Bronnen: zie voorwoord.
Opstand op de Molukken, 1817.De letterlijke vertaling van onderstaande afbeelding.
"Sergeant, komt dadelijk sito met 12 man scherp geladen om mij te verlossen, alles is in oproer. Komt schielijk."
Deze geschreven noodkreet van de resident J. R. van den Berg heeft geadresseerden nooit bereikt. 5 Maanden later werd het briefje door de Nederlandse troepen in het fort pas gevonden.
Het was mei 1817, dat de resident voet aan wal zette te Saparoea, één der eilanden van de Molukken en hij had bemerkt, dat de stemming op het eiland fel tegen de Nederlanders gekant was. De bevolking zat - na het bestuur door de Engelsen - niet bepaald blij te wachten op de terugkerende Nederlanders en de resident trachtte met een krachtige houding orde te brengen. Doch het verzet, onder leiding van Thomas Matulesia (later beter bekend als de
nationale Indonesische held Pattimura) was reeds te sterk.
En tijdens een goed voorbereidde aanval op het fort Duurstede werd van den Berg vermoord.
Vastgebonden aan een paal trad een "inlandsche schoolmeester" naar voren, sprak een gebed uit en de resident werd met kogels doorzeefd.
Zijn vrouw en kinderen werden met klewangs afgemaakt en slechts het driejarig zoontje overleefde de aanval, die schijnbaar levenloos in het fort achterbleef.
"Wie huivert niet bij het beschouwen van een dergelijk zwart toneel van onmenschelijkheid", schreef de marine officier Q.M.R. Ver Huell.
"En dan te bedenken, dat deze mensen al zo lang door het liefdevolle licht van het Evangelie bestraald waren."
De 12 man die van den Berg had verzocht, hadden trouwens niets uit kunnen maken, want een grote opstand was uitgebroken, die tot in alle kampungs was doorgedrongen. En de andere Molukse eilanden ontstaken het "vuur des oproers".
Deze strijd op de Molukken ging aanvankelijk om het herstel van het Nederlandse bestuur in de koloniën, waar de bevolking al lang(er) poogde zich te bevrijden van het koloniale juk.
De Nederlandse troepenmacht arriveerde op 22 mei 1817 te Saparoea onder leiding van genie officier majoor Beetjes, maar de landingsplaats was slecht gekozen en Matulesia bleek meer militair verstand te hebben dan de Nederlandse legerleiding dachten en Matulesia's mannen - bewapend met het modernste wapentuig uit die dagen - lagen verdekt opgesteld de Nederlanders met "gerigt vuur" op te wachten en te bestoken.
Desondanks slaagden de Nederlandse troepen aan land te komen en in 3 afzonderlijke colonnes werd vervolgens richting Fort Duurstede gemarcheerd waar het tot een ware veldslag kwam.
De Nederlanders werden in korte tijd teruggedreven naar de landingsplaats, waar bleek dat de - met weinig man achtergelaten boten - onbereikbaar waren geworden en een vernietigende slachting onder de Nederlanders vond plaats.
152 Soldaten (van de 210 man totaal) inclusief Beetjes zelf vonden de dood.
Het nieuws bereikte de Nederlandse autoriteiten aldaar en in allerijl werd een nieuwe expeditie klaargestoomd en Schout-bij-Nacht A.A. Buyskes persoonijk nam de leiding.
5 Oorlogsschepen, 300 militairen onder commando van majoor C.F. Meijer en kapitein P.F. Vermeulen en 1500 man hulptroepen uit Ternate was het nieuwe expeditie leger groot.
Deze campagne duurde 3 weken en was fel en bloederig en aan Nederlandse zijde waren honderden doden onder wie Meijer en het aantal slachtoffers onder de inheemsen was helaas onbekend, maar heeft volgens schattingen in de duizenden belopen.
Gevangenen werden niet gemaakt en de veroverde dorpen werden platgebrand en geregeld werd het militair standrecht uitgevoerd: een paar overwonnen leden der kampung bevolking werd uit de rijen gehaald en ter plekke geëxecuteerd.
Dit soort oorlogen werd beschouwd als een economische oorlog: oogsten werden vernietigd, plunderingen en brandstichting gebruikt als schrikmiddel tegen de rebelse bevolking, veestapel geslacht en voorraadschuren verwoest.
De plundering was hoofdzakelijk de beloning voor de hulptroepen uit Ternate, die zelf niet al te aktief aan de lijfgevechten deelnamen. (Volgens geschriften van getuigen.)
Van de zijde van de bevolking van Saparoea was het eveneens: geen genade voor gevangen genomen Nederlandse soldaten.
"We moeten toch sterven" was het motto van Thomas Matulesia.
De "rebellen" beschikten over het modernste wapentuig, welke waren ingevoerd (geleverd????) door de Amerikaanse, Britse en Chineze schippers in ruil voor agrarische produkten.
(Zie ook artikel over de concurrenten van de VOC en Nederlandse regering in die jaren.)Naast Thomas Matulesia was Paulus Triago één der belangrijkste leiders van de opstand op Saparoea. Triago was eerder een geestelijk leider als militaristisch en was het hoofd van de
kampung Tiouw.
Hij en Matulesia kregen de doodstraf en na de executie liepen de Nederlandse soldaten rond de lijken van de geëxecuteerden en staken de lijken meerdere keren met de bajonet onder het uitroepen van schelwoorden en verwensingen.
Triago had een dochter, die tot het eind naast haar vader meestreed,
Christina Martha, en pas tot vlak voor de executie van haar vader, werd zij afgevoerd om eenzame gevangenschap te ondergaan.
In 1829 schreef kapitein Vermeulen een eerste handboek ter bestrijding van de guerilla in Indonesia, gebaseerd op de guerilla tactiek van deze Saparoea oorlog, teneinde de Nederlandse soldaten in volgende oorlogen beter voor te bereiden op de Indonesische manier van strijd voeren.
Na de overwinning vierden de troepen feest en werden geiten geslacht ter bereiding van de nu nog overbekende sate kambing, juist ja, en van de hoenders werd "gegoede hoendersoep" gemaakt, soto ayam dus?
Het enig overlevende kind van Van den Berg werd ook gevonden, welke destijds door een lokale dorpsvrouw was gevonden in het naburig bos van het fort Duurstede en met toestemming van Matulesia mocht zij het kind zolang voeden en onderdak geven.
Dit kind werd overhandigd aan de Nederlandse troepen en mee terug naar Java genomen.
Matulesia nam hoffelijk afscheid van de overwinnaars en het aardse leven:
Slamat tinggal tuan-tuan en aan de galg eindigde zijn leven.
Deel 2 volgt.
wo 24 feb 2010 - 13:10