Plunderaars schenden oorlogsgraven in zee
Nederlandse onderzeeboten voor Maleisische kust beschadigd door Cambodjaans schip met hijskraan
Oegstgeest – Nederlandse oorlogswrakken in Aziatische wateren zijn ten prooi gevallen aan illegale bergers en plunderaars. Eerder dit jaar zijn onderdelen van twee gezonken schepen ter veiling aangeboden in Australië. En nu is er bewijs dat de onderzeeboten O-16 en K-XVII, voor de Maleisische kust, zwaar zijn beschadigd door een hijskraan.
Door Tonny van der Mee
Dat blijkt uit onderzoek van de Stichting Comité Nabestaanden Onderzeeboten 1940-1945. “De schepen zijn zwaar toegetakeld, waarschijnlijk bij pogingen om ze te bergen,” zegt voorzitter Jan Spoelstra. “Het is puur winstbejag. Een oorlogsgraf dient te worden gerespecteerd. Men moet rekening houden met de gevoelens van de nabestaanden.”
De Nederlandse regering heeft Maleisië om opheldering gevraagd, omdat ze ‘de verstoring van de laatste rustplaats van opvarenden ontoelaatbaar vindt’.
Nabestaanden zijn woest over de schending van de zeemansgraven. “Het is een schande,” zegt Henk Bussemaker, zoon van O-16-commandant Anton Bussemaker en vader van de huidige minister van Onderwijs.
“Als dit bij oorlogsgraven aan land gebeurt, is Nederland te klein. Wat met de O-16 is gebeurd, is hetzelfde als dat ik de graven op het ereveld in Margraten zou omploegen.”
Plunderaars verdienen grof geld met de verkoop van schroot en onderdelen van de vele scheepswrakken rond Maleisië. In de Zuid-Chinese Zee liggen vier Nederlandse onderzeeërs die in de Tweede Wereldoorlog zijn gezonken. Ze zijn door Nederland aangemerkt als ‘oorlogsgraf’ en genieten – net als alle andere gezonken oorlogsschepen – volgens internationale verdragen ‘soevereine immuniteit’. Schending van de graven is dus strafbaar.
De zaak kwam aan het rollen toen vorig jaar oktober het Cambodjaanse schip Hai Wei Gong 889 met hijskraan en schroot vlakbij de O-16 werd gesignaleerd. Nederland vroeg Cambodja om opheldering.
Opruimwerkzaamheden.
Cambodja ontkenden op basis van de logboekgegevens dat het schip in de buurt van Nederlandse zeemansgraven is geweest. Bovendien zou het schip door Maleisië zijn ingezet voor ‘opruimwerkzaamheden’.
Maleisië beweert dat de Hai Wei Gong 889 daarvoor geen vergunning heeft. Dit voorjaar legden de autoriteiten het schip aan de ketting en arresteerden de bemanning op verdenking van illegaal bergingswerk. Ze verdienden tonnen met schroot van oorlogswrakken.
Tegelijk bleek dat onderdelen van de onderzeeboot K-XVI en het marineschip Hr. Ms. De Ruyter bij een veilinghuis in Australië te koop werden aangeboden. Justitie in Nederland en de ambassade in Canberra konden dat voorkomen. De betrokkene is niet vervolgd. Er was geen kwade opzet. De spullen zijn direct teruggegeven.
Na alle berichten liet de stichting een Australisch bedrijf onderzoek doen naar de O-16. Uit de beelden blijkt dat de buitenkant afdrukken van een grijparm vertoont en dat enkele staalplaten zijn losgerukt.
Dat geldt ook voor de K-XVII, die in de buurt ligt. Spoelstra: “Er zijn geen aanwijzingen dat ze binnenin zijn geweest.”
Op het plunderen van wrakken staat in Maleisië een boete van 230 euro, terwijl bergen zonder vergunning honderd keer zo veel kost. Bussemaker: “Een boete is slechts een symbolische straf. Tegelijk geeft het aan hoe hopeloos de situatie is. Als je het wil voorkomen, moet je er constant een schip naast leggen.”
Nabestaanden willen dat landen schepen met schroot strenger controleren, de bemanning direct arresteren en harder straffen. Spoelstra: “Je moet de pakkans vergroten. Het moet internationaal bekend worden dat je er vanaf blijft. Maar het besef dat zeemansgraven heilig zijn, leeft niet overal.”
Zo poseerde een Indonesische staatsarcheoloog onlangs op de foto met een schedel van een bemanningslid in een Duits scheepswrak.
Nederland overlegt met Australië, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten over de bescherming van scheepswrakken. “Een van de stappen is voorlichting over de wrakken en uitleg over de status als oorlogsgraf en het belang van piëteit en respect jegens de gevallenen en nabestaanden”, aldus een Defensiewoordvoerder.
Ze benadrukt dat toezicht moeilijk is, omdat het om grote zeegebieden gaat en meerdere wrakken van verschillende landen. “Geheel voorkomen zal niet mogelijk zijn. Handhavend optreden is lastig.”
De O-16 was het vlaggenschip van de onderzeedienst in Nederlands-Indië. Op 13 december 1941 bracht het drie Japanse oorlogsschepen tot zinken. Dit eerste geallieerde succes in de strijd tegen Japan, werd in Amerikaanse media breed uitgemeten om het moreel op te vijzelen.
Twee dagen later voerde de O-16 op een Japanse mijn. Slechts een bemanningslid overleefde. De andere 41 bemanningsleden kwamen om. Commandant Bussemaker kreeg postuum de Militaire Willemsorde. Het wrak werd pas in 1995 bij toeval ontdekt door de Zweedse duiker Sten Sjöstrand.
Bussemaker en zijn broer hielden toen boven de O-16 een emotionele ceremonie. “Ik vond het fantastisch om de omgeving te zien. Mijn broer zei: ‘dit is het laatste wat mijn vader heeft gezien’. Dat vond ik een mooie gedachte”.
Het is een hard gelag dat nu is gerommeld aan de laatste rustplaats van zijn vader en de bemanning. “Je moet er niet aan denken dat de overblijfselen van de manschappen met een kraan worden opgepakt, in een drijvende container worden gestopt en naar een oven gaan om te worden omgesmolten. Dat is geen behandeling voor mensen die hun leven hebben gelaten voor het vaderland.”
AD, 13 december 2014.
zo 14 dec 2014 - 14:07
