'Vraagteken'

'Vraagteken'
Amanda Kluveld − 23/09/11, 15:11



De invloed van het islamitisch extremisme in Indonesië neemt toe. In de Indonesische film '?' staat bezorgdheid over het groeiend extremisme in Indonesië centraal. De FPI, een extremistische islamitische organisatie, probeert vertoning van de film op alle mogelijke manieren te dwarsbomen.
In zijn nieuwste speelfilm '?' (vraagteken) geeft de jonge Indonesische filmmaker Hanung Bramantyo (1975) uiting aan zijn bezorgdheid over het groeiend extremisme en de daarmee samenhangende intolerantie in Indonesië. Het verhaal draait om een aantal families met zeer verschillende achtergronden, die in dezelfde buurt van Semarang wonen en op een of andere manier aan elkaar verbonden zijn. De film opent met de klanken van een kerkelijk lied dat direct gevolgd wordt door het geluid van de islamitische oproep tot gebed. Op straat roepen moslimjongeren spleetoog naar een Chinees meisje en het meisje scheldt de jongens daarop uit voor terroristische honden. Dan zien we een boekenzaak waar een vrouw bezig is om een diversiteit aan genres te ordenen. Het lukt haar niet goed. De categorieën die de vrouw ter beschikking staan voldoen niet en daar moppert ze een beetje over.

Onbegrip
'?' is bedoeld om een stem te geven aan gewone burgers, die worstelen met culturele en godsdienstige verschillen, maar die zich door de strijd voor het dagelijks bestaan toch verbonden voelen. Ondanks alle moeilijkheden en onbegrip die dit met zich meebrengt, proberen ze om tolerant jegens elkaar te zijn en daar weten zij in alle onvolkomenheid een manier voor te vinden. Bramantyo, zelf een moslim, probeert met '?' de stem van de gematigden te laten horen of, beter gezegd, te laten zien hoe zij leven. Tegelijkertijd is zijn film een studie naar de rol en de staat van de Islam in de moderne Indonesische samenleving.

Toen april dit jaar de film in de bioscopen van Indonesië zou worden vertoond, protesteerde de FPI (Front Pembela Islam, front van de verdedigers van de islam) daartegen. De FPI is een extremistische islamitische organisatie, die bekend staat vanwege gewelddadige aanvallen op nachtclubs, bars en religieuze minderheden. Bramantyo bond een beetje in en zei dat hij met zijn film slechts verschillende perspectieven op een vraagstuk wilde tonen. Hij bond verder in na een ontmoeting met de MUI (Majelis Ulama Indonesia, Indonesische Ulama Raad). Naar aanleiding van een gesprek met deze organisatie besloot hij enige passages uit zijn film te verwijderen.

Schrappen
Vorige maand werd duidelijk dat televisiezender SCTV de film wilde uitzenden tijdens Idul Fitri (Suikerfeest). De FPI uitte onmiddellijk bedreigingen aan het adres van de SCTV; men zou het hoofdkantoor bestormen. Daarop vond een ontmoeting plaats tussen de zender en de vertegenwoordiger van de FPI Jakarta. Deze Habib Salim Alatas stelde dat de MUI eerder had verklaard dat '?' de islamitische waarden en moraal schaadde en dat hij daarom niet begreep dat de zender ook maar overwoog om de film uit te zenden. SCTV ging bijna onmiddellijk overstag en besloot de film te schrappen.

Inmiddels heeft de FPI Bramantyo verzocht om zijn bedoelingen met de film uit te leggen zodat de verdedigers van de islam kunnen bepalen welke scenes behouden mogen blijven en welke definitief geschrapt moeten worden. Volgens de FPI probeert Bramantyo met zijn film haat tegen de islam te zaaien. Hij zou de islam onteren door te opperen dat moslims in staat zijn om harmonieus met andersgelovigen te leven. Bovendien zou Bramantyo in zijn film suggereren dat in Indonesië religieuze minderheden door een moslimmeerderheid worden onderdrukt. Vanwege het pleidooi in de film voor religieus pluralisme, is deze volgens de FPI smerig en schadelijk.

Invloed neemt toe
In het publieke debat in Indonesië wordt de schuld van alles aan SCTV gegeven. De organisatie geeft toe aan extremisten, is de redenering. Maar er klinken ook andere stemmen. Waarom biedt de Indonesische overheid geen bescherming aan dit televisiestation? Waarom wordt er niet hard opgetreden tegen de FPI? En hoe ver zal de FPI uiteindelijk gaan? Gaat men ook bepalen wie er op televisie mag adverteren en waarvoor? Dat zou zomaar kunnen. De invloed van het islamitisch extremisme in Indonesië neemt toe.

De extremisten vormen een kleine minderheid. Maar het is wel een minderheid die vrijelijk een jonge islamitische filmmaker het leven zuur maakt omdat hij een lans breekt voor pluralisme. Een staat die zich daar geen grote zorgen over maakt, glijdt langzaam maar zeker af tot het niveau van een staat waar extremisten de dienst uitmaken en bepalen wie mag spreken, wie mag leven en wie moet sterven. Tot het niveau van Pakistan dus. Daar komt geen vraagteken aan te pas.

Amanda Kluveld is historica.
VK