Koloniaal bestuur tot 1800 - deel 4.

Bronnen: zie deel 1.


Gigantisch bedrijf.

De "Ernsthaftige, wijse, voorsienige en seer discrete" Heren XVII kwamen slechts drie en later twee jaren bijeen gedurende enkele weken en de belangrijkste vergadering vond plaats in september na terugkeer van de vloot uit Azië.
De hoofddirectie bepaalde dan hoeveel schepen en manschappen naar Indië zouden vertrekken; zij nam een voorlopig besluit over de hoeveelheid geld en goederen, die met deze schepen moest worden meegezonden.
Ook stelden zij vast de data en voorwaarden van de veilingen, die onmiddellijk bekend gemaakt werden in alle Europese handelssteden.
Na de veilingen werden de dividenten bepaald en werden de nieuwe bestellijsten voor de komende reizen bepaald.

Alhoewel de directieleden zich in het begin enkel met het hoofdbeleid bezig hielden, werden na verloop van tijd, haar werkzaamheden uitgebreider.

Eenerzijds groeide de VOC uit tot een gigantisch bedrijf met 150 schepen en 10.000-den werknemers en uitgestrekte bezittingen in Azië die alle bestuurd en gedirigeerd moesten worden.
Anderzijds probeerden de Heren XVII zoveel mogelijk op alles grip te krijgen door middel van een vloedgolf van uiterst gedetailleerde instructies die zij over de dienaren uitstortten.
Details zoals: gebruik van brandslangen, het verven van de boegsprieten van schepen, het verkwisten van buskruit bij saluutschoten en nog meer waren gebruikelijk.

Om al deze taken naar behoren uit te kunnen voeren, werd een permanente secretaris (=advocaat) benoemd alsmede een bizondere commissie.
De advocaat behandelde de post, stelde de resoluties van de Heren XVII vast en nam deel aan de vergaderingen van de Heren XVII. Hij werd op den duur een machtige schakel aangezien zijn post permanent was en de Heren XVII slechts bij toerbeurt de vergaderingen bijwoonden.

Ene Pieter van Dam bijvoorbeeld bekleedde de post van advocaat gedurende een jaar of 50 van 1662 tot aan zijn dood in 1706.
Zijn kennis en ervaring legde hij vast in Beschrijvinge van de Oostindische Compagnie in 1701.
Het was voor de bewindhebbers een belangrijk naslagwerk over de geschiedenis en organisatie van de VOC en het manuscript was dan ook niet bestemd voor vreemde ogen en lag zorgvuldig opgeborgen in de vergaderzaal van de Heren XVII.

De belangrijkste commissie die de hoofddirectie steunde was het Haags Besogne, dat sinds 1649 elk voorjaar gedurende 4 tot 8 weken in Den Haag bijeenkwam en zij was belast met controle over alle activiteiten van de VOC in Azië en uiteraard werd deze taak uitgebreider naarmate de VOC groeide en één en ander werd nauwkeurig en uitvoerig besproken met de Heren XVII en de Staten Generaal en ook beschreven zij nauwkeurig de definitieve instructies voor de bestuurders in Indië.

Deze instructies werden bepaald aan de hand van gelezen brieven, aangezien zij zelf nog nooit een stap in Indie hadden gezet en de nieuwe instructies werden per schip naar Batavia gestuurd, alwaar deze pas na 8 maanden bij het Bestuur van Nederlandsch Indie aankwamen.

Extra:
Daniel Bernard (1594-1681) maakte van 1641 tot aan zijn dood deel uit van de Amsterdamsche Kamer van de VOC en was in zijn tijd één der meest invloedrijke kooplieden. Hij en zijn broer dreven sinds 1628 handel met Rusland.

In 1622 werd de naam Batavia verkozen boven de naam, die Jan Pietersz Coen liever had, namelijk Nieu Hoorn. Maar de VOC trotseerde de eigenwijze Coen en dacht aan de gespannen verhoudingen tussen de Zeeuwen en de Hollanders en kozen voor de neutrale naam Batavia.

Deel 5 volgt: Het Indisch Bestuur.