Spotlight: tussen Holland en Indië

Spotlight: tussen Holland en Indië

04-06-2012 10:06 | Enny de Bruijn



Met je ene been in Holland, met je andere been in Indië. Kristine Groenhart en Reggie Baay schrijven elk vanuit een geheel eigen gezichtspunt over de problemen die zo’n situatie kan opleveren.



Het boek van Groenhart, ”Mangalaan 27”, vertelt het verhaal van de zendeling Ernst de Vreede, zijn eerste vrouw Henny en zijn tweede vrouw Leny. Hoe de opleiding van Ernst in Nederland verloopt, hoe Henny intussen de ”Koloniale school voor meisjes en vrouwen” bezoekt en hoe ze samen in 1925 vol idealen naar het verre Indië vertrekken. Hoe ze hard aan het werk gaan, een band opbouwen met de mensen, het kerkelijke verenigingswerk opzetten, hoe Ernst uit preken gaat en de dorpen in de verre omtrek bezoekt. En hoe Henny na twee jaar huwelijk tijdens haar eerste zwangerschap overlijdt – er wordt gefluisterd dat dat iets te maken heeft met de geringschattende manier waarop Ernst met het eeuwenoude, Ambonese geloof omgaat.

Na zeven harde en eenzame jaren trouwt Ernst opnieuw, met Leny, nadat hij in de periode daarvoor verwoede pogingen gedaan heeft om een nieuwe vrouw te vinden. Samen krijgen ze drie kinderen, terwijl ze intussen in Batavia en op Sumatra werken – jarenlang wonen ze op Mangalaan 27 in Medan. Dan breekt de oorlog uit, en de hele familie wordt geïnterneerd: Ernst in een mannenkamp, Leny met de kinderen in een vrouwenkamp. Beide echtgenoten komen, ieder afzonderlijk, ook nog eens in de gevangenis terecht, maar het hele gezin overleeft uiteindelijk de oorlog en keert terug naar Nederland.

”Mangalaan 27” schetst een heel nauwkeurig beeld van de geschiedenis van dit gezin, dankzij de documenten die de dochter van Ernst en Leny, de schrijfster Mischa de Vreede (geboren 1936) verzamelde en bewaarde. Op de laatste bladzijden van het boek legt Kristine Groenhart uit hoe het gegaan is: zij werd benaderd door Mischa de Vreede om „iets moois” te maken van het dossier over de familie. Dat Groenhart vervolgens zelf ook nog veel werk verzet heeft, blijkt uit de vele toegevoegde informatie over de Indische geschiedenis, over plaatsen en gebouwen en personen.

Toch blijkt dat laatste juist de zwakke kant van het boek. Al te vaak lijken de passages die achtergrondinformatie moeten bieden zó uit de encyclopedie geknipt. Dat komt door de afstandelijke en feitelijke stijl: pagina’s vol feiten, terwijl nauwelijks blijkt dat de auteur zélf op de genoemde plekken geweest is, de geuren opgesnoven heeft en met allerlei betrokkenen gepraat heeft.

Het lijkt een bewuste keuze van Groenhart: als schrijver een stapje terugdoen en de lezer een zo goed mogelijk zicht geven op de feiten en de documenten. Uit de omvangrijke correspondentie van de familie De Vreede wordt uitvoerig geciteerd, sommige brieven worden zelfs onverkort weergegeven. Dat maakt ”Mangalaan 27” tot een prachtig tijdsdocument, maar het wordt geen verhaal met een plot, een centrale vraagstelling. Daarvoor zit de auteur te vast aan de bronnen – slechts de rijke afwisseling in het historische bestaan van de beschreven personen houdt het verhaal levendig.



In ”Gebleekte ziel” doet Reggie Baay wat Kristine Groenhart nalaat: de centrale thema’s en conflicten in het leven van de hoofdpersoon invullen en diepte geven. Ook hij kiest ervoor om een mensenleven te beschrijven, gebaseerd op historische feiten: Nyoman Darma, geboren als Balinese vorstenzoon in ballingschap, in de jaren tachtig van de negentiende eeuw opgeleid in Holland, later onderwijzer in Indië en in 1908 onder raadselachtige omstandigheden vermoord.

Blijf je als lezer in ”Mangalaan 27” vooral vanaf de buitenkant naar het gezin De Vreede kijken, in ”Gebleekte ziel” kijk je Nyoman Darma in het hart – de boektitels zijn veelzeggend. Je voelt de Hollandse kou die Darma in 1879 voor het eerst ervaart, je ziet hem verwonderd door de Kalverstraat lopen en plichtsgetrouw rijtjes met Nederlandse historische jaartallen uit het hoofd leren. Je proeft zijn teleurstelling en onmacht als het hem in Indië, terwijl de jaren verstrijken, maar niet lukt om carrière te maken. Te Hollands voor zijn landgenoten, te inheems voor de Hollandse machthebbers. Een gebleekte ziel, voortdurend op de grens van twee werelden, op zoek naar een eigen identiteit.

Dat inwendige conflict zet de schrijver prachtig neer. Darma is in zijn jeugd iemand met idealen voor zijn volk, iemand met charisma en invloed die een gevaar zou kunnen zijn voor de koloniale machthebbers. Maar na zijn verblijf in Holland is hij zijn inheemse eigenheid kwijt, en is hij nog slechts op zoek naar zijn identiteit en zijn verloren idealen. Hij leeft samen met een oudere Europese vrouw, later met haar stiefdochter, zonder dat die relaties hem veel geluk brengen. De blanke buurt moet hem niet, accepteert niet dat hij omhoog wil klimmen, bedreigt en beledigt hem. De hele toestand kan niet anders dan in een groot drama eindigen.

Tenminste, dat is het verhaal zoals je het als lezer door de ogen van de hoofdpersoon ziet. Maar je kunt niet anders dan je soms afvragen: hoe betrouwbaar zijn de woorden van die Darma eigenlijk? Is hij wel het slachtoffer, of heeft hij zelf ook misdaden begaan? Het hele verhaal door rechtvaardigt hij zichzelf, zoals ieder mens dat voor zichzelf doet, maar is dat terecht? Wat niet wegneemt dat ”Gebleekte ziel” juist door dat gekleurde perspectief heel indringend laat zien dat het vrijwel onmogelijk is om tussen twee werelden in te leven.

Van binnenuit of van buitenaf, dat is het grote verschil tussen Baay en Groenhart. Bij Baay denk ik: ik zou wel willen weten hoe het écht, feitelijk zat. Bij Groenhart denk ik: hoe zouden die mensen dat toch gedaan hebben, zending bedrijven zonder zielen te bleken? Zouden ze zich dat ooit afgevraagd hebben? Het beste beeld ontstaat waarschijnlijk door beide perspectieven naast elkaar te zetten: van binnenuit en van buitenaf, koloniaal en inheems.


”Gebleekte ziel”, Reggie Baay; uitg. Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2012;
ISBN 978 90 253 6937 8; 350 blz.; € 19,95;


”Mangalaan 27”, Kristine Groenhart; uitg. Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2012;
ISBN 978 90 253 6939 2; 256 blz.; € 17,95.


refdag.nl