Een onbetrouwbaar politicus

14 september 2009
Een onbetrouwbaar politicus

Van Agt heeft zijn boek over het Palestijnse probleem gepresenteerd. Over de inhoud wil ik het niet hebben, want ik heb het niet gelezen. Ik heb alleen vrijdag met grote instemming een citaat uit de recensie door Jan Blokker geplaatst. Van Agt blijkt zich niet te realiseren wat Pechtold verwoordde in “Zomergasten”. Hij waarschuwde dat de Palestijnen nog steeds het vaste voornemen hebben de Israëli’s de zee in te jagen. Dat houdt elke tegemoetkoming van Israëlische zijde tegen. Je kunt nu de vraag stellen of Van Agt nu zo’n moreel hoogstaand persoon is dat hij een zuiver oordeel kan vellen over het moeilijkste conflict in de wereldpolitiek.
Om die vraag te beantwoorden ga ik terug naar een zwarte periode in mijn eigen geschiedenis. Welke rol speelde Van Agt in de treinkaping bij De Punt?
Waar kwamen die Molukkers eigenlijk vandaan? In het KNIL, het Nederlandse koloniale leger, vormden de Molukkers een kern, die zich onverbrekelijk trouw aan Nederland betoonde met als symbool voor die aanhankelijkheid de Koningin. Na de soevereiniteitsoverdracht in 1949 kregen zij het uiteraard moeilijk en in 1951 kwamen zij naar Nederland voor, naar zij meenden, een korte periode. De Nederlandse regering had hun namelijk toegezegd dat zij een vrije staat in de Molukken mochten stichten, zodat zij ook zouden kunnen terugkeren. Daar kwam natuurlijk niets van. De Nederlandse regering bleek het onmogelijke te hebben toegezegd, iets wat de gezagsgetrouwe Molukkers niet konden geloven. Dertig jaar lang bleven zij in kampen wonen in de verwachting dat hun verblijf in Nederland tijdelijk zou zijn.
Dertig jaar later waren jongeren het wachten moe. Zij wilden door een terroristische daad de regering dwingen haar belofte na te komen. Terrorisme is altijd verwerpelijk, dat weten wij nu veel beter nog dan toen. Maar wel moet worden gezegd dat de Molukkers grond voor hun ontevredenheid hadden als gevolg van de lichtzinnige toezegging door de Nederlandse regering.
Toen ik op 23 mei 1877 tegen het eind van de middag thuiskwam, hoorde ik over de treinkaping en dat onze vriend Rien van Baarsel tot de passagiers behoorde. Dat hield in dat wij het verloop met grote betrokkenheid hebben gevolgd. Zagen wij daardoor meer dan de gemiddelde Nederlander?
Vier kapers bezetten ook een lagere school in Bovensmilde, wat natuurlijk grote consternate in dit dorp veroorzaakte.
De regering vormde een crisisteam dat uit drie personen bestond: minister-president Joop den Uyl, minister van Binnenlandse Zaken De Gaay Fortman – een zeer bekwaam en beminnelijk man, die als Nederland een republiek zou zijn geworden, zo de functie van president had kunnen krijgen – en Dries van Agt als minister van Justitie. Hier komt onze dappere verdediger van de Palestijnen dus in beeld. Den Uyl wilde onderhandelen, totdat er een oplossing zou zijn gevonden, De Gaay Fortman steunde dit en Van Agt stond een gewelddadige oplossing voor. Hij was dus in de minderheid en moest “stiekeme streken” bedenken om zijn wil door te zetten. De verkiezingen van 25 mei gingen door, maar de verkiezingscampagne werd gestaakt. De doop van het pas geboren dochtertje van Rien en Evelien van Baarsel in de kerk van de Vrijzinnige Hervormden in de Parkstraat in Arnhem door ds. Metz moest worden uitgesteld.
De terroristen stelden eisen: een telefoonleiding tussen de trein en de kleuterschool en een vliegtuig dat kapers en passagiers zou kunnen vervoeren naar Benin. Beide eisen werden toegezegd door het crisisteam. De telefoonleiding werd aangebracht. Bemiddelaars waren ir. Manusama, de tweede president van de republiek der Zuid-Molukken in ballingschap en de Zuidmolukse predikant Metiarij.
Zo kwam een geweldloze oplossing van de gijzeling in zicht.
Maar toen begon Van Agt, die dit niet wilde, de zaak te versjteren. Eerst werd de toezegging van het vliegtuig ingetrokken, omdat zo’n groot toestel niet op de modderige landingsbaan in Benin zou kunnen landen. Dat had het team natuurlijk moeten onderzoeken, voordat het vliegtuig werd toegezegd. Of het waar was, weet ik niet. Toen raakte de telefoonlijn defect. Reparatie zou volgens Van Agt onmogelijk zijn. Vreemd natuurlijk dat een lijn die je zelf hebt laten aanleggen, niet gerepareerd zou kunnen worden. Van Agt deed dus iets wat onvergefelijk is, hij trok een toezegging aan de gijzelnemers in. Het was mij toen al duidelijk dat een geweldloze afloop niet gewenst was. Gezien het feit dat Den Uyl en De Gaay Fortman benadrukten dat zij daar wel naar streefden, was het duidelijk dat Van Agt de zaak kapot maakte. Er was een patstelling bereikt.
Op de laatste zondagmiddag bezochten mevrouw Soumokil, de weduwe van de eerste, door Indonesië omgebrachte, president van de Zuid-Molukken en de arts Tutuhatuwena, de latere opvolger van ir. Manusama, de trein. Zij kwamen zichtbaar verbitterd terug. Het moet hun duidelijk zijn geweest dat een mogelijke oplossing onmogelijk was gemaakt.
Op zaterdagochtend 11 juni vlogen zes Starfighters drie keer heel laag over de trein. Het lawaai moet ondragelijk zijn geweest. Mariniers werden zo in staat gesteld de trein te beschieten – het was bekend waar de Molukkers zich ophielden – en de trein te bestormen. Als gevolg daarvan verloren Rien van Baarsel en de nog maar 19-jarige Ansje Monsjou het leven, samen met zes kapers. De dood van de twee passagiers was de mariniers niet aan te rekenen. Het was wat wij nu “collateral damage” noemen. In plaats van naar een doopdienst moesten wij naar een uitvaartdienst.
Natuurlijk volgden wij de ontwikkelingen op de voet. Vrijdagavond laat werd De Gaay Fortman geïnterviewd. Hij zei natuurlijk niets over de plannen voor de volgende ochtend, maar het drong tot mijn onderbewustzijn door dat de gijzeling rampzalig zou eindigen. De volgende ochtend zette ik zonder na te denken geen radio aan. Later heb ik gedacht dat ik door dit interview al moet hebben geweten dat de gewelddadige afloop niet meer te voorkomen was, maar dat ik dit tegelijkertijd moet hebben verdrongen. Later in de ochtend belde de predikant in Elst mij op en deelde hij mij de afloop en de dood van Rien van Baarsel mee.
Ik heb vier brieven getypt naar vier bladen, in ieder geval naar Vrij Nederland en Trouw. De doorslag heb ik nog. Het moet daarbij vermeld worden dat in mijn toenmalige woonplaats Elst, waar ook Rien woonde, een kamp voor Molukkers was gevestigd. Het was kermis in Elst – waarom werd die eigenlijk niet afgelast? – en de sfeer was om te snijden. We vreesden ongeregeldheden tussen Elster en Molukse jongeren. Gelukkig zijn die uitgebleven. Maar het is wel zeker dat in die sfeer post werd opengemaakt en achtergehouden. Bij navraag bleken de redacties de brieven niet ontvangen te hebben. Ik was te gedeprimeerd door dit alles om verdere pogingen te ondernemen. Zo bleef de reputatie van Van Agt niet verder geschonden dan die door andere ongelukkige beleidsfouten al was. In zekere zin kwam hij als triomfator de strijd uit, al moet worden gezegd dat Den Uyl diep teleurgesteld was. Ik vermoed dat dit de controverse tussen Den Uyl en Van Agt heeft aangescherpt. Ik acht de dappere Palestijnenverdediger Dries van Agt direct aansprakelijk voor de dood van twee passagiers en zes kapers. Het bloed van acht mensen kleeft aan zijn handen, maar desalniettemin heeft hij een mooie carrière achter de rug en beticht hij nu Israël van moord in veelvoud.
Een paar dagen fietste ik over het fietspad langs de Rijksweg naar Arnhem. Aan de overkant reed een Molukse jongeman in tegengestelde richting. Plotseling kwam er een straaljager met verscheurend lawaai krankzinnig laag over. Natuurlijk was de associatie met de trein onmiddellijk gewekt. Ik keek om naar mijn tegenligger en ook hij keek om. Ik had haast om op tijd te komen. Natuurlijk had ik af moeten stappen en een gesprek met de jongeman moeten aanknopen. Maar ik was murw gemaakt door dit alles.

Gepubliceerd door W. Kleisen om 12:46 in Actueel | Permanente link