Negen jaar tekenen aan het familieverhaal van Adriaan van Dis

Negen jaar tekenen aan het familieverhaal van Adriaan van Dis

Interview
Striptekenaar Peter van Dongen bewerkte de roman ‘Familieziek’ van Adriaan van Dis. Het kostte hem negen jaar. Nu is het album er. ‘Achteraf is het me allemaal vies tegengevallen.’

een onzer redacteuren
28 november 2017 om 15:01


Strip
Peter van Dongen - Familieziek, naar de roman van Adriaan van Dis (Scratch, 128 pagina’s, €24,90)

●●●●●
Hij staat niet bekend als een tekenaar die snel werkt, maar zelfs voor Peter van Dongen is de bewerking van Adriaan van Dis’ autobiografische roman Familieziek van Adriaan van Dis een lang traject gebleken. Van Dongen: „Het was in veel opzichten de eerste keer. Ik had nog niet eerder een stripbewerking van een bestaand verhaal gemaakt. Ook de samenwerking met een literair auteur was nieuw. Mooi, maar omdat ik in het begin vrij werd gelaten ook erg tijdrovend.”

Indische wortels

Het was Adriaan van Dis zelf die in 2008 contact zocht met Van Dongen (1966), die bekendheid kreeg met zijn tweedelige autobiografische strip Rampokan (1998/2004). De uitgever wilde een integrale verstripping van Familieziek, zoals Dick Matena eerder deed met De avonden, maar dat zag Van Dongen niet zitten. „Zo’n integrale aanpak is saai. Het heeft in dit geval ook te maken met mijn Nederlands-Indische achtergrond, die ik met Van Dis deel. Ik wilde er per se ook míjn verhaal in kwijt.”

Van Dongen dook in zijn eigen familiegeschiedenis en weefde die door het verhaal. „Van Dis schreef een persoonlijk relaas over een uit Indië naar Nederland teruggekeerde familie, maar de omstandigheden zijn die van alle repatriantenfamilies.”

Hij gebruikte het fotoalbum van de familie Van Dis om zijn personages naar te modelleren. „Maar mijn oma en moeder hebben hetzelfde meegemaakt. Veel zag er identiek uit.”

Gepikeerd

Na twee jaar was de eerste schetsversie van de bewerking klaar. De striptekenaar trof een resolute Van Dis. „Het verhaal kwam te ver van het zijne af te staan. Hij zei: ‘Haal jouw familiegeschiedenis eruit. Bewaar dat voor je eigen werk.’ Daar was ik aanvankelijk gepikeerd over, maar hij had wel gelijk: ik deed beide tekort.”

Van Dongen ontvlocht de verhaallijnen, maar bleef zijn eigen familiefoto’s wel als inspiratiebron gebruiken voor het treffen van een authentiek Indische couleur locale. „De scènes in het boek die spelen in Nederlands-Indië heb ik getekend op basis van kampfoto’s uit Morotai, waar mijn familie vandaan komt.”


Meneer Java

Van Dongens bewerking van Familieziek is een raamvertelling over een Nederlands-Indische gezin dat in Bergen aan Zee een nieuw bestaan probeert op te bouwen. Het verhaal is drieledig: dat van repatrianten in een nieuw thuisland, het angstige gezin dat geconfronteerd wordt met heimwee en de trauma’s van de oorlog en het portret van een jonge jongen die zich probeert staande te houden en daarin wordt gesteund door een onmachtige vaderfiguur.

Met name de vader, meneer Java, wordt in de bewerking van Van Dongen prachtig neergezet: een trotse man die zijn taak als gezinshoofd gesaboteerd ziet door de Nederlandse mentaliteit van regeltjes en bedilzucht. Hij wil zijn zoon behoeden voor neerbuigendheid, maar krijgt geen vat op hem – net zo min als op de samenleving. „In die tijd zagen Nederlanders mensen uit Indië als tweederangs. Zoals mevrouw Snethlage in het verhaal waren er destijds dames die kwamen controleren of de vrouwen ‘van daar’ hun aardappelen wel goed schilden.”

Het bedaarde tempo van toen

De familiebetrekkingen borrelen van de onderhuidse spanningen, maar het tekenwerk, opgezet in overwegend golfkartonbruine en mosgroene tinten, straalt rust en waardigheid uit. Van Dongens heldere lijnen en kalme vertelritme appelleren nadrukkelijk aan het bedaarde tempo van de jaren vijftig. In het geval van Familieziek zijn dat bepalende factoren: deze stripbewerking heeft werkelijk een gevoelslaag aan het verhaal toegevoegd.

Logisch, vindt Van Dongen. „Met beeld is nog zoveel extra te vertellen.” Tijdens de gesprekken die we hadden over de vorderingen, zei Van Dis: „Waarom maak je het jezelf zo moeilijk? Het hele verhaal is er al.” Zo werkt het niet voor mij. Ik wilde ook graag het verhaal van mijn familie erin verwerken. Dat het werk me daardoor zo lang heeft gekost, het zij zo.”

Peter van Dongen: Familieziek Naar de roman van Adriaan van Dis (Scratch, 128 pagina’s, € 24,90) T/m 7/1/2018 is in het Belgisch Stripcentrum in Brussel een expositie te zien rond ‘Familieziek’.

NRC

Artikel is geplaatst door Brenda van Olphen op 22-02-2018 - 08:25

Recensie | Haat-liefdeverhoudingen in Peter van Dongens ‘Familieziek’

JOURE – Auteur Adriaan van Dis (1946) werd in Nederlands-Indië geboren uit Nederlandse ouders en illustrator Peter van Dongen (1966) uit het huwelijk van een Chinees-Indische moeder en een Hollandse vader.

In hun werk zien we de “Indië-connectie” regelmatig terugkeren, bij Van Dis in zijn romans en bij Van Dongen in zijn illustratieve werk. Het is uniek te noemen dat beide heren nu samen gewerkt hebben aan de graphic novel naar de gelijknamige roman van Adriaan van Dis.

Peter van Dongen en Adriaan van Dis: ‘Familieziek’. Uitgeverij Scratch. ISBN 978 94 92117 62 5.

‘Familieziek’ speelt zich af in de vroege jaren van wederopbouw wanneer een samengesteld gezin uit Indonesië in Bergen een woning krijgt, het koloniehuis. Het zijn een Nederlandse moeder, die in een eerder huwelijk met een Molukse KNIL-luitenant drie oosters ogende dochters heeft gekregen en haar tweede echtgenoot Meneer Java, alias Paardman. De laatste is de vader van een jongen, die kort na de oorlog geboren is, “een ongelukje, net na het kamp”. Om feit en fictie van elkaar gescheiden te houden, is de jongen naamloos en kent hij slechts bijnamen: knul of naar een pas verricht karwei, boener, stoffer, veger of stoker…

Meneer Java komt in het verhaal als de opvoeder naar voren. De jongen probeert alles te doen wat er van hem verwacht wordt. Oorlogstrauma’s en driftaanvallen bij meneer Java, een voormalig sergeant, zorgen ervoor dat er een haat-liefdeverhouding ontstaat tussen beiden. De oorlog is net voorbij is en meneer Java heeft angst voor een nieuwe (wereld)oorlog. Het gevolg is dat de jongen alleen maar onzekerder wordt en wegvlucht in een fantasiewereld. Een schaduwbroertje waarover nooit gesproken mag worden biedt hem troost.

Meneer Java probeert tevergeefs werk te vinden en vlucht in de muziek van onder anderen Glenn Miller. Mevrouw Snethlage, een sociaal werkster, uit haar ongenoegen over het gedrag van meneer Java, die goed kan dansen keer op keer: “Er is in dit land nog genoeg te doen…” Java, die telkens in de bres springt voor rechtsherstel en pensioen, maar bovenal voor erkenning en aanzien in het dorp. Het duinlandschap roept bij hem herinneringen op aan Indonesië, zodat hij er als onbezoldigd paardenverzorger maar wat graag vertoeft.

Dan zijn er de drie zusjes, die weinig ophebben met hun stiefvader en nog minder met hun veel lichter getinte broertje. Het kind waarmee ook de moeder weinig contact heeft.
Wanneer het de vader ogenschijnlijk beter gaat, lijkt het de jongen geestelijk slechter te vergaan, het gevolg van een angstcultuur. Niet voor niets overheerst op de laatste pagina het zwart…
‘Familieziek’ is niet de exacte weergave van het boek van Adriaan van Dis. Hier en daar heeft klare-lijn-tekenaar Van Dongen een andere volgorde aangehouden, zijn stukken weggelaten, en worden zelfs gesprekken niet letterlijk overgenomen uit het boek dat in 2002 voor het eerst uitgebracht werd. Een dergelijke opzet was echter ook niet het plan van de tekenaar. De intentie moest overkomen en Adriaan van Dis moest akkoord gaan met de versie zoals Peter van Dongen die naar zijn hand zette.
‘Familieziek’ is een indringend verhaal geworden dat enerzijds de voorspoed van herrijzend Nederland verbeeldt, en anderzijds de teloorgang van mensen weergeeft, die alles achterlieten, behalve hun zwaarmoedige herinneringen…

De vormgeving van ‘Familieziek’ is er één, die honderd procent past bij het betere stripboek zoals het halverwege de jaren vijftig werd uitgegeven: hard cover, linnen rug, fraaie schutbladen en een warme inkleuring op getint papier.

Er is weinig veranderd sinds het jaar 1991 toen ik de recensie van Van Dongens eersteling ‘Muizentheater’ beëindigde met : ‘Van Dongen, vakman én artiest!’

Koos Schulte
Jouster Courant