Joannes van Heutsz

Joannes van Heutsz
Geschreven door Erik Sweers donderdag 22 oktober 2009


Van Heutsz, door Hannké, Batavia 1909 Bron: Wikiepedia

Joannes Benedictus van Heutsz is een even beroemde als beruchte Nederlandse militair die, vanwege zijn bestuursperiode in Nederlands-Indie, waarbij een opstand in Atjeh keihard neersloeg, in Nederland lange tijd als volksheld werd gezien. Ruim 70.000 mensen kwamen om tijdens Van Heutsz’ bewind, waardoor hij ook een symbool werd van koloniale onderdrukking.

Van Heutsz werd in 1851 geboren in Coevorden. In 1870 begon zijn militaire carrière. Eerst nog in Nederland, maar drie jaar later werd hij overgeplaatst naar Sumatra in Nederlands-Indië. In 1898 werd hij benoemd tot gouverneur van Atjeh (Noord-Sumatra), waar sinds 1873 een opstand gaande was.

Atjeh-oorlogen

Het neerslaan van de opstand in Atjeh verliep tot dan toe slecht. Echt rustig was het nog niet geworden. De eerste Atjeh-oorlog in de eerste helft van 1873 was een mislukking en bij de tweede oorlog in december 1873 werd weliswaar de hoofdstad Kota Radja (nu Banda Atjeh) bezet, maar van een echte onderwerping van de bevolking was geen sprake. De onrust bleef en guerrilla-aanvallen vonden met grote regelmaat plaats.

In antwoord op de guerrillaaanvallen begonnen de Nederlanders met de aanleg van forten om vanuit die forten Atjeh te pacificeren. In de praktijk betekende dat dat de forten de veiligheid boden in geval van onrust en dat vanuit de forten de omgeving veel beter onder controle kon worden gehouden.

Contra-guerrilla

De forten werden al snel een doel voor de guerrilla’s en met het aantreden van Van Heutsz als gouverneur van Atjeh in 1898 werd een nieuwe weg ingeslagen. Hij liet zich adviseren door islamkenner Christiaan Snouck Hurgronje en begon een contra-guerrilla. Daarvoor richtte hij het elitekorps ‘Korps Marechaussee te voet’ op en gaf dit korps een goede bewapening. In februari 1904 liet Van Heutzs luitenant-kolonel Van Daalen een veldtocht beginnen. Van Daalen trok met zijn marechaussees maandenlang door de binnenlanden van Atjeh en sloeg de opstand inderdaad neer. Maar er was ook een keerzijde. Van Daalen richtte tijdens de tocht, die 163 dagen zou duren, een ware slachting aan onder de lokale bevolking. In 5 maanden tijd werden 2.902 mensen gedood, waarvan 1.159 vrouwen en kinderen. Deze tocht leverde van Daalen op 14 september 1904 het commandeurskruis der Militaire Willems-Orde op.


Koeto Reh, een dorpje in de Alaslanden, na de verovering door Van Daalen. Bron: Wikipedia

Op zich paste de door Van Heutsz bevolen toch goed in het beeld van de andere Europese naties, die in hun eigen kolonies ook contraguerrillatactieken toepasten om opstanden neer te slaan. In Den Haag was de regering zeer te spreken over de uiteindelijke pacificatie van Atjeh en Van Heutsz werd bevorderd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Het bestuur van Van Heutsz werd gekenmerkt door reorganisatie van het algemeen en gewestelijk bestuur, herstel van de economie, vernieuwingen in het volksonderwijs en emancipatie van de bevolking. Van Daalen volgde hem op als gouverneur van Atjeh.

Publieke opinie

In Nederland begon het verzet tegen Van Heutsz en Van Daalen en de manier waarop zij Atjeh hadden gepacificeerd, te groeien. Uiteindelijk zag Van Heutsz zich gedwongen Van Daalen te ontslaan als gouverneur van Atjeh. Van Heutsz groeide daarentegen door: in 1910 benoemde koningin Wilhelmina Van Heutsz tot adjudant-generaal.

In 1918 was Van Heutsz nog een keer wereldnieuws, toen hij op uitnodiging van het Duitse leger een paar dagen te gast was in het Duitse militaire hoofdkwartier in Spa. Soms wordt beweerd dat Van Heutsz, vanwege zijn goede band met zowel de Duitse keizer als koningin Wilhelmina, ervoor gezorgd heeft dat de Duitse keizer na de Eerste Wereldoorlog politiek asiel in Nederland kon krijgen. Dit is echter nooit bewezen.

Dood en herinnering


Borstbeeld van Van Heutsz in zijn geboorteplaats Coevorden. Bron: Wikipedia

Van Heutsz overleed op 11 juli 1924 in Montreux, Zwitserland, en werd op 9 juni 1927 herbegraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Hij kreeg hierbij als enig niet-koninklijk persoon een staatsbegrafenis.

Hoewel Van Heutsz zeer omstreden was, wordt de herinnering aan hem levend gehouden. In Amsterdam-Zuid werd op 15 juni 1935 door Koningin Wilhelmina het Van Heutsz-monument onthuld. Nadat het monument een aantal keer is vernield, is het in 2004 omgedoopt in Monument Indië-Nederland. De verwijzingen naar Van Heutsz zijn verwijderd.

Het tegenwoordige Regiment Van Heutsz is vernoemd naar de generaal. Het Regiment Van Heutsz bestaat tegenwoordig uit het 12e Infanteriebataljon Luchtmobiel (AASLT) en de 11e Luchtverdedigingscompagnie ‘Samarinda’.

Literatuur:

Borel, G.F.W., Onze vestiging in Atjeh (Eburon 2009)

Dolk, Liesbeth, Atjeh. De verbeelding van een koloniale oorlog (Prometeus 2001)

Lanzing, Fred, Gerucht op de wind (Conserve 2002)

Internetbronnen:

Stichting Bengteng, Regiment Van Heutsz

VPRO Andere Tijden

Historien

Het is jammer, dat de geplaatste foto van de slachtpartij Kuto Reh niet groter geplaatst is. Maar enig speurwerk via Google kan de lezer dit tafereel in vergrote vorm tonen en duidelijk is dan te zien, hoe en in welke mate het dorp is afgeslacht door de troepen van de Nederlanders.

Persoonlijk heb ik een aantal van deze foto's in bezit, waaronder bedoelde foto en een foto waarop te zien is, hoe een Nederlandse militair met getrokken bajonet naast de enige overlevende van een zoveelste miliatire raid met een brede besnorde glimlach poseert.
De overlevende is een klein peutertje al zittend midden tussen de berg omgebrachte dorpelingen.

Ben je militair of ben je slager/slachter in dienst van het Nederlandse leger?

Roofstaat? Moordstaat? Geef het beestje maar een naam Oh Nederland.

Gr/H.