'Opa, wat heb je uitgespookt'

'Opa, wat heb je uitgespookt'

Auteur: door Olger Koopman | donderdag 22 maart 2012 | 06:48



Jacob Vis aan het bureau van zijn grootvader Dirk Sanders. Boven het bureau hangt een foto van villa Tandem, gemaakt in 1902. foto Tom van Dijke


KAMPEN - Vraag Jacob Vis naar de herkomst van zijn gitzwarte ogen en licht getinte huid en hij zal met gepaste trots een boom opzetten over zijn Indische achtergrond. Zeker nu hij met het verleden van zijn grootvader Dirk Sanders als administateur op de tabaksplantage Tandem in Oost-Sumatra in het reine is gekomen.
Opgetekend in de lijvige doch uitermate boeiende historische roman, die sinds kort in de boekwinkels ligt. De geoefende lezer van spannende verhalen kent Kampenaar Jacob Vis van zijn vele thrillers, waarvoor hij alom gelauwerd en geprezen is. Nu - toch op gevorderde leeftijd - waagt hij de sprong in de diepte van een voor hem totaal nieuw genre.

"En het beviel uitstekend", grinnikt hij. "Natuurlijk heb ik al mijn boeken met veel plezier geschreven, maar deze familiegeschiedenis vloeide uit mijn pen zoals ik nog nooit heb meegemaakt. Het was in één woord heerlijk."

De geboren Haarlemmer was in zijn hoofd eigenlijk al decennia bezig met dit boek. "Mijn opa sleet de laatste jaren van zijn leven bij ons. Elke ochtend aan het ontbijt vertelde hij, lurkend aan een sigaar, soms gruwelijke maar altijd enorm fascinerende verhalen over zijn tijd in de koloniën. Ik keek naar hem op."

Die bewondering werd rap minder, toen Vis eind jaren tachtig op het boek van professor J.C. Breman stuitte over de wantoestanden op de tabaksplantages van Oost-Sumatra. Een litanie van machtsmisbruik, marteling, sadisme, seksueel misbruik en totale willekeur waarbij de koelies (inlandse contractwerknemers) steevast aan het kortste eind trokken. Het gevolg van de zogenaamde koelieordonnantie die de planter ongebreidelde macht gaf over zijn werknemer. "Toen dacht ik: 'Opaatje, opaatje, wat heb jij daar allemaal uitgespookt'. Vorig jaar begon hij eindelijk met het beantwoorden van die vraag. Vis verdiepte zich in de geschiedenis, sprak met (nazaten van) planters en las het standaardwerk dat zijn opa zelf schreef over de tabaksteelt. "Dat boek is zo gedetailleerd dat je er subiet een tabaksplantage mee zou kunnen beginnen. Uit al die bronnen kwam een veel genuanceerder verhaal naar voren en dat verhaal heb ik proberen te vertellen." Inderdaad beschrijft Vis in zijn boek de gruweldaden en het ruwe leven van de planters, maar zet hij zijn opa als een streng, doch rechtvaardig mens neer. Uiteraard torent 'toean' Sanders letterlijk en figuurlijk boven de inlanders uit, maar hij behandelt ze wel met respect. Zo verdedigt hij tegen alle stromen in de Chinese koelie Teng Li die onterecht wegens moord tot de strop veroordeeld dreigt te worden. Door zijn innige vriendschap met buurman Paul Metz, die als enige - en met succes - werkt met ongebonden koelies, worstelt Dirk Sanders steeds meer met zijn geweten, om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat het heersende systeem noodzakelijk is om de 'bruine horde' met een handjevol Nederlanders onder de duim te kunnen houden.

Jacob Vis pauzeert even en roert in zijn koffie. "Klinkt gek, maar de relatie met mijn opa is dankzij dit boek postuum een vriendschap geworden. Ik heb enorm veel waardering gekregen voor zijn vakmanschap als planter, maar ook als mens. Sterker nog: ik ben tot de conclusie gekomen dat ik het in die omstandigheden waarschijnlijk net zo gedaan als hij. Je moet goed begrijpen dat dit verhaal meer dan een eeuw geleden speelt. De wereld zat toen anders in elkaar. Akkoord, de Hollanders hebben in Indië behoorlijk huisgehouden, maar ook verdomd goede dingen gedaan."

Tenslotte komt in Tandem ook nog de onverenigbaarheid van de twee culturen aan de orde, vooral in de relatie tussen Sanders en zijn Soendanese minnares Moerta. Hoe ze allebei ook proberen, nooit wordt de relatie gelijkwaardig of lukt het ze zelfs maar om elkaar te begrijpen. Vis: "Hoe zei Kipling het ook weer? East is East en West is West and never the twain shall meet." Hij is vast van plan dat aspect verder uit te diepen in een vervolgverhaal. "Dat gaat over het leven van Moerta, mijn grootmoeder. Waarschijnlijk heb ik dat volgend jaar af." De thrillerfans zullen dus nog even geduld moeten hebben, als er überhaupt nog eentje verschijnt. "Tja, ik ben de jongste niet meer en dit genre bevalt me prima." Bovendien overweegt hij om zelf af te reizen naar Sumatra om Tandem met eigen ogen te zien. "Het huis bestaat nog, dus het kan. Aan de andere kant is de herinnering vaak mooier dan de werkelijkheid." Hij lacht: "Zelfs al is die herinnering fictief."

deStentor