Beyond the Dutch, Utrecht 16 oktober 2009 t/m 10 januari 2010

Beyond the Dutch.
Van schilderachtig rijstveld tot guerillastrijder



Door verslaggever Pauline Broekema

Zeshonderd bezoekers alleen al bij de opening. "Dat maken we zelden mee", zegt Meta Knol, samensteller van de tentoonstelling Beyond the Dutch.

Het Centraal Museum in Utrecht belicht vanaf dit weekend de invloed die Indonesië in verleden en heden heeft op de Nederlandse beeldende kunst. En andersom. Een onthullende en confronterende expositie.

De grote belangstelling bij de opening heeft verschillende oorzaken, denkt Meta Knol. Een op de tien Nederlanders heeft een band met Indonesië. En het is voor het eerst dat in een museum voor moderne kunst op deze schaal aandacht is voor het thema.

"Bij jullie zijn het altijd de volkenkundige musea die aandacht besteden aan Indonesische kunst", zegt Enin Supriyanto, de Indonesische samensteller van de expositie. In Azië ligt dat heel anders. Daar is, net als voor de moderne Chinese schilders, grote belangstelling voor kunstenaars uit Indonesië. Voor een schilder als Heri Dono (van wie in het Tropenmuseum gelijktijdig een overzichtstentoonstelling is) worden topprijzen betaald.

De idylle
De tentoonstelling in het Centraal Museum begint met een stroming waarvan in menige Nederlandse huiskamer de voorbeelden hangen. Schilderijen volgens de Mooi Indië stijl. De rijstvelden, de bergstroom, de vulkaan, een markttafereel. Beelden van een onschuldig, vredig Indië. Geschilderd door Nederlandse en ook Javaanse kunstenaars. Het was de idylle, de realiteit van de koloniale machthebber. Die geen ruimte liet voor een blik op de situatie van de doorsnee bevolking. In de periode van dekolonisatie zijn het Indonesische kunstenaars die ze in beeld brengen. Bedelaars, paupers. En het verzet tegen de sociale ongelijkheid. Zo schildert Hendra Gunuwan in 1949 guerrillastrijders; aan de loop van het geweer wappert de Indonesische tweekleur.

Potlood
In de hedendaagse Indonesische kunst zijn amper nog sporen te vinden van de Nederlandse periode. Er is steeds meer ruimte voor een kritische beschouwing van het politieke systeem. Of reflectie op de eigen geschiedenis, waarbij de Nederlanders nauwelijks een rol spelen.

Hoe anders ligt het bij veel Nederlandse kunstenaars. Die onderzoeken nog altijd de banden met de Oost. En van de indringendste werken is `Mijn naam is potlood”, een installatie van Tiong Ang. Hij kwam op vijfjarige leeftijd naar Nederland. Met zijn ouders, die terugkeerden na een poging mee te werken aan de opbouw van de jonge Republiek. In het vliegtuig kreeg hij een potlood aangereikt, om de verveling te verdrijven. Potlood, het werd het eerste Nederlandse woord dat hij leerde. In zijn intrigerende werk, een combinatie van doek, video,foto, sculptuur geeft hij weer wat zo veel Nederlanders nog altijd bezighoudt. De verwondering over het land van herkomst. Als ik daar was gebleven wat was er dan van mij geworden? Een kind dat zorgeloos achter een vlieger aangaat? Of een man die werkloos vanuit de berm bij de snelweg het razende verkeer van de metropool beschouwt.

Pijnlijke confrontatie
Voor nogal wat mensen zal de tentoonstelling een pijnlijke confrontatie zijn met het verleden. De mannen die vochten tijdens de politionele acties. Ze zien zichzelf terug als onderdrukkers, in tekeningen gemaakt in die periode. Voor hen zijn er speciale rondleidingen gepland om ze voorzichtig te confronteren met de Indonesische kijk op de strijd om onafhankelijkheid.

Voor de tentoonstelling had het centraal Museum ook graag werk uit de omvangrijke collectie van de presidentiele paleizen willen hebben. De basis voor de collectie werd gelegd door de eerste president van Indonesië, Sukarno, een kunstliefhebber. Maar op het laatste moment bleek het tentoonstellen van dat werk nog een brug te ver. De collectie is in Indonesië nog niet te zien voor het publiek. Laat staan in het buitenland. Maar Meta Knol sluit niet uit dat het in de toekomst wel gebeurt. En met de overzichtstentoonstelling een eerste stap is gezet.

In ieder geval vinden de Indonesiërs de tentoonstelling zo bijzonder en belangrijk dat die na Utrecht ook daar te zien zal zijn.

hier ook filmpje te zien

NOS

'

De Nederlandse kolonisatie van Indonesië heeft vele sporen nagelaten in de ontwikkeling van beide landen. Dat geldt ook voor de beeldende kunsten.

Het Centraal Museum presenteert van 16 oktober 2009 t/m 10 januari 2010 een grote overzichtstentoonstelling, die volledig is gewijd aan de wisselwerking tussen de Nederlandse en de Indonesische beeldende kunst. ‘Beyond the Dutch’ biedt een vernieuwend inzicht in de invloed van de Nederlandse cultuur op Indonesische beeldende kunst, en andersom.

De tentoonstelling analyseert de culturele erfenis van het kolonialisme en de ingrijpende veranderingen die voortkwamen uit het proces van dekolonisatie. Daarnaast komt de huidige stand van zaken aan bod: is er nog steeds sprake van wederzijdse invloeden?


Website Centraal Museum - Utrecht

'

stukje van de folder

Het Centraal Museum presenteert een grote overzichtstentoonstelling, volledig gewijd aan de wisselwerkinge tussen de Nederlandse en de Indonesische beeldende kunst.

'Beyond the Dutch' biedt een vernieuwend inzicht in de invloed van de Nederlandse cultuur op Indonesische beeldende kunst, en andersom. Er zijn werken te zien van Indonesische en Nederlandse kunstenaars, onder wie Raden Saleh, Jan Toorop, Affandi, Roy Villevoye en Fiona Tan.
Maar 'Beyond the Dutch' reikt verder dan de tentoonstellingszalen: gedurende de gehele periode is er een divers programma dat gerelateerd is aan dit thema. Er zijn debatten, lezingen, workshops, er is theater en muziek. Voor jong en oud, zowel binnen als buiten de muren van het museum.

Activiteiten rondom Beyond the Dutch met o.a.:

Taxatiemiddag Indonesische kunst en antiek met o.a. Frans Leidelmeijer - zondag 8 november
Familievoorstelling Kroepoek - zaterdag 26 december
Muziek van Boi Akih en Monica Akihary - zondag 27 december
Nieuwjaarsduik met Wouter Muller - zondag 3 januari 2010



www.centraalmuseum.nl

Wisselwerking zonder wanklank
RECENSIE, Marina de Vries
Gepubliceerd op 05 november 2009 11:41, bijgewerkt op 11:41


Ries Mulder: Kerk, Bandung, 1958. (Collectie Stadsmuseum IJsselstein)

Cuba, India, China, Brazilië, Georgië, Zwitserland – in het scala van landententoonstellingen uit de afgelopen jaren ontbrak tot nog toe Indonesië. Dat is vreemd, want volgens het Centraal Museum Utrecht heeft ‘bijna één op de tien Nederlanders een biografische of historische band met Indonesië’.

Neem de proef op de som bij vrienden en kennissen, en inderdaad: een vader is geboren in Soerabaja, een moeder zat als kind in een Jappenkamp, een oom werd als soldaat ingezet om de Indonesische vrijheidsstrijd de kop in te drukken.

Geweldig idee dus, om een tentoonstelling te wijden aan de wisselwerking tussen de Nederlandse en de Indonesische kunst, en daarmee aan een land dat zeer met de Nederlandse geschiedenis is verweven.

De tentoonstelling Beyond the Dutch slingert met grote stappen langs drie perioden uit de geschiedenis – de koloniale tijd, de dekolonisatie met de onafhankelijkheid en het huidige, postkoloniale tijdperk. De route volgt allereerst de Indonesische tijdslijn van vroeger tot nu en vervolgens de Nederlandse tijdslijn van nu tot vroeger, en kan met hetzelfde gemak omgekeerd worden doorlopen. Dat is slim. Door de twee perspectieven los van elkaar te presenteren, met het heden in het hart, ontstaat een zoektocht naar overeenkomsten en verschillen.

Opmerkelijke gelijkenis vertonen de in realistische stijl geschilderde landschappen uit de koloniale periode. Of ze nu geschilderd zijn door Nederlanders als Carel Dake Sr. en Leonardus Eland of door Indonesiërs als Abdullah Suriosubroto en Wakidi, het zijn fijngepenseelde en zoetgekleurde bergen, rijstvelden en palmbomen. Waarmee meteen de lading van de geschiedenis binnensluipt. Want de ene kant van het verhaal is dat de Nederlanders de schilderkunst in Indonesië introduceerden – volgens de samenstellers bestond er voorheen geen beeldende kunst in Indonesië – en lesgaven aan de hogere klasse. De andere kant van het verhaal is dat deze Indonesiërs hun eigen blik totaal ondergeschikt maakten aan die van de machthebbers. Zij schilderden het Mooie Indië dat de Nederlanders zo graag mee naar huis wilden nemen: idylles zonder wanklank.

Ook de hedendaagse kunstpraktijk vertoont grote gelijkenissen. Die is in beide gevallen divers, hoogstaand en internationaal georiënteerd. Wel zoeken de Nederlanders (Tiong Ang, Hadassah Emmerich) in videowerk, foto’s en wandinstallaties meer naar hun Indonesische wortels, terwijl de Indonesische kunstenaars de Nederlandse erfenis allang achter zich hebben gelaten en hun eigen weg gaan – zij zijn wat dat betreft Beyond the Dutch. De tentoonstelling brengt het spectrum mooi in beeld met onder meer een betoverend tweeluik van de Indonesische videopionier Krisna Murti (1957), gebaseerd op het traditionele wajang-schimmenspel, en de politiek geënte tekeningen en performances van FX Harsono (1948).

Stuitend en pregnant is het verschil tussen de Nederlandse en Indonesische kunstenaars in de tussenliggende periode van dekolonisatie en prille onafhankelijkheid. Terwijl Indonesische kunstenaars als Wakidi, Hendra Gunuwan en Sudjojono in woest-expressieve, sociaal-realistische dan wel impressionistische stijl de werkelijkheid van Soekarno en de vrijheidsstrijd schilderden, bleven de Nederlanders op hun eigen fantasie-eiland zitten, getuige bijvoorbeeld de naïef kubistische schilderijen uit de jaren vijftig van Ries Mulder. Lijnrecht stonden de kunstenaars uit Nederland en Indonesië tegenover elkaar, net als in het echte leven: in 1949 werd Indonesië onafhankelijk, in 1957 verlieten de Nederlanders massaal hun paradijs.

Het is knap hoe de bezoeker heen en weer wordt geslingerd tussen verschillende geschiedenissen en blikken en zo vertrouwd raakt met de hedendaagse kunst uit een ander land. Toch laat de tentoonstelling ook een kans liggen, door onze eigen, nog altijd veronachtzaamde koloniale rol wel aan te stippen, maar het wespennest niet al te dicht te naderen.

Vooral het huidige tijdperk was gebaat geweest bij het confronterende videowerk No False Echoes (2008) van Wendelien van Oldenborgh. Daarin laat zij een pamflet van een Indonesische vrijheidsstrijder gepassioneerd voordragen door de Marokkaanse rapper Salah Edin, waarmee de pijn van het verleden opnieuw tot leven komt. Niet alle Nederlanders steken hun kop in het zand.

Beyond the Dutch. Centraal Museum Utrecht, t/m 10/1. centraalmuseum.nl


Volkskrant