Koloniale Oorlog '45/'49 - Verboden foto’s uit Nederlands-Indië

06-12-2009
Verboden foto’s uit Nederlands-Indië

Door verslaggever Pauline Broekema

Op de contactafdruk staan de driftige krassen van de censor. Een hospitaal in Yogyakarta. Een hoge militair bezoekt in 1949 gewonde Nederlandse soldaten. Hoewel half vernietigd, toch staat de foto in het morgen te verschijnen boek 'Koloniale Oorlog 1945-1949'. Als symbool.

Verboden foto’s uit een koloniale oorlog. René Kok, Erik Somers en Louis Zweers schetsen hoe de Nederlandse regering probeerde het conflict een onschuldig gezicht te geven.

De fotografen waren embedded. Ze waren verplicht hun materiaal ter controle naar Batavia te zenden. En daar was er dus die censor die korte metten maakte met elke controversiële foto. Foto’s van gewonde soldaten werden niet getoond. Gesneuvelde militairen kreeg het thuisfront helemaal niet te zien.

Breed lachende jongens van stavast op patrouille door de rijstvelden wel. Straatbeelden met de rijzige Hollandse militair als kindervriend die snoep uitdeelt, of een gewonde Indonesische strijder verpleegt.

Doodsangst
De auteurs hebben bewust de term politionele actie vermeden. "Het was een oorlog en dat willen we laten zien", zegt Somers. En dan gebeuren er dingen zoals tijdens de Operatie Quantico, op Oost-Java, bij Surabaya.

In het boek staat een serie foto’s van Hugo Wilmar. Gemaakt met een Speed Graphic camera. Gevechtsacties. Foto’s genomen in het vuur van de strijd, waar de spanning van afspat. Ze hebben de kranten en tijdschriften nooit gehaald. De situatie is te duidelijk chaotisch. Niets geoliede vechtmachines.

Op een van de opnames ligt een dode marinier. Het gezicht in de haast afgedekt met een kledingstuk. Een andere grimmige foto toont de mariniers na de overmeestering van een guerrillastrijder. De jongen ligt op zijn rug in een veld. Hij wordt ondervraagd, door vier Nederlanders onder schot gehouden.

Op een derde foto staat een Nederlandse marinier die dreigend zijn wapen heft. Van de Indonesische strijders zijn de kleren bemodderd, de benen zwart van het slik. Ze heffen de armen ten overgave, met doodsangst op hun gezichten.

Soekarno
Louis Zweers deed onderzoek in de Indonesische archieven in Jakarta. Hij zocht de foto’s van de 'andere kant'. Gevechtssituaties gezien door de ogen van de Indonesiërs. Die waren er weinig.

Wat hem vooral verraste waren de foto’s van de Indonesische leiders omringd dor een juichende menigte. Soekarno met zijn vrouw Fatmawati en afgeladen zaal, generaal Sudirman op het station van Jakarta als overwinnaar ontvangen.

Voor Zweers maken ze overduidelijk waar de steun van de bevolking lag. De oorlog was voor de Nederlanders op voorhand verloren. Ook die foto’s werden uit de Nederlandse pers geweerd.

Fotoalbums
Ook de militairen zelf fotografeerden. Het NIOD kreeg de laatste jaren een aantal uit nalatenschappen. Erik Somers verwacht de komende jaren nog meer schenkingen. Hij ziet er naar uit.

In het boek staat een aantal bladzijden uit albums. Wrange voorbeelden van hoe onthullend de egodocumenten zijn. Het album van oorlogsvrijwilliger Mickers bevat een opname van een gesneuvelde Indonesiër. Twee Nederlandse militairen staan over hem gebogen. Het fotobijschrift is veelzeggend: "rechts Sjef Kuppens die acht dagen later op dezelfde plek viel."

Onschuldig
Somers vertelt hoe hij door een album bladerde en hem een foto opviel die mislukt leek. Hij was vanuit een legervoertuig genomen. Toen hij het vergrootglas erbij hield, zag hij in de berm Nederlandse soldaten die met de geweren in de aanslag een groep Indonesiërs aanhoudt. Een alledaags tafereel, de werkelijkheid van de koloniale oorlog.

Beelden die Nederland niet te zien kreeg, met wrange gevolgen. Toen de duizenden militairen terugkeerden had men thuis de indruk dat het daar in Indie wel mee was gevallen. "'Jullie hebben het daar goed gehad' was de algemene indruk", zegt Somers.

De censor had van de koloniale oorlog een onschuldig conflict gemaakt.

Koloniale Oorlog 1945/1949: Van Indie naar Indonesie - René Kok, Erik Somers en Louis Zweers - Carrera -
ISBN: 9789048803200 - € 17,90


NOS Journaal

Op 27 december 2009 is het zestig jaar geleden dat afscheid werd genomen van Nederlands-Indië. De onafhankelijkheid van Indonesië werd erkend. Nederlandse soldaten en burgers vertrokken noodgedwongen uit Indië. Na de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949), waarin Nederland het opnam tegen Indische vrijheidsstrijders van Soekarno, kwam er na ruim driehonderd jaar een einde aan de koloniale overheersing. Voor veel Nederlanders was het verlies van de grootste Nederlandse kolonie een grote klap (‘Indië verloren, rampspoed geboren’).

De koloniale oorlog is meer dan een fotoboek. Het biedt verrassende, veelal onbekende foto’s van een vergeten, dan wel verdrongen periode. Tijdens de Koloniale oorlog (politionele acties genoemd) werden niet alleen de geschreven media gestroomlijnd, ook foto’s en journaalfilms werden gecensureerd. De Nederlandse Leger - voorlichtingsdienst in Batavia (Jakarta) speelde een actieve rol in het controleren van de (foto)berichtgeving over Nederlands-Indië. De dienst beheerste de tekst- en beeldproductie bijna volledig. Nederlandse fotografen en journalisten waren niet bepaald kritisch, velen volgden de richtlijnen van de censuur. Een behoorlijk aantal niet vrijgegeven foto’s en ter plekke gemaakte foto's van Nederlandse dienstplichtige soldaten zijn evenwel bewaard gebleven.

Koloniale oorlog, 1945-1949
Louis Zweers / René Kok / Erik Somers
Bindwijze: Gebonden
Omvang: 224 p.
ISBN: 9789048803200
Prijs: € 17,90
Status: Verwacht

www.uitgeverijcarrera.nl

Koloniale oorlog, 1945-1949 - Fotoboek
zondag, 06 december 2009 12:14
Fotoboek over de koloniale oorlog van 1945 tot 1949 in voormalig Nederlands-Indië.

Dit fotoboek verschijnt ter gelegenheid van de zestigjarige onafhankelijkheid van Indonesië. Op 27 december 2009 is het zestig jaar geleden dat afscheid werd genomen van Nederlands-Indië. De onafhankelijkheid van Indonesië werd erkend. Nederlandse soldaten en burgers vertrokken noodgedwongen uit Indië.

Toen er een eind was gekomen aan de ndonesische onafhankelijkheidsoorlog, kwam er ook een eind aan de koloniale overheersing die ruim driehonderd jaar geduurd had. Voor veel Nederlanders was het verlies van de grote Nederlandse kolonie een klap.

Het boek Koloniale oorlog, 1945-1949 geeft een beeld van de politionele acties. Tijdens de Koloniale oorlog werden niet alleen de geschreven media gestroomlijnd, ook foto’s en journaalfilms werden gecensureerd door de Nederlandse Leger-voorlichtingsdienst in Batavia.

In dit boek zijn een aanzienlijk aantal niet vrijgegeven foto's en ter plekke gemaakte foto's van Nederlandse dienstplichtige soldaten opgenomen.
Koloniale oorlog, 1945-1949 - Louis Zweers, René Kok & Erik Somers
Van Indië naar Indonesië
ISBN: 9789048803200
Uitgever: Carrera
Gebonden, 224 pagina's
Prijs: € 24,90

Historiek net

Het Ad dd 19 dec 2009

Een modderfiguur in de kampong - Bespreking van het boek Koloniale Oorlog 1945-1949 door AD redacteur Arno Gelder, culturele veelvraat.

Indie verloren, rampspoed geboren, luidde een leuze van de NSB in de jaren '30, waarmee de NSB maar wilde zeggen, dat het verlies van Ned. Indië niet alleen economisch desastreuze gevolgen zou hebben, maar dat Holland als koloniale macht een eenvoudig polderstaatje zou worden.

Anton Musserts NSB mocht dan na de 2de wereldoorlog terecht worden verketterd als een bende landverraders die al te opzichtig met de Duitse bezetter had gecollaboreerd, de stelling dat de kolonie vooral Nederlands bezit moest blijven, werd door menig democratische partij gedeeld.
Sterker: confessionelen, socialisten en liberalen sloegen na de bevrijding van Nederland in 1945 eendrachtig de handen ineen om de "gordel van smaragd" voor ons land te behouden.
Hadden de Nederlanders immers niet bewezen van Indië een modelkolonie te hebben gemaakt, waarbij beide landen volop garen sponnen bij een hechte band?

In retrospectief doet die opvatting kinderlijk naïef aan, zoals het boek Koloniale Oorlog 1945-1949 en de synchroon verschenen dvd-box Het Nederlands-Indonesische Conflict 1945-1949 tonen.

Er was inmiddels wel wat veranderd.

Mede aangewakkerd door de Japanse bezetter, eisdte Indië onder de bezielende leiding van Soekarno zijn zelfstandigheid op. En kon dat niet goedschiks, dan moest het maar kwaadschiks.

Het zou leiden tot een bloedig conflict waarbij Nederland, net aan het uithijgen van de slopende oorlog, met militaire dwang de kolonie in het gareel poogde te krijgen.

Dat zou uiteindelijk niet lukken: op 27 december is het precies 60 jaar geleden dat de onafhankelijkheid van Indonesie werd erkend.

Erkend móest worden, welteverstaan.
Internationaal had ons land een modderfiguur geslagen in een operette-achtige oorlog waarbij aan beide zijden duizenden doden waren gevallen en die onder de al te bedekte term 'politionele actie' de geschiedenis in ging.

Het (foto)boek - samengesteld door kunst- en fotohistoricus Louis Zweers en René Kok en Erik Somers van het NIOD - geeft daarvan een onthutsend beeld.
René Kok was ook medeverantwoordelijk voor de samenstelling van de twee dvd's , waarop aan de hand van archiefbeelden uit onder meer bioscoopjournaals de politieke en de daarop volgende militaire strijd worden getoond.

De dvd's vormen tevens het vijfde deel van de serie Ons Koninkrijk en de Tweede Wereldoorlog, waarmee het NIOD en Uitgeverij Waanders al zoveel historische schatten (Polygoonjournaal, de NSB, Nederlands Indié in WOII) hebben ontsloten.

Het is bepaald geen historie om trots op te zijn, al is dat oordeel 60 jaar na dato misschien al te gemakkelijk te vellen.

Wel is duidelijk dat Nederland in een roerige tijd na een allesomvattend wereldconflict, waarin geknechte naties hun vrijheid wilden herwinnen, nauwelijks oog had voor dat ideaal.

Voor een volk dat net 5 jaar zo zwaar had geleden onder de Duitse overheersing, blijft dat een raadsel.
----

Persoonlijke toevoeging mijnerzijds:
Arno Gelder schrijft dat het een raadsel is dat Nederland geen oog had voor de idealen van een volk om zijn vrijheid te herwinnen, aangezien Nederland zelf net 5 jaren onder het juk van de Duitsers had geleden.

Is dat zo Arno Gelder? Heeft Nederland dat oog niet gehad? Of WILDE Nederland dat oog NIET hebben, gelet op de overmatige bron van inkomsten voor Nederland, dat Indonesia te bieden had EN de arrogantie van Nederland naar Indonesia toe, nadat Nederland zelf een geknecht volk was geweest. Wij, de Toean Besar, we are back in town, toch.?

De ‘actie’ die een oorlog was

Zestig jaar geleden deed Nederland na drieënhalve eeuw koloniale overheersing afstand van ‘ons Indië’. De fotoboeken Koloniale oorlog en Een staat in wording tonen het ontstaan van de onafhankelijke republiek Indonesië.

door Peter van Brummelen

Het was de grootste troepenmacht die Nederland ooit op de been bracht. In 1947, op het hoogtepunt van wat euforistisch 'de politionele acties' wordt genoemd, bevonden zich in Indonesië niet minder dan 150.000 Nederlandse militairen. In die tijd was dat drie procent van de totale mannelijke bevolking. In de leeftijdscategorie 20 tot 44 jaar was het zelfs acht procent.
De meeste militairen, onder wie 100.000 dienstplichtigen, waren er tegen die tijd allang achter dat ze, anders dan ze was voorgespiegeld, door de Indonesiërs geenszins werden beschouwd als bevrijders. Dat het vaderland nog onwetend was van wat zich werkelijk afspeelde in de jaren dat ‘ons’ Indië het onafhankelijke Indonesië werd, was voor een niet onbelangrijk deel een kwestie van propaganda.
In Nederlandse kranten en tijdschriften waren alleen door de militaire voorlichtingsdienst verspreide foto’s te zien van Nederlandse soldaten die sigaretten en snoep uitdeelden aan Indonesiërs, of die in een heel romantisch sawalandschap patrouille liepen. Foto’s van gevechtshandelingen, laat staan wreedheden, kwamen niet door de censuur.

Het door René Kok, Erik Somers en Louis Zweers samengestelde fotoboek Koloniale oorlog 1945 – 1949 zet zestig jaar later het beeld recht. In het boek zijn alle mogelijke soorten foto’s uit die periode verzameld: kiekjes van soldaten, het geijkte propagandamateriaal, maar ook foto’s die indertijd door de voorlichtingsdienst niet geschikt voor publicatie werden geacht.
Het zijn foto’s uit die laatste categorie die het bekijken van Koloniale oorlog het hardst aankomen. We zien onder meer brandende kampongs, gewonde en gevangengenomen Indonesiërs en een dodelijk getroffen Nederlandse marinier. Op een over twee pagina’s afgedrukte foto uit 1946 lijkt een marinier op het punt te staan met de kolf van zijn geweer in te hakken op de hoofden van een groepje op de grond zittende Indonesiërs.
Achterop de foto werd indertijd geschreven: ‘Met deze dreigende beweging krijgt men sneller iets los van de gevangengenomen extremisten.’ Van echte excessen uit die tijd krijgen we niets te zien.

Voor zover daar indertijd al foto’s zijn gemaakt, dan zijn die waarschijnlijk vernietigd: in 1949, net voor de soevereiniteitsoverdracht, heeft de militaire voorlichtingsdienst een onbekende hoeveelheid beeldmateriaal verbrand.
Het waren niet alleen Nederlanders die zich schuldig maakten aan wreedheden. Ook aan nationalistische zijde werden excessen begaan, waar niet alleen Nederlanders en Indo’s slachtoffers van werden, maar vooral ook Chinezen. Ook daar zijn geen foto’s van. Wel bevat Koloniale oorlog een foto uit 1946 waarop te zien is hoe een massagraf van door Indonesiërs vermoorde Europeanen en Chinezen wordt blootgelegd.



Vrijwel tegelijkertijd met Koloniale oorlog verscheen Een staat in wording, een facsimile-uitgave van een fotoboek van Cas Oorthuys uit 1947. De vermaarde fotograaf reisde van januari tot en met maart 1947 in opdracht van ABC Press en uitgeverij Contact door Java en Borneo. Het boek dat daaruit voortkwam, ging er, heel optimistisch, nog vanuit dat de Nederlanders en Indonesiërs het samen wel met elkaar eens zouden worden over hoe het verder moest met het voormalige Nederlands-Indië.
Oorthuys moet in de tijd die hem ter beschikking stond als een bezetene hebben gewerkt. We zien de Indonesische leider Soekarno, maar ook de Nederlandse waarnemende gouverneur-generaal Van Mook. Oorthuys liet zich overweldigen door de Indonesische natuur en begaf zich onder het gewone volk: vissers, boeren, handwerkslieden. Hij fotografeerde Nederlandse soldaten, maar ook republikeinse militairen. En anders dan de foto’s in Koloniale oorlog zijn die in Een staat in wording in esthetisch opzicht altijd hoogst verantwoord.
Dat Oorthuys’ sympathie bij het Indonesische volk lag, spreekt in zijn boek uit nagenoeg iedere foto. Vooral door de erbij afgedrukte teksten (van ene Alert de la Court) riekt ook Een staat in wording soms naar propaganda. Bij een serie foto’s van hardwerkende mensen staat bijvoorbeeld over meerdere pagina’s afgedrukt: ‘Het volk bouwt – in de fabrieken – en op het land – en weet leiding te geven, materieel en cultureel.’ Zoals Jan Blokker in zijn voorwoord bij de heruitgave schrijft: ‘Alsof we naar tussentitels kijken van een stomme Sovjetfilm uit de jaren twintig.’

Een staat in wording verscheen in juli 1947. Nog geen drie weken later begon de eerste politionele actie, waarmee Cas Oorthuys’ pleidooi voor een vreedzame oplossing van het Nederlands-Indonesische conflict in één klap achterhaald was.
Het lag al snel bij De Slegte.


René Kok e.a.: Koloniale oorlog
Carrera, € 24,90.

Cas Oorthuys: Een staat in wording
Contact, € 25.


Het Parool
Donderdag 7 januari 2010