Kijktip: Andere Tijden, donderdag 1 juli 2010, 20. 55 uur, Nederland 2, Waar is mijnheer de vader?

Waar is mijnheer de vader?

Een verzwegen hoofdstuk uit onze koloniale geschiedenis: kinderen die door Nederlandse soldaten tijdens de politionele acties in voormalig Nederlands-Indië zijn verwekt. Andere tijden komt donderdag 1 juli met de extra lange special 'Tuan Papa'.
Door Maarten van Bracht

Waar is mijnheer de vader? Het moeten er minstens drieduizend zijn, het aantal kinderen tussen 1946 en 1949 geboren uit relaties tussen Nederlandse soldaten en Indonesische vrouwen. Annegriet Wietsma, mede-initiatiefnemer van het project ‘Oorlogsliefdekind’, leidt dit cijfer af van het kindertal dat door Duitse en Canadese soldaten in Nederland, en Amerikaanse in Vietnam is verwekt. Officieel is namelijk niets bekend over de ‘score’ van de 130.000 soldaten die na 1945 Nederlands-Indië als kolonie moesten zien te behouden. Het merendeel van die ‘liefdekinderen’ bleef in Indonesië achter, een deel van de kinderen die daar in weeshuizen werden achtergelaten kreeg toestemming om naar Nederland te komen – waar ze opnieuw in weeshuizen belandden. De vaders, voor zover niet overleden inmiddels in de tachtig, bleven al die jaren spoorloos, de kinderen zijn nu rond de zestig en hebben in de meeste gevallen nooit geweten wie hun vader is. Wat hun levens heeft getekend. In de Andere tijden-special Tuan Papa komen zulke kinderen aan het woord, die zowel in Nederland als in Indonesië werden opgespoord. Zo vertelt Elly, die tot haar achttiende nooit buiten het weeshuis kwam, dat haar moeder haar niet durfde op te zoeken uit vrees dat bekend werd dat ze een half-blank kind had. Johnny vertelt hoe zijn moeder zijn haar zelfs insmeerde met schoensmeer om hem donkerder te doen lijken. Ook enkele vaders-veteranen en moeders doen hun verhaal in Tuan Papa, vrij vertaald: ‘Mijnheer de vader’ – de koloniale aanspreekvorm ‘tuan’ komt in Indonesië nu niet meer voor. De kinderen blijven hun hele leven op zoek naar hun onbekende vader. Ze willen veelal geen blijvend contact met hem, geen geld of erkenning: ze willen alleen maar weten hoe hij eruit ziet en eindelijk een voorstelling krijgen van de ontbrekende schakel in hun leven.

Lees verder op de site van Geschiedenis.VPRO

1 juli 2010 Hans Nauta

Het juiste moment om over dat kind daar te vertellen, komt nooit


Els Kauw en Jack van den Brom, verliefd en verloofd op 1 januari 1948. © Trouw

Nederlandse mannen lieten duizenden kinderen achter in Indonesië. Een documentaire vertelt over de liefdes die het thuisland liever verzweeg.


’Ik zwaaide, en zij zwaaide, en ja, zo is het gegaan’, zegt Jack van den Brom. Eind jaren veertig zit hij als militair in Indië, als hij in Semarang Els ziet, een Chinees-Indonesisch meisje van vijftien of zestien jaar. Het raakt ’dik aan’ en ze gaan samenwonen. Op de foto op hun verlovingskaart stralen ze, oorlog lijkt ver weg.

Drie weken nadat hun dochter Marianne Hendrika wordt geboren, moet Jack terug naar Holland. Hij wil blijven en een kapperszaak beginnen, maar dat mag niet van de commandant. Hij belooft haar dat ze zullen trouwen, met de handschoen aan. Maar ze zien elkaar nooit meer.

Elk leger in de geschiedenis laat kinderen achter in het bezette land. Hoe zat dat bij de Nederlandse mannen in Indonesië?

Bij schrijfster en filmmaakster Annegriet Wietsma kwam die vraag op toen ze het boek ’Last van de Oorlog: De Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië en hun verwerking’ van Stef Scagliola zag. Op de kaft een foto van Nederlandse militairen die een Indonesisch kindje ’adopteerden’, volgens het fotobijschrift dan. „Ik dacht: dat kind kan net zo goed echt van een militair zijn.”

Harde cijfers zijn er niet. „Als je ziet hoeveel kinderen de Amerikanen verwekten in Vietnam, de Duitsers in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog, de Canadezen rond de bevrijding, en dat aantal omrekent naar de 130.000 Nederlandse militairen die in Indonesië dienden, kom je op drie- tot achtduizend kinderen.”

Over die kinderen van het Nederlandse leger was nooit enig onderzoek gepubliceerd, vertelde Scagliola, die nu met Wietsma aan het project Oorlogsliefdekind werkt. Een onontgonnen gebied in de geschiedschrijving. Met de website www.oorlogsliefdekind.nl begonnen ze te zoeken naar kinderen en naar vaders om hen als ooggetuigen te interviewen. Enkelen doen hun verhaal in de documentaire ’Tuan Papa’,vandaag in het tv-programma ’Andere Tijden’. „Voor sommigen was het als een coming out, ze hadden er niet eerder over kunnen spreken.” Het was een taboe, zegt ook Van den Brom in de film.

Wietsma: „Veel Nederlandse militairen hadden de tijd om rond te hangen, naar de film te gaan, de bevolking te leren kennen. Gezonde mannen van begin twintig, velen nog maagd. Omdat je bij prostituees vaak een ziekte opliep, begonnen sommigen liever een echte relatie en kregen een kind, dat ze ook in hun armen hielden. Anderen hadden eenmalige ontmoetingen en wisten niet eens dat ze vader werden.”

Toen de Nederlanders in 1949 vertrokken, beloofden sommigen te trouwen, of namen zich voor om hun meisje te laten overkomen. Maar het leger en de kerk adviseerden om het verleden achter zich te laten. Van den Brom ging in Utrecht bij de pastoor langs om te vragen hoe het verder moest .’Hij zegt: jongen, dat is een periode, die ligt achter je, die moet je afsluiten. Moet je niet meer aan denken, en moet je gewoon vergeten’.

Hij trouwde in Nederland met een andere vrouw voor de wet. In Indonesië hielp de katholieke kerk bij de opvang van de oorlogskinderen in tehuizen. Als de alleenstaande moeder te arm was, of omdat kinderen van de vijand soms gevaar liepen.

„Die mannen kwamen terug in het Nederland dat druk was met de wederopbouw, en niet zat te wachten op verhalen over Indonesië”, zegt Wietsma. „Wanneer vertel je aan je ouders of aan je nieuwe vriendin dat je daarginds een kind hebt. Dat juiste moment komt nooit. Morgen, denk je steeds. En zo verstrijkt de tijd en wordt het geheim groter. Totdat er dertig, veertig, vijftig jaar later opeens een kind op de stoep staat.”

Ook in haar eigen familie dook opeens een bastaardkind op dat wilde weten wie zijn vader was. „Dat zorgde voor veel spanning.” In de geschiedenissen die ze onderzocht, ontdekte ze dat een oorlogsliefdekind zelden met open armen wordt ontvangen. „Veel kinderen zijn daarom voorzichtig met het leggen van contact. Ze willen niet nogmaals worden afgewezen.”

Veel betrokkenen durven er niet over te spreken. „Pas na het overlijden mag het bekend worden, horen hun Nederlandse kinderen. Of de mannen wachten tot hun Nederlandse vrouw is overleden. Want zij zal vast niet begrijpen waarom hij zoiets decennialang geheim hield. Zonen en dochters zien een halfbroer of -zus opduiken, en vragen zich bijvoorbeeld af wat dat betekent voor de erfenis.”

Louis Velleman heeft jarenlang geprobeerd om terug te gaan. Hij was in Australië gaan wonen, maar dichterbij kwam hij niet. Nooit hebben Louis en zoon Luwi, die in armoe opgroeide, elkaar gezien. De documentairemaakster ontmoette beide mannen binnen een maand tijd. „Wij kunnen geen vliegticket betalen voor vader of zoon. Dat is wrang, maar het is niet anders.” Wietsma legt de geschiedenis vast, en werkt niet voor ’Spoorloos’.

Wel voelt ze zich moreel verplicht om de website nog lange tijd in de lucht te houden. Iedereen kan op www.oorlogsliefdekind.nl zijn eigen zoektocht beginnen of zijn verhaal kwijt. Ze hoopt op samenwerking met de afdeling veteranen van het ministerie van defensie. En in september komt er een contactdag voor betrokken. Verder wordt de site momenteel in het Indonesisch vertaald. „Er zijn maar weinig oorlogsliefdekinderen naar Nederland gekomen. Als we hier al zoveel reacties krijgen, moet het in Indonesië helemaal storm gaan lopen, het merendeel is daar achtergebleven.”


© Trouw 2010, op dit artikel rust copyright.


De documentaire ’Tuan Papa’ (Meneer de vader) is donderdag 1 juli te zien in ’Andere Tijden’ bij de NPS/VPRO op Nederland 2, 20.55 - 22.25 uur.

Hereniging oorlogskind met vader juridisch dichtgetimmerd
Hoeveel vaders en kinderen zal Tuan Papa bijeen brengen?



Prof. mr. Th.M. de Boer.

Vanavond snijdt Andere Tijden in de Special Tuan Papa het taboe aan van de oorlogsliefdekinderen. Mochten er na de uitzending vaders van oorlogsliefdekinderen opstaan die herenigd willen worden met hun kind, dan maakt de Nederlandse wet het ze uiterst moeilijk.

Doel van het project oorlogsliefdekind is om de liefdeskinderen en hun vaders op te sporen. En als het even kan, ook met elkaar te herenigen. Deze wens leeft bij de kinderen vaak sterker dan bij de vader: de vader is veelal getrouwd en heeft altijd gezwegen over zijn Indonesische kind.

Hoeveel kijkers van de Andere Tijden Special Tuan Papa zullen vanavond na de uitzending tegen hun familie zeggen: "Ik heb een kind in Indonesië verwekt"? Als we uitgaan van de schattingen, moeten dit er namelijk enkele duizenden zijn. En hoeveel vaders zullen stappen ondernemen om het kind wettelijk te erkennen, en vice versa? Op welke manieren kunnen vader en kind wettelijk herenigd worden?

Prof. mr. Th.M. de Boer is hoogleraar internationaal privaatrecht aan de Universiteit van Amsterdam, en kan vanuit zijn specialisme de juridische kansen van oorlogsliefdekinderen beoordelen. Volgens de Boer zijn er twee opties: “De eerste is erkenning van het kind door de biologische vader. Hierbij ligt het initiatief bij de vader. Door middel van een notariële acte kan hij dit vastleggen. Vanaf dat moment maakt het kind deel uit van de familie en is het erfgenaam.”

Dit klinkt makkelijker dan het is. Stel: een veteraan wil zijn bastaardkind officieel erkennen, dan vindt hij talloze hindernissen op zijn pad. De Boer: “Een Nederlandse gehuwde man mag geen buitenechtelijk kind erkennen. Het gezin wordt zo juridisch beschermd. Alleen bijzondere omstandigheden kunnen uitkomst bieden, bijvoorbeeld als de vader en het kind structureel contact hebben gehouden. Ook is na een scheiding, of als de echtgenote is overleden, erkenning van het kind weer mogelijk."

Hiermee is deze optie al vrijwel dichtgetimmerd: het merendeel van de Indiëtroepen trouwde na terugkomst in Nederland. Over hun kind in Indonesië zwegen ze tegen hun nieuwe echtgenoot. Stel dat er een echtscheiding is geweest, of de vrouw is overleden: dan is er nog een belemmering: erkenning kan alleen als het kind inmiddels in Nederland woont. Aangezien de grootste groep oorlogsliefdekinderen nog in Indonesië leeft, vervalt deze mogelijkheid dus voor hen.

Wat houdt de tweede mogelijkheid in?
De Boer: “Bij de tweede optie ligt het initiatief bij het kind. Het kind kan de rechter verzoeken tot een gerechtelijke vaststelling van het vaderschap. Hierbij kan bijvoorbeeld DNA-onderzoek uitwijzen of de vader werkelijk de vader is.”

Wat zijn hierbij de hindernissen?
"De vraag of een gerechtelijke vaststelling mogelijk is, wordt beheerst door het recht van de gemeenschappelijke nationaliteit van man en moeder. Als deze er niet is, door het recht van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van man en moeder, en anders door het recht van de gewone verblijfplaats van het kind. Alles ten tijde van de indiening van het verzoek.

Wat betekent dit voor de oorlogsliefdekinderen?
"In de praktijk zal dit voor kinderen die in Indonesië wonen waarschijnlijk betekenen dat een gerechtelijke vaststelling niet mogelijk is, tenzij het Indonesische recht die rechtsfiguur kent, wat ik niet heel waarschijnlijk acht. Kortom: het kind zal in veel gevallen (juridisch) met lege handen blijven staan. Dat ligt uiteraard gunstiger voor de oorlogsliefdekinderen die wel naar Nederland zijn gekomen en hier nu wonen.

De meeste oorlogsliefdekinderen weten vaak niet meer dan een naam, die vaak ook nog verkeerd gespeld is. Idealiter leidt hun zoektocht uiteindelijk naar de (vermoedelijke) vader. Daar zijn aanwijzingen voor nodig. Welke argumenten heeft het kind nodig om vervolgens zo'n onderzoek te mogen starten?
De Boer: “Ik stel mij voor dat het kind wel enige aanwijzingen zal hebben dat een bepaalde persoon zijn verwekker is. Misschien brieven of foto's of iets dergelijks. Het kind zal op de een of andere manier aannemelijk moeten maken dat het zijn vermeende 'vader' niet uit het telefoonboek heeft geprikt. Ik weet niet uit ervaring met welke aanwijzingen de rechter genoegen zal nemen, maar om een procedure aan te spannen is nog geen DNA-bewijs nodig. De verzoeker kan de rechtbank vragen om de man te bevelen aan zo'n onderzoek mee te werken."

Wanneer het vaderschap bewezen wordt, wat zijn dan de consequenties?
“Als het vaderschap bewezen kan worden, dan zijn de rechtsgevolgen enigszins beperkt. Het kind verkrijgt alleen de Nederlandse nationaliteit als het nog minderjarig is. Dit is bij de oorlogsliefdekinderen niet het geval. Wel kan het kind (ook een meerderjarig kind) een naamkeuze doen: het kan op die manier de familienaam van de vader verkrijgen. Overigens kunnen hier weer complicaties optreden als gevolg van het feit dat het kind niet de Nederlandse nationaliteit verkrijgt: de naamskwestie zou dan beheerst kunnen worden door Indonesisch recht en ik weet niet of dat recht de vrije naamkeuze kent."

Wordt het kind ook erfgenaam?“In erfrechtelijk opzicht wordt het kind na gerechtelijke vaststelling van het vaderschap gelijkgesteld aan de wettige kinderen van de vader: het deelt dus mee in de erfenis op dezelfde wijze als andere kinderen, het heeft recht op een legitieme portie, etcetera. Als de vader al overleden was voordat het vaderschap was bewezen, gelden allerlei verjaringstermijnen.”

Zijn er verdere gevolgen?
"Een erkenning heeft beperkte rechtsgevolgen: het meerderjarige kind krijgt niet de Nederlandse nationaliteit, het minderjarige kind alleen als het vóór zijn zevende levensjaar wordt erkend door een Nederlandse vader of als het biologisch vaderschap van de vader is komen vast te staan. Maar in principe leidt de erkenning (en trouwens ook de gerechtelijke vaststelling) tot een juridische gelijkstelling van het kind aan zijn halfbroers en halfzussen, althans voor wat betreft het familie- en erfrecht. Zij staan dan allen in dezelfde familierechtelijke betrekking tot hun vader."

De Verenigde Staten hebben in 1989 een generaal pardon uitgevaardigd voor de oorlogskinderen, die in Vietnam werden verwekt (Lees hier). Kinderen verkregen puur op uiterlijke kenmerken Amerikaans burgerschap. Ziet u dit in Nederland ook gebeuren?
"Dit lijkt me niet waarschijnlijk. Er zal eerst een kamermeerderheid voor moeten komen. Dit zie ik niet gauw gebeuren."

Verandering
De wens van oorlogsliefdekinderen om hun vader terug te vinden staat bij hen voorop. Juridische hereniging speelt geen directe rol; het gaat ze om fysieke hereniging. Om een hand, een knuffel van hun vader, om erkenning. Pas als het kind en de vader deze erkenning formeel onderstreept willen zien, treedt het jurische rad in werking. Dat dit mechanisme ze hierbij weinig ruimte geeft, toont mogelijk aan hoe onbekend het verschijnsel van de oorlogsliefdekinderen is. Wellicht zal de Andere Tijden Special Tuan Papa hier verandering in brengen.

Geschiedenis.vpro

Het is altijd triest. Altijd.

Een oorlog, soldaten op vreemde bodem, lokale meisjes en ze ontmoeten elkaar en er komen nazaten.
Nazaten die er niet om gevraagd hebben om op de wereld geschopt te worden en desondanks er op een gegeven moment toch zijn op deze aarde en dan een leven lang met brandende vragen zitten.

Ik - op mijn kleinschalige manier - probeer van tijd tot tijd zulk soort "achteruitgestelde nazaten" die daar in Indonesie zitten te helpen met hun zoektocht en je krijgt dezelfde prangende vragen te horen. "Kan je voor me uitzoeken waar hij is, of hij nog leeft enzovoorts."

Recentelijk had ik ook zo'n geval en het ging dit keer niet om een soldaat, maar om een civiel persoon, die begin jaren 50 de benen nam, terug naar Nederland, terug naar het veilge honk, ver weg van verantwoordelijkheden ten opzichte van de nazaat en de moeder van de nazaat.

Ik kreeg zowaar kontakt naar aanleiding van een oproep door mij geplaatst, maar ik heb helaas de zoekende niet kunnen verblijden.

De gezochte zocht via derden kontakt met mij en het kontakt was emotieloos, koel, kil en zakelijk en ik moest afstandelijk van dit hele gebeuren mijn plicht als contact medium vervullen.
De gezochte wenste geen direct kontakt met de zoekende en stelde via mij als medium, bepaalde vragen en eisen bestemd voor de zoekende en ik kon niet anders als de vragen en eisen exact doorsturen naar de zoekende.

Aan de ene kant de gezochte met het koele en kille emotieloze gedoe en aan de andere kant de zoekende hoopvol, zoekend naar antwoorden op de vragen over het verleden. Ik, die beide partijen kan begrijpen, omdat ik zelf een nasi campur ben en dus van beide kanten mijn genen heb meegekregen.

Ik begreep de zoekende volledig, toen ik, na het stellen van de vragen en eisen van de gezochte, totaal geen antwoord meer terug kreeg, want de vragen en eisen waren m.i. een ietwat te emotieloos en te koel en te kil en te zakelijk.

Ik kon niet anders, want ik was slechts een medium, maar begrijpen doe ik het volledig, want ten dele zit ik zelf in een soortgelijke situatie en was er in mijn familiekring een eensluidend gebeuren.

Die diep in het hart penetrerende vragen: Wie is mijn vader toch? Wat deed ie vroeger allemaal? Hoe zou het hem vergaan zijn? Lijk ik op hem?

Oorlog, moordpartijen, vrijheidsstrijd, slachtoffers en wat er rest zijn vragen die nooit meer beantwoord kunnen en zullen worden.

En zolang er mensen zijn zullen er oorlogen zijn en zullen er gevolgen van oorlogen zijn, waar en wanneer dan ook.

En zullen er ook altijd wel weer wetenschappers zijn, die zulke kwesties uit willen zoeken, maar dan gebaseerd op recht en wetenschap en erfrecht en weet ik veel wat nog meer, maar een stuk emotie ontbreekt veelal.