Stand van de Sterren

Interview: Leonard Retel Helmrich en de ‘Stand van de sterren’
27 februari 2011


Vandaag, 27 februari, is het derde en laatste deel in première van een film over het moderne Indonesië: ‘Stand van de sterren’. De Nederlandse filmmaker Leonard Retel Helmrich volgde twaalf jaar lang een Indonesische familie uit de sloppenwijken van Jakarta. Het grootste moslimland ter wereld wordt deze dagen genoemd als voorbeeld voor Noord-afrikaanse landen, zoals Egypte. Die na de val van hun leider een nieuwe politieke toekomst moeten gaan invullen.

De stand van de sterren gaan op 3 maart in première in het Ketelhuis, in Amsterdam. Op zowel het filmfestival IDFA in Amsterdam als het prestigieuze Sundance film festival in de Verenigde Staten sleepte hij er nu al de belangrijkste prijzen mee in de wacht. Een gesprek door Ellen van Dalen met Leonard Retel Helmrich.

Op de site van Stand van de sterren kan je zien waar de film vanaf 3 maart draait.

Op I4E staat een verslagje van de première in Rotterdam, foto's zijn hier te zien.

Hmmmmmmm, nasi kuning en frikkadelletjes en nog meer wat ik niet kon zien, lekker hoor! maar wonder boven wonder ik kon geen jochies van de "I see um" zien op die fotos, niet gewenst daar dan? (Hu,Huuuu! ) siK.

do 03 mrt 2011, 06:00
Terug naar platteland
De stand van de sterren door Eric Koch

AMSTERDAM - Het liefst was oma in haar dorpje op het platteland gebleven. Maar zoon Bakti komt haar ophalen: haar kleindochter heeft hulp nodig. Die blijkt uiteindelijk vooral van financiëele aard. Om te kunnen studeren heeft Tari geld nodig. Bakti heeft het niet en zijn al even armlastige broer ook niet. Zoals de meeste mensen in de sloppenwijk aan de buitenkant van Jakarta geven ze af op de overheid en tegelijk zien ze niet op tegen bedrog om armensteun te krijgen.


In een grappige scène van De stand van de sterren, winnaar van het IDFA-festival, worden haastig een brommer en een televisie verstopt om een inspecteur van de armen-dienst om de tuin te leiden. In het derde deel van Leonard Retel Helmrichs documentaire-reeks rond de familie van oma Rumidja heeft lanterfanter Bakti het moeilijk. Zijn klagende echtgenote gooit als wraak zijn geliefde vechtvissen in de braadpan en nichtje Tari ging in de stad met een jongen op stap. Studeren moet ze, om niet zo’n mislukkeling te worden als hij en zijn broer.

Sharia
Een tragisch moment van zelfreflectie van de slappe Bakti, die zich jaren geleden voor het oog van de camera bekeerde tot de islam om bij de meerderheid te horen. Helmrich laat zien dat je in het land van de grootste moslimgemeenschap alleen een financiëele studie-ondersteuning krijgt als je de basisregels van de islam kent. Terwijl een volgeling van Mohammed op straat opgewonden voor de sharia pleijt, blijft oma christen. Standvastig, zoals ze alles in het leven betrekkelijk stoïicijns over zich heen laat komen.

Zoveel tijd heeft Helmrich de afgelopen jaren in zijn reportage gestoken, dat niemand zich van zijn aanwezigheid bewust lijkt. Daarom zijn de gebeurtenissen letterlijk uit het leven gegrepen. Meer dan een gecomponeerd portret van de stand van zaken in Indonesiëe is de film een reeks familie--anekdotes met soms enige maatschappelijke relevantie. Als oma de morele corruptie en het opportunisme van het drukke Jakarta weer verruilt voor de serene rust van het Indonesische platteland, is het duidelijk waar de sympathie van regisseur Helmrich ligt. De stand van de sterren is nimmer beïinvloed door de druktemakerij van ettelijke generaties mensen.

Telegraaf

Stand van de Sterren

Geplaatst door Pim Wijers op 02-03-2011 23:29 - Bron: FilmTotaal



Regie: Leonard Retel Helmrich | Speelduur: 115 minuten | Jaar: 2011

Aan de hand van drie generaties binnen één familie maakte de Nederlandse documentairemaker Leonard Retel Helmrich een meer dan bijzonder portret van het huidige Indonesië. Terwijl democratie er een nieuw verworven vrijheid is, banen corruptie en de invloed van de islam zich een weg door het land. Tegelijkertijd omarmt de jeugd de onvermijdelijke globalisering, ook al houden oudere generatie hun tradities hoog. Indonesië blijkt een land van tegenstellingen en kloven.

Stand van de Sterren is de derde film uit het drieluik van Retel Helmrich. Centraal staat de familie Sjamsudin, waarmee hij zijn publiek een decennium geleden kennis liet maken. Twaalf jaar lang legde hij hun leven vast in de stijl van direct cinema en dat resulteerde in Stand van de Zon (2001), Stand van de Maan (2004) en uiteindelijk dit laatste deel. Met registreren als voornaamste doel zwiert het oog van de camera door het leven van de familie, net zo lang totdat ze er amper nog bewust van zijn. Zij leggen hun sores op tafel zonder inmenging van de regisseur en zonder blijk van gêne, wat leidt tot een hoop ontroerende maar ook vertederende momenten.

Als een pilaar binnen de familie Sjamsudin staan van boven naar beneden oma Rumidjah, haar zoon Bakti en haar kleindochter Tari. Oma beschrijft Bakti en zichzelf als mislukt, maar Tari is inmiddels oud genoeg om te studeren. Zij is de toekomst en de kans van de familie om te ontsnappen aan armoede, maar ondanks alle hoop die op haar gevestigd is spendeert Tari haar tijd liever buiten de arme wijken van Jakarta. Haar vriendinnen hebben allemaal mobiele telefoons en computers, dus het spaarzame geld dat zij van oma Rumidjah ontvangt, investeert ze liever in dergelijke spullen dan in haar toekomst.

Als cameraman toont Retel Helmrich zich met Stand van de Sterren van zijn beste cinematografische zijde. Net als in de vorige twee delen filmt hij vanuit de losse hand zodat hij kan registreren waar nodig en zonder dat een van te voren bepaald shot voor belemmering zorgt. De taken van cinematograaf en regisseur worden door deze stijl eender. Zodoende zien we van heel dichtbij de oma worstelen met de keuze van haar tot de islam bekeerde zoon, terwijl Bakti zijn gezin opzadelt met een lakse instelling en gokverslaving.

De dagelijkse gang van zaken binnen de familie is in grote lijnen inherent aan de vooruitgang van Indonesië. De steeds groter wordende generatiekloof, de verschillen tussen christenen en moslims en het gat tussen arm en rijk komen allemaal tot uiting binnen deze familie. De film slaagt daarom op meerdere fronten: het kleinschalig drama is intrigerend genoeg voor het verhaalverloop, maar de symboliek die erachter schuilgaat staat voor veel meer dan dat. Omdat de camera zo dicht op de huid van de familie zit, maakt Retel Helmrich zijn publiek deelgenoot van hun ellende, waardoor het drama heel persoonlijk wordt. De ver-van-mijn-bedshow komt plots heel dichtbij.

Voor deze documentaire is driehonderd uur aan bruikbaar materiaal geschoten en daarvan is alles op twee uur na gesneuveld op de montagetafel. Waarschijnlijk zou de film met een dubbele speelduur ook geslaagd zijn, want ondanks een aantal tragische feiten maakte de filmmaker een warm en ontroerend portret zonder een wrang gevoel achter te laten. De film leverde hem de World Cinema Special Jury Prize for Best Documentary op tijdens het Sundance Festival en in Nederland werd zijn werk bekroond als de beste documentaire op het IDFA. Van bovengetekende mag hij er een vierluik van maken, dus hopelijk tot over een aantal jaar.

Bekijk de Stand van de Sterren trailer

Filmtotaal

Stand van de sterren ****
03-03-11 10:41 uur
recensie
Regie: Leonard Retel Helmrich

Met Stand van de sterren besluit Leonard Retel Helmrich zijn twaalf jaar bestrijkende imponerende trilogie over een Indonesische familie.

''Als iedereen als jou zou zijn, was Indonesië failliet,'' zegt een oude vrouw tegen een dertiger, die haar zoon is en Bakti heet. Zo kennen we oma Rumidjah weer, die ook in de vorige delen (Stand van de zon en Stand van de maan) geen blad voor de mond nam.

De vrouw is de spil van de familie Sjamsudin, die ook nog uit Bakti en zijn vrouw Sri bestaat, en de tiener Tari, het kind van Rumidjahs overleden dochter. Ingewikkeld? Valt wel mee. Stand van de sterren laat net zoals de twee eerdere films zien hoe de familie in de snel veranderende Indonesische samenleving overleeft.

En weer levert het fascinerende cinema op, waarin de conflicten en problemen van de Indonesische samenleving zich in de familie weerspiegelen. In de eerste plaats is er de armoede. Hoewel Bakti buurthoofd is van de (sloppen)wijk in Jakarta waar de familie woont, is de familie afhankelijk van financiële steun van de overheid. Dat Bakti het geld besteedt aan gokken met zijn vechtvissen, leidde tot de uitval van zijn moeder.

Ook Bakti's vrouw is het gelanterfanter van haar man meer dan zat en voert haar dreigement uit om de vechtvissen in een pan te bakken. Ondertussen geven ratten en kakkerlakken een indruk van de hygiënische situatie in de wijk. Veelzeggend voor de kleine corruptie is de scène waarin Bakti thuis snel de Playstation opruimt en zijn motorfiets verbergt als een bijstandscontroleur op pad is.

In dit soort unieke scènes betaalt Helmrichs maandenlange verblijf bij de familie zich uit. Naast de armoede is er het probleem van de religie. De familie is christelijk, maar Bakti heeft zich om opportunistische redenen bekeerd tot de islam. Het leidt tot religieuze spanningen binnen de familie. De oproep van een islamitische prediker tot een jihad stemt ons niet vrolijk over de toekomst van Indonesië.

En dan is er nog de generatiekloof. Vooral oma stelt alles in het werk om Tari op de universiteit te krijgen, maar de twintigjarige heeft meer belangstelling voor het uitgaansleven. Dat flierefluiter Bakti haar de les leest, maakt weinig indruk.

Stand van de sterren zoekt het niet in sweeping statements over modernisering, maar toont de effecten in de haarvaten van de Indonesische samenleving. We zijn benieuwd hoe het de familie verder vergaat. Toch nog maar een deel vier?


Parool

Belevenissen in een spelonk


Drie met prijzen overladen documentaires maakte de Nederlands-Indonesische filmmaker Leonard Retel Helmrich over de familie Bakti en Rumidjah. Michel Maas zocht de onbedoeld beroemde familie op in de kampongs van Jakarta. ‘Straks lachen ze ons uit!’

Het is donker, ook al is het nog volop middag. Regendruppels hebben moeite de bodem van het nauwe steegje te raken, en als het niet regent, kampt de zon met hetzelfde probleem. Het steegje is zo nauw dat haar stralen halverwege blijven steken. Een ‘gang’, noemen ze dit soort steegjes hier in Jakarta, en dat oude Nederlandse woord vat precies samen wat het is.

Het straatje waar Bachtiar Hendrik Becker woont is de laatste aftakking van een zijstraatje van een zijstraat. Het is een spelonk, waar het altijd schemert, en waar je geen voet kunt verzetten zonder dat iemand je toeroept: ‘mau ke mana?’ (waar ga je naartoe?).

Niemand hier in de steeg weet dat hij Bachtiar Hendrik Becker heet. Ze kennen hem alleen als ‘Bakti’, en dat is genoeg. ‘Mijn opa was een Duitser, maar ik gebruik zijn naam liever niet. Als ze weten hoe ik heet, denken ze dat ik rijk ben!’, zegt Bakti. Hij heeft waarschijnlijk gelijk. De naam van een bule, een blanke, klinkt naar het Westen, en aan die klank kleeft de geur van geld. Dus iemand die Becker heet kan niet arm zijn, volgens de logica van de volkswijk Cempaka Putih.

Een fletse tl-buis werpt een beetje licht in de woonkamer van het tweekamerhuisje, waar Bakti woont met zijn vrouw Sri, zijn moeder Rumidjah, stiefdochter Tari en vaak ook nog neefje Bagus. Het is een huisje van niks, maar het is wereldberoemd, sinds Stand van de maan, Stand van de zon en Stand van de sterren, de drie prijswinnende documentaires die de Nederlands-Indonesische filmmaker Leonard Retel Helmrich over hun leven heeft gemaakt.

Een reusachtige poster van de laatste film, met de Engelstalige titel Position among the stars, domineert de woonkamer, die verder is gevuld met de schamele bezittingen van de familie. Al hun namen staan op het affiche, waarop je Bakti en zijn moeder ziet die met een bromfiets-lorrie over de spoorbaan rijden.

Stand van de sterren
Zij zijn moeilijk te herkennen op de foto, en dat is maar goed ook. ‘Hoe minder de mensen weten van de film, des te beter’, zegt Bakti. Hebben de mensen in de buurt de film dan niet gezien?

‘Nee!’ roept Bakti ontzet. ‘Niemand hier heeft hem gezien! Asjeblieft! Straks lachen ze ons allemaal uit! Als zij ernaar vragen zeg ik altijd: hij is in Amerika verschenen, maar wij hebben nog geen cassette gekregen.’

Bakti weet na al die jaren nog steeds niet waarom hij aan dat project van Leonard Helmrich heeft meegedaan. Meer dan twaalf jaar heeft Leonard hem en zijn familie met zijn camera achtervolgd. Hij filmde Bakti toen die nog een straatschuimer was die wat geld bij elkaar scharrelde als ‘kenèk’ (knecht, bijrijder) op bussen en buurtbusjes.

Helmrich filmde de komst van zijn moeder naar Jakarta, filmde Bakti's slordige huwelijksleven, en filmde het opgroeien van Tari en Bagus. Hij was bij alle belangrijke momenten in hun leven, hun ruzies, de kleine gebeurtenissen in de steeg.

Bakti is nu 40, Rumidjah 70, Sri is 33, Tari 20, en Bagus is nu 9, en wie de drie films heeft gezien weet letterlijk alles over ze. Zelden kom je zo dichtbij wildvreemden, zo dichtbij dat je ontroerd bent als Rumidya een stokoude vriendin achterlaat in het dorp, dat je blij bent als Tari haar eindexamen haalt, dat je je tenen kromt als Bakti het heilige water van Tri gebruikt voor zijn vechtvissen, en haar BH voor zijn neus houdt als ze in de buurt de muggen komen uitroken. Zij laten de camera zo dichtbij dat je je afvraagt hoe dat mogelijk is.

Bakti: ‘Toen Leonard vroeg of hij mij mocht filmen, dacht ik: waarom mij? Wat is er zo bijzonder aan mij? Maar ik ben iemand die nergens wat om geeft. Dus ik dacht, hij doet maar.’

Bakti is wat ze hier ‘polòs’ noemen, onbevangen. En zo is het. Hij vertelt tegen de wildvreemde journalist zaken die je doorgaans niet aan een vreemde vertelt. Dat de telefoon weer is afgesloten omdat hij die weer eens niet betaald heeft. Dat hij meer dan eens door de politie is opgepakt. Dat Tari een vriendje heeft gehad die drugs gebruikte. En dat de kleine Bagus, zijn neefje, nu al mensen geld afperst, hun eten steelt, en ze uitscheldt of schopt als het zo uitkomt.

Als Bakti over dat soort dingen praat, begrijp je waarom Leonard Helmrich hem heeft uitgekozen. ‘Hij kwam, en stelde allemaal van die vragen. En als ik opstond zei hij: ‘waar ga je heen? Ik ga met je mee. En dan ging hij mee. Ik was helemaal niet zo intiem met Leonard. Maar het kon mij niets schelen dat hij met zijn camera achter mij aanliep.’

Tri: ‘Ik schrok me vaak dood. Dan dook hij ineens naast je op met zijn camera. Ik dacht: wat moet die man. Of het warm was, regende, of midden in de nacht, altijd kwam hij zomaar binnen en maakte mensen aan het schrikken. Hij kwam soms om 3?uur ‘s nachts hier binnen! Zonder aan te bellen!’

Bakti: ‘Leonard ging altijd mee. In de kampong hier, in deze steeg kennen ze hem allemaal. Als er iets is, komt hij altijd. Dan geeft hij ons geld. En hij helpt mensen. Toen ik in de cel zat, heeft Leonard betaald om mij vrij te krijgen...’

Tri: ‘Bakti was een echte preman, een straatvechter.’
Bakti: ‘Nu vecht ik niet meer. Ik ben te oud nu. Veertig...’
Tri: ‘Hij was altijd dronken. Gokken, drinken, gokken, drinken. De avond was zijn middag, de middag zijn avond.’
Oma: ‘Ik dank God... Het vrat aan mij dat hij zo was...’
Tri: ‘Nu is hij bang voor mij...’

Bakti reageert niet op de laatste opmerking van zijn vrouw. Maar het lijkt erop dat zij gelijk heeft. Toen hij met Tri ging trouwen, is Bakti gestopt met de drugs en gestopt met drinken. Hij is ook moslim geworden, al heeft dat daar niets mee te maken, zegt hij. Bakti: ‘Ik leerde op school dat islam het oudere geloof is, een beter geloof. Dus besloot ik moslim te worden.’

De rest van de familie neemt zijn bekering met een korrel zout. Stiefdochter Tari noemt hem in de film een nep-moslim. Bakti: ‘Ik doe de gebeden wel, hoor. Maar als ik hoofdpijn heb, doe ik geen sholat...’

Rumidya: ‘De godsdienst zit nog niet echt in zijn hart.’
Bakti: ‘Ik leer nog.’

De hele buurt kent Bakti. Buurtgenoten hebben hem zelfs gebombardeerd tot ‘Ketua RT’, buurthoofd. Bakti: ‘De mensen vertrouwen mij. Ik heb verantwoordelijkheden.’

Maar zijn grootste verantwoordelijkheid is Tari, zijn 20-jarige stiefdochter. Tari is zijn zorgenkind: ‘Tari is de dochter van mijn zus. Sinds zij een baby was, leeft zij hier bij mij. Zij heeft haar ouders nooit gekend. Die zijn omgekomen bij een ongeluk. Tari maakt mij vaak heel boos...’

Moeder Rumidjah: ‘Zij is bang voor Bakti.’
Bakti: ‘Ik maak mij zorgen om haar. Ik hou veel van haar. Als van mijn eigen kind. Maar ik ben ongeduldig. Ik word gauw boos. Als mami er is, ben ik een stuk rustiger. Daarom heb ik mami toen ook hierheen gehaald. Om een oogje op Tari te houden. Ik ben mami uit het dorp gaan halen. Ze werkte daar op het land! In het rijstveld!’

De kleine, breekbare Rumidjah sust zijn verontwaardiging: ‘Ach jongen, ik was dat gewend.’
‘Ik heb nog nooit in mijn leven vast werk gehad’, zegt Bakti. ‘Het verveelt mij al gauw, hè?

Hij werkt nu als ‘ojek’: bromfietstaxi. Ojeks staan op bijna elke straathoek in Jakarta te wachten op klanten, maar dat doet Bakti ook weer niet. ‘Ik ga niet aan de straat staan. Veel te warm. Als iemand mij nodig heeft, komt hij maar hier naartoe. Dan rijd ik hem wel.’ Erg druk heeft hij het dus niet.

‘Als ik niet werk help ik de vrouw met het snijden van de groente’, lacht hij.

Tri hoort het niet. Zij staat buiten, voor het huisje, waar zij een warteg heeft: een kraam waar zij eten verkoopt: kip, rijst, tempeh en eieren. De kleine warteg is de enige stabiele inkomstenbron van de familie. Als na een uurtje alles is uitverkocht wappert Tri met een bundeltje bankbiljetten, voornamelijk briefjes van duizend en tweeduizend rupiah (10 tot 20 cent). ‘Voor dit geld doe ik het', zucht ze. Het is nog maar net genoeg. De rijst en de sambal zijn zo duur geworden, dat veel wartegs al failliet zijn gegaan. Tri: ‘Alles wordt duurder, maar ik kan de prijs maar een heel klein beetje verhogen. Dit is een arme buurt, en voor de mensen hier wordt het gauw te duur.’

Rumidjah kijkt naar de poster, en herkent de berg bij haar oude dorp, zij herkent de lorrie op het spoor, maar de poster, die zegt haar even niks.

‘Ik heb die film nooit gezien!’, zegt zij stellig.
Bakti: ‘Hahaha, ze is het vergeten! Wel waar mami! Je was nog met ons bij die vertoning.’
Rumidjah: ‘Oh. Oh ja... Ja, dat is waar ook. Ik ben al bijna 70 hè? Ik vergeet dingen.’

Bakti: ‘Wij waren in Taman Ismail Marzuki (een park met een bioscoop, MM). Daar werd Leonards film vertoond. Wij hebben naar de film gekeken en zijn weer vertrokken. Daar waren allemaal van die geleerde mensen, mensen die zeiden dat ik moest gaan acteren. Ik ben geen acteur, ik ben geen filmster, ik ben wie ik ben. Ik rijd ojek. Dit is het. Meer niet. Het is gewoon mijn alledaagse leven. Maar dat daar zoveel mensen naar komen kijken... Daar begrijp ik niks van.’

Cinema.nl

Stand van de sterren wint prijs in Kroatië
07-03-11 10:45 uur

AMSTERDAM - De Nederlandse documentaire Stand van de sterren van Leonard Retel Helmrich is opnieuw in de prijzen gevallen. Hij werd afgelopen weekeinde op het Zagrebdox Filmfestival in Kroatië uitgeroepen tot beste film van de internationale competitie. Dat maakte een woordvoerster van de producent maandag bekend.

De film was eerder al de grote winnaar op het documentairefestival IDFA in Amsterdam en viel eveneens in de prijzen in de categorie Wereldcinema Documentaire op het Sundance Film Festival in Amerika.

Twaalf jaar lang volgde Retel Helmrich het dagelijks leven van de christelijke Rumidjah en haar islamitische familie in Indonesië. Na Stand van de zon (2002) en Stand van de maan (2005) is dit het laatste deel van de trilogie. (ANP)


Parool

ElEl schreef:

Belevenissen in een spelonk


’

Bakti is wat ze hier ‘polòs’ noemen, onbevangen. En zo is het. Hij vertelt tegen de wildvreemde journalist zaken die je doorgaans niet aan een vreemde vertelt

Cinema.nl

Ik denk dat het niet alleen polos maar grotendeels Orang Simpel .
Je gaat toch niet aan wildvreemde(n) je hele leven ten toon stellen .
De vuile was buiten hangen.
Daarnaast vraag ik me af wat of die Bakti wijzer van geworden ?.
Die vreemde menir kon naam maken , kreeg veel prijzen voor zijn werk.