Integere geschiedschrijving legt volledige rekenschap af

INDONESIË-OORLOG

Integere geschiedschrijving legt volledige rekenschap af

15 september 2017 om 16:33

Het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger was donderdag ironisch genoeg het decor van een evenement met de bedoeling het verleden opnieuw te laten spreken. Drie gerenommeerde instituten, NIOD, KITLV en NIMH, bundelen de krachten om de Indonesië-oorlog (1945-1950) – de term is van historica Elsbeth Locher Scholten – vanuit een nieuw perspectief te onderzoeken. Het kabinet heeft voor het onderzoek ruim vier miljoen euro uitgetrokken. Het officiële kabinetsstandpunt is sinds 1969 dat „de krijgsmacht als geheel zich in Indonesië correct heeft gedragen”. Bovendien was „van systematische wreedheid geen sprake geweest”. Inmiddels is het standpunt dat Nederlandse militairen in Indonesië vooral bezig waren met wat we nu een opbouwmissie zouden noemen, niet goed houdbaar. Het valt dus ook toe te juichen het kabinet na vier jaar dralen – het eerste subsidieverzoek aan Rutte I dateert uit 2012 – in december 2016 besloot het onderzoek te financieren.

Het kabinet schreef vorig jaar december in een toelichting bij het besluit dat maatschappelijke ontwikkelingen sinds 1969 en met name rechtszaken van nabestaanden tegen de staat, zoals die van de ‘weduwen van Rawagede’ en nieuwe publicaties zoals het proefschrift De brandende kampongs van Generaal Spoor van Rémy Limpach zorgden „voor een nieuwe dynamiek”. Het kabinet ging om en nu moet zijn betrokkenheid bij dit onafhankelijke onderzoek gezien worden als „een erkenning van de maatschappelijke relevantie van het onderwerp”.

Dat die relevantie niet duidelijk zou zijn geweest in 2012 valt te betwijfelen. Het gaat uiteindelijk om een politiek besluit om de geschiedenis voor een deel te herschrijven op basis van nieuwe perspectieven. Dat dit een complexe operatie is, blijkt indirect uit de vele maanden die verstreken tussen het subsidiebesluit en het officiële begin van het project deze week.

Het schrijven van geschiedenis in de nabijheid van een politieke broodheer is op zich altijd een hachelijke operatie. Zie de eerste proeve van geschiedschrijving van het extreem militair geweld in de Indonesië-oorlog: de Excessennota in 1969 in opdracht van het kabinet-De Jong betitelde het extreem geweld als uitzonderingen, excessen. Ter vergelijking: de onafhankelijke studie van J.J. van Doorn en W.J. Hendrix Ontsporing van geweld beschreef een jaar later al vrij exact hoezeer extreem geweld systematisch was toegepast door de Nederlands strijdkrachten. Het boek vond in het toenmalige klimaat alleen weinig weerklank.

Onafhankelijkheid is het sleutelbegrip bij dit project en het is daarom geen wonder dat er vragen worden gesteld bij de betrokkenheid van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, van het ministerie van Defensie. Het moet waken over de kwaliteit van de publicaties. Wat betekent dat praktische gesproken?

Politici hebben belangen wanneer zij zich met geschiedenis inlaten. Een duidelijk en actueel voorbeeld hiervan uit Duitsland levert Alexander Gauland, een voorzitter van de rechts-populistische partij AfD. Hij pleitte er begin deze maand voor, zoals deze week bekend werd, dat Duitsers trots zouden moeten zijn op de Duitse Wehrmacht. Voorlopig leidt de provocatie in Duitsland vooral tot opwinding en afkeuring, maar het incident bewijst het belang van evenwichtige en onafhankelijke geschiedschrijving.

Hetzelfde geldt voor de heersende hausse op het gebied van het herschrijven van de geschiedenis. In korte tijd zijn er overal, nationaal en internationaal, debatten en incidenten rond dit thema. Het besluit van het Rotterdamse Witte de With-centrum om zich om historische redenen te ontdoen van zijn naam, past hierin. Maar ook het debat over de vraag hoe de aandacht voor het slavernijverleden beter kan worden ingepast in het onderwijs. Of de actiegroepen die zich recent verzetten tegen de aanwezigheid van demissionair staatssecretaris Martin van Rijn (Welzijn) bij de jaarlijkse herdenking van de Nederlandse militairen die zijn gevallen in de Indonesië-oorlog. Volgens hen gaat het hier om „mensen die in koloniale militaire dienst zijn gesneuveld, bij het moorddadig en gruwelijk onderdrukken van de oorspronkelijke bevolking van Indonesië”.

Abraham de Swaan concludeerde eerder dit jaar in De Groene dat aan het brede onderzoek van de drie instituten geen behoefte meer zou zijn. Eerder zou strafrechtelijke vervolging van nog levende verdachten wegens oorlogsmisdaden voor de hand liggen. Maar daarvoor is het écht veel te laat.

Integere geschiedschrijving én goed geschiedenisonderwijs leveren bijna zeventig jaar na dato meer op. De nieuwe geschiedenis van de Indonesië-oorlog kan bijdragen aan de collectieve verwerking van nog steeds bestaande trauma’s in eigen land. Bovendien kan deze Nederlandse versie van Vergangenheitsbewältigung in het beste geval de boodschap naar de buitenwereld, en speciaal naar Indonesië, zenden dat Nederland zich inmiddels volledig rekenschap geeft van gemaakte fouten.

In het Commentaar geeft NRC zijn mening over belangrijke nieuwsfeiten. De commentatoren schrijven deze artikelen in samenspraak met de hoofdredactie.

NRC