Wajang Foxtrot: heimwee en weemoed van 'ons' Indië donderdag 26 mei 2011 | 08:30 | Laatst bijgewerkt op: donderdag 26 mei 2011 | 08:33
Kunsthistoricus Carl Nix bij de poster die de laatste door hem verzorgde expositie aankondigt. foto Rinze Brandsma
Ook Carl Nix was zich bewust van de Indische sentimenten. "We waren bezorgd voor reacties in de geest van 'Wat moet ik met dat tempo-doeloegedoe? Van: Indië, dat is een gevoel; dat begrijpen wij alleen die er gezeten hebben'. Maar realiseer je wel dat dat Indische gevoel in veel families nog héél sterk is. Dat werkt generaties lang door.
Uit onderzoek is gebleken dat een op de tien Nederlanders wat met het vroegere Nederlands-Indië hebben. Omdat iemand van de vorige generaties daar gezeten heeft. Of omdat vader of grootvader uitgezonden is geweest."
Bredanaar Carl Nix is samensteller van een expositie bij de Atlas van Stolk in het historische Schielandshuis in hartje Rotterdam. Die warmbloedige, tropisch bonte tentoonstelling is er tot en met 26 juni te zien.
Het was de laatste grote klus voor Nix (65), hoofd Atlas van Stolk. Zijn afscheidstentoonstelling. De Bredase kunsthistoricus had er onlangs zijn laatste werkweek. Na ruim 36 jaar in dienst bij de fameuze Rotterdamse geschiedenisverzameling gaat hij met pensioen.
Zelf is hij ook sterk betrokken bij 'de Oost', met generaties (groot)ouders in Indië; zijn vader is er geboren. Het verhaal van Indië is natuurlijk al talloze malen verteld, realiseert Nix zich. Zijn Atlas van Stolk ('de geschiedenis in beeld') heeft, als historische verzamelplaats van affiches en ander beeldmateriaal, heel veel drukwerk uit de tijd dat Indonesië onze kolonie was, de vrijheidsstrijd en de periode kort daarna.
Maar de aanleiding was dat 'de Atlas' meer dan honderd exemplaren van Indische bladmuziek met composities verwierf: vanaf 1860 (vlak na Multatuli) tot 1949. De kleurrijke omslagen van de bladmuziek zijn grafische juweeltjes. Exotische affiches, blikvangers uit 'onze' tropen, completeren de collectie. Zowel foto's, vaak van Indische fotografen, en grafische ontwerpen en drukwerk uit Indië zelf, zijn van opvallend goede kwaliteit.
De tentoongestelde verzameling geeft een gevarieerd, indringend beeldverhaal van de Nederlandse aanwezigheid in Indië vanaf de bloedige onderwerpingsstrijd in Atjeh tot en met de politionele acties en de onafhankelijkheid van Indonesië. Het zijn 'tot muzieknoten gestolde Nederlandse getuigenissen van ervaringen met de Gordel van Smaragd'.
Veel van de muziek – te horen op een cd die bij de begeleidende, uitgebreide catalogus/boek hoort – staat bol van heimwee.
- Weemoed, verlangen, tempo doeloe. Wordt zo'n Indische expositie niet snel over-sentimenteel?
Carl Nix: "Zeker. Maar het is intussen wel pure muziek. Heel interessant, met componisten die geïnspireerd waren door de exotische muziek en instrumenten van daar. Zoals de gamelan en de krontjongmuziek. Maar dan met piano, cello en westerse orkesten, of door de Kilima Hawaiians. Liederen die gaan over de njai, de huishoudster/minnares daar, bootreizen, vliegtochten, radioverbindingen. Jazeker, het ook bij ons beroemde Hallo! Bandoeng! van Willy Derby zit er ook bij."
- Op wie mikken jullie?
"Mensen uit de Indische gemeenschap zijn natuurlijk blij met alle aandacht en onverzadigbaar. Maar onze drijfveer, behalve het 'laten zien', is dat we nu wat meer afstand kunnen nemen van Indië. Het blijft een intrigerend onderwerp, ook voor de jongere generaties die er niet mee zijn opgegroeid. Uit alle gedoe rondom dat Nationaal Historisch Museum bleek wel dat de gemiddelde Nederlander echt niet genoeg weet van de geschiedenis."
- Voor de jongere generaties is het best schokkend, zo'n bordspel bijvoorbeeld, van de bloederige onderdrukking in Atjeh. Met je pionnetje, via schietende KNIL-legers en in de pan gehakte kampongs, naar het zegevierend wapperende rood-wit-blauw.
"In die tijd van voor de tv en de computer deden veel gezinnen enorm veel aan spellen om de tafel. Zoals dat Nederlands-Indisch Oorlogsspel. Er zitten ook veel kinderprenten bij, in het Maleis of tweetalig. Het Indisch ABC. Maar ook een sjabloon-affiche over de Indonesische vrijheidsstrijd. En het Indonesische volkslied Indonesia Raja – gedrukt in Amsterdam."
De Atlas van Stolk omvat de in 1830 door de rijke Rotterdamse houthandelaar Abraham van Stolk begonnen beeldverzameling: eigentijds materiaal vanaf 1550.
Het is een mooie aanleiding ook om dat fraaie Schielandshuis eens te bezoeken. Midden tussen de omhoog torenende reuzen van het Rotterdamse centrum staat het stadspaleis als enige bewaard gebleven gebouw uit de rijke 17e eeuw in de stad. Het schuilt nu in de schaduw van spiegelende bankgebouwen, achter de 'koopgoot' en WTC in het winkelcentrum. Neem dan ook de tijd om in de tuin, bij het museumcafé te gaan zitten: een aangenaam, verstild geheim in die verder versteende, bruisende binnenstad.
Wajang Foxtrot, Indië in Klank en Beeld. Museum Rotterdam, Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31. T/m 26 juni.
Verder in het Schielandshuis: Rituelen, t/m 26 februari 2012, en vernieuwde permanente tentoonstelling Stad Van Rotterdammers. Open di t/m zo 11 - 17 uur.
Daar ook te koop: uitgebreide catalogus/boek 'Wajang Foxtrot', door Henk Mak van Dijk en Carl Nix, incl. cd Indische muziek van 1860-1948.
€ 24,95.
www.atlasvanstolk.nl
bndestem.nl
di 12 apr 2011 - 13:47
