Hallo Bandoeng, Nederlandse radiopioniers 1900-1945

Radiopioniers schreven geschiedenis
door Rinus Antonisse. maandag 08 december 2008 | 07:18 | Laatst bijgewerkt op: maandag 08 december 2008 | 08:01



Hans Vles schreef het boek Hallo Bandoeng, als eerbetoon aan de radiopioniers die in het begin van de twintigste eeuw rechtstreekse gesprekken over grote afstand mogelijk maakten.foto Ruben Oreel
MIDDELBURG - Met internet en mobiele telefoon ligt de hele wereld tegenwoordig in een oogwenk binnen handbereik.

We kunnen tot in alle uithoeken met mensen communiceren en elkaar nog zien ook. Een eeuw geleden lag dat wel even anders. Een koloniale mogendheid als Nederland was voor het uitwisselen van informatie met de Oost en de West aangewezen op de boot - en later ook het vliegtuig - als postbesteller. Dat verbeterde begin 20ste eeuw al flink door de aanleg van kabels over land en zeebodem, maar rechtstreeks persoonlijk contact was onmogelijk.

Precies tachtig jaar geleden veranderde dat ingrijpend door succesvolle proefnemingen met telefoniegesprekken via de korte golf tussen Den Haag en Bandoeng. In januari 1929 opende koningin-moeder Emma deze telefoondienst officieel. Het moederland was voor de mensen in Nederlands-Indië een stuk dichterbij gekomen, althans via de ether. Over de mensen achter de totstandkoming van deze rechtstreekse uitwisseling van gesprekken, schreef Middelburger Hans Vles (1935) het boek Hallo Bandoeng, Nederlandse Radiopioniers 1900-1945.

Een eerbetoon aan deze vergeten mensen, noemt hij het. Met name aan de student Johan Numans, die als stagiair bij Philips in Eindhoven de grote gangmaker was achter de bouw van de korte golf-telefoniezender (PCJJ genaamd), waarmee Nederland wereldwijd voorop liep.

Vles vindt het een tekortkoming dat in ons land zo weinig aandacht wordt geschonken aan mensen met talenten, die door vindingen en het uitwerken van ideeën baanbrekende processen in gang zetten. Als verwoed radioamateur (vooral luisteren, niet zenden; op het dak van zijn huis staat een kleine schotelantenne, waarmee hij meer dan 3000 tv- en radiostations binnenhaalt) wil hij in elk geval de radiopioniers uit de vergetelheid halen. En hij kan Numans, die bij zijn moeder in pension lag en in 1944 bij oorlogshandelingen om het leven kwam, eren.

Het is, erkent Vles, deels een technisch getint boek. Daaraan is gezien het onderwerp, niet aan te ontkomen. Maar hij heeft ook veel plaats ingeruimd voor de levensverhalen van de mensen achter de techniek. Zijn beschrijving van de wijze waarop student Numans bij Philips binnenkwam, levert een aardige inkijk op in het reilen en zeilen bij dit bedrijf. Baas Anton zelf onderkende de kwaliteiten van de jongeman en gaf hem een kans zich waar te maken. Beiden werden overigens beloond met een koninklijke onderscheiding. Een beloning voor het feit dat koningin Wilhelmina en prinses Juliana zich voor het eerst direct tot hun onderdanen in Oost en West konden richten. De plechtige toespraken staan in het boek. Het was destijds wereldnieuws en bleef de mensen aanspreken. Het populaire lied Hallo Bandoeng van Willy Derby uit 1929 getuigde daarvan. In zijn boek besteedt Vles ook aandacht aan de bouw van radio Malabar in Indië (project van Cornelius de Groot), de radiodistributie en -omroep en de mensen daarachter. Zaterdag 13 december wordt het boek ten doop gehouden in de Drukkerij te Middelburg (11.00 uur).

Hallo Bandoeng, Nederlandse Radiopioniers 1900-1945. Door ir Hans Vles. Uitgave Walburg Pers, Zutphen. Prijs 22,50 euro.

Een prachtig boek.

Echt een boek voor alle Indo's en Indiëgangers in Nederland en overal in de wereld.

Selamat Membaca = Slamat Membatja = Prettig Lezen.

Recensie: Hallo Bandoeng (1900-1945)



zondag 8 februari 2009
Het aanbod boeken over de geschiedenis van de radio voor 1950 is beperkt in vergelijking met de publicaties over het medium na 1950. Het is dus best interessant wanneer er een nieuw boek verschijnt over de pioniersperiode van de radio. Het boek ‘Hallo Bandoeng. Nederlandse Radiopioniers (1900-1945)' van Hans Vles is er zo één.
De inhoud is dan wel heel sterk Nederlands georiënteerd, ook voor Belgische radiofans is het een heerlijk werk omdat het boek een prima inzicht geeft in de algemene radiogeschiedenis van lang geleden en omdat de oudere generaties ook heel erg vaak naar Nederlandse radio luisterden.

De auteur, Hans Vles (73), is geen historicus die de verhalen uit getuigenissen of archieven haalt, maar een ingenieur die al vanaf zijn twaalfde begon te experimenteren met een kristalontvanger. Dat alles gebeurde nog zonder batterijen indertijd…

RADIOOT
Op het eerste zicht lijkt het om een boek over ‘radiobeleving’ te gaan, maar al snel wordt duidelijk dat het veel dieper gaat dan de pure hobby. Vles noemt zichzelf, naar het voorbeeld van ir. dr. Cornelius De Groot, radioot. Heel het leven van de auteur is namelijk gevuld met radio’s, versterkers, zenders, ontvangers en uiteindelijk ook computers.

Hans Vles genoot een opleiding elektrotechniek en om alles in ‘Hallo Bandoeng’ te kunnen begrijpen, is enige technische kennis wel vereist. Volhouders worden beloond, want doorheen het boek krijgt de lezer voldoende technische bagage mee.

OOST-INDIË
De vroege ontwikkeling van de radio, met ook de radiotelegrafie vormen de kern van dit werk. De auteur spitst zich toe op de hoofdrolspelers in het plan om tot een rechtstreekse telegrafische gemeenschap te komen tussen Nederland en het toenmalige Nederlandsch-Oost-Indië.

HOOFDROLSPELERS
De hoofdrolspelers zijn niet alleen de traditioneel bekende namen. C.L. van der Bilt, Jan Corver, C.J. de Groot, Antoin Dubois en Willem Vogt zijn enkele van de Nederlandse radiopioniers die Vles behandelt. Bij elk van deze radiotechneuten geeft de schrijver aan wat hun specialisatie was en waarom die zo belangrijk bleek in de ontwikkeling van de radio(telegrafie) in Nederland. In het boek wordt ook aandacht besteed aan de technologische vooruitgang an sich. Wie wil weten hoe dat nu zat met die radiolampen, leert ook hierover bij.

LANGE GOLF
Vles wijdt verder o.m. een hoofdstuk aan de plannen om lange golfverbindingen tussen Nederland en Nederlands-Indië te maken. Dat bleek niet eenvoudig: het materiaal moest uit de VS komen, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog diende dat wel veilig langs vijandige linies te worden gebracht.

Op 23 mei 1923 opende de toenmalige Gouverneur Generaal van Nederlands-Indië het radiostation ‘Op den Malabar’. Blijkbaar was men qua materiaal een andere richting uitgegaan: ’s werelds grootste ‘boogzender’ van toen werd gebruikt, van het Duitse Telefunken…

KORTE GOLF
De evoluties volgen elkaar snel op en de lange golf moet wijken voor de korte golf om de Nederlanders in Nederland te verbinden met hun landgenoten in het Oosten. Daartoe dienden twee ultrasterke zenders in Nederland en in Indië gebouwd te worden, met relaiszenders in Italië, Libië en het toen nog Britse Ceylon. Toendertijd besloot men ook het zendstation Kootwijk en het ontvangststation Sambeek te realiseren.

Hans Vles beschrijft al deze historische radiofeiten tot in de details en weet de radioliefhebber van begin tot einde mee te slepen. De auteur gaat verder ook in op de radiogeschiedenis van Philips, hoewel over dat onderwerp uitgebreider naslagwerken bestaan. Ook de Koninklijke Familie komt aan bod: Vles vertelt over de eerste officiële radiorede van Koningin Wilhelmina en haar radiotoespraken vanuit Londen tijdens de Tweede Wereldoorlog. En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan met de interessante onderwerpen die de schrijver behandelt…

AFBEELDINGEN
Opvallend is het grote aantal originele afbeeldingen waarmee Vles zijn boek doorspekt. Er zitten enkele pareltjes van historische illustraties tussen en het geheel geeft een goed beeld over de eerste decennia van de radio(telegrafie). Kortom: dit boek hoort thuis in de bibliotheek van elke rechtgeaarde radioliefhebber!

‘Hallo Bandoeng. Nederlandse radiopioniers (1900-1945).’ van Hans Vles werd uitgegeven bij Walburg Pers, Zutphen, en bevat 192 pagina’s. ISBN: 978.90-5730.604-4

Radiovisie.eu