Max Havelaar, een aanklacht tegen koloniale misstandendoor Leo Bankersen. zaterdag 14 maart 2009 | 10:02 | Laatst bijgewerkt op: zaterdag 14 maart 2009 | 10:10
Peter Faber, rechts, als Max Havelaar. foto GPD
'Een mijlpaal' werd de film Max Havelaar genoemd bij de première in 1976. En dat was niet eens zo heel erg overdreven.
In de eerste plaats was het de verfilming van een van de hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur, het boek dat Eduard Douwes Dekker onder het pseudoniem Multatuli schreef in 1859, als felle aanklacht tegen de misstanden in het toenmalige Nederlands-Indië. Bovendien was hier, onder leiding van regisseur Fons Rademakers, een van de meest ambitieuze producties uit de Nederlandse filmgeschiedenis tot stand gekomen.
Nog altijd is Rademakers' Max Havelaar een van de weinige Nederlandse speelfilms waarin ons koloniale verleden aan de orde komt. Een opvallend contrast met de regelmaat waarmee de Tweede Wereldoorlog als inspiratiebron is en wordt gebruikt.
Douwes Dekker had zijn roman gebaseerd op wat hij zelf had meegemaakt tijdens zijn aanstelling als assistent-resident in Lebak, een moeilijk bestuurbare provincie van Java. Hoofdpersoon Max Havelaar, in de film gespeeld door Peter Faber, ontdekt net als Douwes Dekker zelf hoe de plaatselijke bevolking het slachtoffer is van Indische corruptie en Hollandse onverschilligheid. Havelaars pogingen om iets aan het onrecht te doen, lopen op niets uit. Boek en film eindigen met het beroemde, wanhopig uitgeschreeuwde appèl aan koning Willem III. Weet die wel dat daarginds in zijn naam meer dan dertig miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen? Boek en film tonen ook het niet mis te verstane optreden van Nederlandse soldaten, dat bijna als een vooruitblik op de latere politionele acties gezien kan worden.
De film Max Havelaar was opgezet als een prestigieuze NederlandsIndonesische coproductie. Nadat Fons Rademakers in Jakarta het contract getekend had, sprak hij van een uiterst plechtige gebeurtenis waar een uitgebreid gezelschap van hoogwaardigheidsbekleders bij aanwezig was geweest. Aanvankelijk was er een Indonesisch scenario waarin slechts een bescheiden plaats voor Havelaar was ingeruimd. Dat werd echter van Nederlandse kant al snel als onwerkbaar terzijde geschoven.
De ontvangst van de film was over het algemeen zeer positief. Camerawerk van Jan de Bont en spel van Peter Faber oogstten bewondering.
Slechts een enkeling waagde het de feestvreugde te verstoren. De belangrijkste dwarsliggers waren de schrijver Willem Frederik Hermans (een bewonderaar van Multatuli) en Rudy Kousbroek, die zich in tegenstelling tot anderen juist had gestoord aan 'Hollandse middelmatigheid' en 'buikpijnverwekkende' dialogen.
Max Havelaar, Nederland 2, 23.55 uur
BNdeStem