Jakarta slibt dicht door afval

Wereld 6 maart 2009 Gert Jan Rohmensen
Jakarta slibt dicht door afval
Nederlandse ingenieurs doen baggerwerk en geven voorlichting


In Jakarta leven ook mensen van het afval in het water, zoals de 42-jarige Soehardi, die op plastic vist in de Ciliwung-rivier. Hij haalt dagelijks zo’n zeven kilo plastic omhoog en verdient daar 80 eurocent mee. Daarvan kan hij net zijn vrouw en vijf kinderen onderhouden. FOTO GERT JAN ROHMENSEN, TROUW

Overstromingen in Jakarta worden mede veroorzaakt door afval, dat waterwegen verstopt. Nederland is ingeschakeld om de waterhuishouding te verbeteren.

Een kraan haalt de ene na de andere bak vol zwarte, stinkende modder uit het Kali Mati-kanaal in het noorden van de Indonesische hoofdstad Jakarta. „De eerste dagen vond ik het ook stinken”, zegt assistent-opzichter Dedi Waryono en hij trekt een vies gezicht. „Maar je went eraan en nu ruik ik het niet meer.”

Jakarta (ruim 13 miljoen inwoners) telt dertien rivieren en honderden kanalen en kanaaltjes, bij elkaar vele honderden kilometers. De meeste van die waterwegen zitten verstopt, wat in het regenseizoen overstromingen veroorzaakt. In 2007 vielen daarbij 54 doden en raakten 200.000 mensen dakloos. In Noord-Jakarta zijn de problemen nog groter, omdat de bodem slap is en tot tien centimeter per jaar daalt.

De 25-jarige Ima woont in een wijk die vaak onderloopt. Elk hutje of huisje hier, hoe klein ook, heeft een soort zoldertje waar de gezinnen wonen als het water in de huizen staat. Dit jaar viel het mee, er waren maar zes kleinere overstromingen. „In 2007 stond het hier ruim twee meter hoog”, vertelt Irma. „De Ciliwung-rivier heeft toen een groot stuk van ons huis meegesleurd.”

„De waterwegen in Jakarta zijn in 1973 voor het laatst grondig schoongemaakt”, zegt Aart van Nes, voor het Nederlandse ingenieursbureau DHV, al ruim 20 jaar actief in Jakarta. „Als je die kanalen regelmatig onderhoudt, is 40 procent van de overstromingsproblemen opgelost. Van zo’n investering krijg je nooit spijt.”

Publieke Werken van de stadsprovincie Jakarta besloot vorig jaar Nederlandse expertise in te zetten bij het schoonmaken van de waterwegen. Een consortium van Nederlandse advies- en baggerbedrijven is sinds november bezig met een proefproject in het Kali Mati-kanaal. De Nederlandse overheid heeft Jakarta onder meer twee baggerboten geschonken. Het consortium leidt Indonesische baggeraars op en adviseert de provincie hoe die het baggerwerk structureler kan organiseren.

De kanalen worden uitgebaggerd met een schuifboot, een soort drijvend bulldozertje dat het slib naar één plaats duwt, waar een kraan het in een vrachtwagen stort. Trainer Mike de Boer van baggerbedrijf Dosco kijkt kritisch toe. „De boten bedienen kunnen ze. Nu nog leren schuiven, vooral langs de kanten”, zegt De Boer. „Het helpt in elk geval wel. Laatst viel er veel regen en steeg het waterpeil meteen een meter, maar het was ook snel weer weg.”

„Afval is het grootste probleem”, zegt Peter Vroege, die voor DHV het baggerproefproject leidt. „Ongeveer 60 procent van de bagger die we naar boven halen, bestaat uit afval. Het zand, dat vaak alleen biologisch vervuild is, kan worden hergebruikt en het afval gaat naar de stortplaats.”

De Kali Mati was nog maar 30 centimeter diep toen we hier begonnen, wijst Vroege op het zwarte water. „We baggeren tot het 1,5 tot 2 meter diep is. Verder organiseren we bijeenkomsten voor de buurt, zodat ze beter met afval leren omgaan. En we proberen met de gemeente afspraken te maken over het ophalen van afval, zodat mensen het niet meer in de kanalen hoeven gooien.”

Een grondige schoonmaak vergt grote investeringen, waarvan de provincie deels het nut nog niet inziet of waarvoor geen geld is. Of er weer ruim dertig jaar moet worden gewacht op een grote schoonmaak is niet uit te sluiten, zegt Van Nes. „Bij Publieke Werken is nu iedereen enthousiast, maar de ervaring van de vorige keer leert dat dat geen garantie voor de toekomst biedt.”

Veel inwoners van Jakarta hebben leren leven met de overlast. Zo ook Ima. „We wonen hier prettig en niet duur. Als het water hoog staat, gaan we drijvend op een autoband bij de buren op bezoek”, lacht ze. „Het hoort erbij. Dat is het risico van hier wonen.”


Trouw 2009, op dit artikel rust copyright.

Schoonmaak kost 2 miljard dollar, en daar wil de provincie niet aan

Het schoonmaken van alle waterwegen in Jakarta zou 2 miljard dollar kosten. Het provinciebestuur heeft daar het geld niet voor, of niet voor over. „Het is altijd moeilijk uit te leggen waarom ze veel geld in een project moeten steken, terwijl het risico op overstromingen niet nul wordt. Sterker nog, Jakarta zal altijd in zekere mate te maken hebben met wateroverlast”, zegt Peter Vroege van ingenieursbureau DHV. „Toch is het opknappen van je kanalen altijd nodig.” Dat bleek in 2007, toen er een schade van 1 miljard dollar ontstond door grote wateroverlast. Ook in 2002 en in 1996 was er veel schade.

De Wereldbank verstrekt nu leningen voor het schoonmaken van de dertien rivieren in Jakarta. Het project zou in juni beginnen, maar de provincie beklaagde zich er onlangs over dat het verkrijgen van de leningen zo complex is, dat het project vertraging oploopt. Het proefproject van DHV en andere Nederlandse advies- en baggerbedrijven loopt eind deze maand af. Zij hopen hun expertise ook in te zetten bij de nieuwe baggerwerken in de rivieren.