 1817 vaak flinterdun.
Wetenschappers stonden voor een raadsel. "Ze hebben er allemaal slagen naar geslagen, maar niemand had het bij het juiste eind. Een Amerikaanse wetenschapper gaf de Slag bij Waterloo de schuld, die was een jaar eerder. Door alle kanonnen, paarden en manschappen zou er zo veel stof zijn opgedwarreld dat het zonlicht werd tegengehouden. Qua stof zat hij goed, alleen qua oorzaak dus niet."
Weerhaakjes
Om te zien waar hij over ging schrijven heeft Dröge zelf de Tambora ook beklommen. "Dat was echt zó zwaar. Ik had drie maanden ervoor nog een marathon gelopen, maar dit was echt zwaarder."
"Je begint in tropische regenwoud, met muggen en planten met weerhaakjes en zo. Daarna stijg je tot een hoogte met het klimaat van Europa, waar een harde wind waait. Je bent dus constant bezig andere kleding aan te trekken."
Een soort cake
Ook het nog altijd aanwezige fijnstof van de uitbarsting hindert. "Als je een struik wegtrekt dan dwarrelt het weer op en geeft het een idee hoe het er moet zijn geweest. Het is zo fijn, bijna een soort mist. Door de wind wordt het in je gezicht gestraald, waar het een soort cake wordt. Als je het inademt protesteren je longen ontzettend, je blijft maar hoesten."
Boven is het uitzicht adembenemend. "Alles is van de buitencategorie, zo groot en zo diep. Het is de diepste vulkaankrater ter wereld, 600 meter diep. En als je dan naar beneden kijkt, zie je nog een beetje stoom omhoog komen, want hij is nog steeds niet afgekoeld."
"Ik heb geprobeerd hem op foto’s te zetten, maar het is onbegonnen werk. Hij is zo groot dat je de schaal niet op beeld krijgt. Het is een bijzondere plek op deze wereld."
NOS
Vanavond is er een interview met Philip Dröge in het radioprogramma Met het oog op Morgen.
NPO Radio1
Met het oog op morgen, 18 febr, ga naar minuut 39:45
za 24 jan 2015 - 11:59
