Molukkers willen verzwegen historie levend houden

Piet en Jacob flankeren hun vader

Artikel is geplaatst door Fokke Wester op 25-10-2016 - 18:45

Molukkers willen verzwegen historie levend houden

DRACHTEN – Jacob Matahelumual (68) uit Rottevalle en zijn broer Piet (66) uit Drachten kwamen in juni 1951 samen met hun vader Salmon Matahelumual en moeder Salomina Talakua op de boot vanuit Nederlands-Indië naar Kamp Nuis.

Tekst en foto’s Fokke Wester

In 1962 verhuisde het gezin naar Drachten, waar vader werk kon krijgen bij Philips. De kinderen, klein- en achterkleinkinderen zijn in de loop der jaren Fries geworden, maar hun Molukse wortels mogen niet worden vergeten, vinden Jacob en Piet. Ook voor de derde en vierde generatie is het belangrijk dat ze weten waar ze vandaan komen. Daarom gaan ze zondagmiddag naar de bijeenkomst in het Molukse wijkgebouw Bunga Pala in Marum, waar van drie tot zeven uur herdacht wordt dat de Molukse gemeenschap 65 jaar bestaat in Nederland.

KNIL

De Molukkers die naar Nederland kwamen, waren in dienst geweest van het Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL), een legeronderdeel dat al vanaf 1830 in de voormalige kolonie werd gevormd door Indische soldaten. Zij hadden in de Tweede Wereldoorlog met Nederlandse militairen gevochten tegen de de Japanners en daarna tegen de rebellen van Soekarno, die na de Japanse bezetting van Indonesië een zelfstandig land wilde maken. Onder druk van de Verenigde Naties en de Verenigde Staten, die dreigden de hulp aan de wederopbouw te staken, ging Nederland na twee jaar van strijd in 1949 akkoord met een zelfstandig Indonesië. In juli 1950 werd het KNIL officieel opgeheven. De soldaten gingen naar Nederland.

In Nederland werden de gezinnen opgevangen in kampen, waar eerst verzetsmensen en Joden en na de bevrijding NSB-ers en landverraders opgesloten waren geweest. ,,Us heit hie yn in Jappenkamp sitten en no kaam er wer yn in kamp. It earste wat de nije bewenners dienen, wie oan de kampbehearder freegje oft dy it stikeltried fuorthelje woe”, vertelt Jacob. Hij herinnert zich niets meer van Indië, maar heeft net als broer Piet nog levendige herinneringen aan het kamp. ,,Dat wie ús hiele jeugd.” Het kamp stond buiten de gemeenschap, maar Piet heeft dat nooit zo gevoeld, vertelt hij lachend. ,,Wy wienen altyd by de jonges fan skoalle en by de boer. Dêr wie wat te beleven, by de kij en de hynders.”

Beste pak aan

Voor hun ouders was het leven minder avontuurlijk. Ze mochten in de beginjaren niet werken, net als nu de vluchtelingen, maar kregen per week een uitkering van twee gulden per persoon. Stiekem hielpen de mannen wel eens een boer in de omgeving, bijvoorbeeld om aardappels te rooien. Dat leverde een extra zakcentje op. ,,Stiekem”, zegt Matahelumual senior glunderend. Als ze op vrijdags hun loon gingen halen, trokken ze eerst thuis hun beste pak aan, vertelt hij. Toen hij later wel mocht werken kreeg hij eerst een baan bij een noodslagerij in Leek, daarna in de Drachtster scheerapparatenfabriek.

In Drachten was het voor het gezin opnieuw aanpassen. ,,Want doe praten se hjir net Nederlânsk tsjin dy, dus wy ha hiel gau Frysk leard. Wy ha letter ek beide in Fryske frou troud en prate it ek tsjin mekoar en tsjin de bern”, zegt Piet. Tijdens een bezoek aan hun vader schakelen ze constant tussen Fries en Maleis, de enige taal die hun vader nog spreekt. ,,Doe’t ús mem noch libbe praten wy hjir Maleis, Nederlânsk en Frysk. Mem koe goed Nederlânsk, want sy hie op in katholieke skoalle sitten. Heit learde de taal pas doe’t er yn tsjinst kaam, op syn achttjinde. Mar dat is no hielendal fuort”, vertelt Jacob. Matahelumual Senior is inmiddels 96, slechthorend en slecht ter been, maar hij woont nog zelfstandig en koopt en kookt nog voor zichzelf.

Woonoorden

De Molukkers in Drachten zijn heel goed geïntegreerd in de samenleving, juist omdat ze er middenin werden gedropt, zegt Piet. Dat ligt anders in de woonoorden, zoals in Marum, waar veel Molukse gezinnen bij elkaar woonden. ,,Wy kamen by maten thús en seagen dat it dêr oars om en ta gie as by ús. Yn sa’n Molukse wyk sitst tusken eigen folk en hoechst dy dus net oan te passen. Datselde probleem sjochst no wer mei dy Marokkaanse jeugd. It wie ek it probleem mei ús heit. By Philips setten se alle Molukkers by mekoar, dus hy hat it noait noadich hân om Nederlânsk te learen.”

In een gesprek over 65 jaar Molukkers in Nederland komen uiteraard de treinkapingen en de gijzeling van de schoolkinderen in Smilde in de jaren zeventig aan de orde. ,,Dat wienen ek Molukkers fan de twadde generaasje, ús leeftydsgenoaten, mar wy stienen dêr net achter,” zegt Piet. Toch kunnen de broers de gewelddadige acties wel plaatsen. ,,Dy KNIL-soldaten binne hjir net út harsels kaam, se binne hjirhinne helle. En der binne dingen beloofd troch de regearing, sa as in eigen steat foar de Molukken, dy’t noait wiermakke binne.”

Genoegdoening

,,Foaral yn de woonoorden hat dat letter kwea bloed set en dat is begûn te broeien. It is fansels ek skandalich hoe’t se dy minsken fan de earste generaasje behannele ha. Der is noait nei harren omsjoen, se binne noait heard.” Pas vorig jaar bood het Rijk morele genoegdoening aan de KNIL-militairen en andere Indische Nederlanders en kregen mannen als Matahelumual een vergoeding voor de dienstjaren die ze in de Jappenkampen hadden gezeten. ,,Dat wie gewoan achterstallich salaris, want sy binne al dy jierren noait betelle”, zegt Jacob.

Piet: ,,Mar doe’t wy lyts wienen, ha sy alles by inoar skraabje moatten om de bern leare te litten. Wy moasten as bern thús meihelpe om knipers te meitsjen en asperges te skilen. Sy ha echt bealige om it foar ús better te krijen. Dêrfoar binne se yndertiid ek nei Nederlân kaam en dêr binne wy noch tankber foar. Want wy ha wol sjoen hoe’t ús famylje dêr no libbet. Dat is noch altyd yn earmoed. En heit helpt syn famylje noch altyd wêr’t er mar kin.”

Paspoort

Zelf merkten ze nooit iets van discriminatie, maar wel ervoeren ze in het verleden de scheve situatie aan den lijve. Pas in 1973 kregen de broers namelijk een Nederlands paspoort. ,,Dêrfoar wienen wy statenloos. Wy moasten ús yn it begjn yn Drachten elke trije moanne op it plysjeburo melde by de Vreemdelingendienst. En dat is fansels absurd, want wy binne geboaren yn Indië en dat hearde doe gewoan by Nederlân. Wy waarden der op skoalreiskes nei it bûtenlân ek altyd útpikt”, zegt Jacob.

,,Tsjin my sei de plysje op in stuit dat ik net wer hoechde te kommen”, vertelt Piet lachend. ,,Wy spilen yntusken yn it earste fan ONB. Hy sei: ik sjoch jim nammen elke moandei wol yn de sportferslaggen stean. Meidwaan oan sport, dat is ien fan de bêste manieren om der tusken te kommen.” Toen het paspoort eenmaal was uitgereikt, volgde trouwens wel onmiddellijk een oproep voor militaire dienst.

Famyljenammen

Ze kunnen nog zo goed Fries spreken en hun nakomelingen kunnen blond haar en blauwe ogen hebben, toch blijft die Molukse identiteit een deel van de mensen. Daarom is het ook belangrijk dat de verhalen van generatie op generatie worden overgedragen, vinden Piet en Jacob. ,,Us heit-en-dy ha der noait oer ferteld, pas mei de jierren komme der dingen nei boppe. En dat jildt ek foar ús. Mar allinnich al de famyljenammen litte sjen wêr’st wei komst.”

Wie de verhalen wil horen, die moet er naar vragen. Dat merkte Piet toen zijn zoon Peter als schooljongen een werkstuk wilde maken over zijn opa. ,,Hy liet Peter in kiste sjen, dêr’t er alles yn bewarre. Wy as bern wisten wol dat dy kiste der wie, mar wy mochten der noait oankomme. De sleutel wie der net mear, mar foar Peter hat heit it slot kapotseage. En doe lei alles dêr. Ek de medalje dy’t er krigen hat omt er de soldaten fan syn bataljon rêden hat by in hinderlaach. Dat fertelde er doe oan Peter, mar dat wisten wy allegear net. Der waard noait praat oer Indië, wy as bern seagen allinnich it fertriet fan dy minsken.”

Originele barak

Jacob Matahelumual is al sinds 2002 lid van de Werkgroep Tweede Generatie, die de geschiedenis van de Molukkers in Nederland levend wil houden in een speciaal herinneringscentrum. De plannen daarvoor zijn in een stroomversnelling gekomen toen dit voorjaar op een boerenerf bij Jonkersvaart een originele barak werd gevonden van het vroegere kamp Nuis. De veehouder had het houten bouwsel ooit voor een prikje op de kop getikt, maar wil er nu een moderne loods voor in de plaats bouwen.

,,Wy ha al mei de gemeente oerlein en dy sjocht it wol sitten. Der binne twa stikken lân dêr’t dy barak wol stean kin, krekt tsjinoer of flak njonken it plak fan Kamp Nuis.” Een deel van de houten keet zal worden ingericht als woonruimte, de rest kan ontmoetingsruimte worden, waar met tentoonstellingen de geschiedenis zichtbaar kan worden gemaakt. ,,Der wienen in hiel soad fan dy kampen, troch hiel Nederlân, mar der is hielendal neat mear fan oer. It is in part fan de skiednis fan Nederlân, mar der hat totaal gjin omtinken foar west. It is altyd deaswijd, mar wy fine dat soks op skoallen wer ferteld wurde moat.”

Jacob en Piet zijn beiden in Indonesië geweest, Piet zelfs meerdere keren. Ook hun ouders hebben vaker de reis kunnen ondernemen. ,,Der hat sprake fan west dat se werom soenen. Dêrom ha wy op in stuit tsjin heit en mem sein: bliuw der in moai skoft, sadat jim goed om jim hinne sjen kinne, oars is it allinnich mar fakânsje. Dat ha se dien en nei in tiidsje waarden se ûnwennich en woenen se dochs werom nei Drachten. Harren skiednis lei yn Indië, mar harren takomst yn Nederlân. Want dêr wennen de bern en de folgjende generaasjes.”

Meer foto's bij de Drachtster Courant