Indonesische rook stelt regionale integratie op de proef

Indonesische rook stelt regionale integratie op de proef

De rook van Indonesische bosbranden teistert al geruime tijd de hele regio. Ondanks een bestaand akkoord binnen hun associatie staan de Zuidoost-Aziatische landen - tot hun grote frustratie - vrij machteloos.

IPS . 13 OKTOBER 2015

Al meer dan maand veroorzaken de bosbranden in Indonesië enorm schadelijke luchtvervuiling. Er zijn al scholen op een bepaald moment gesloten, vluchten vertraagd en buitenactiviteiten afgeblazen. Niemand kijkt nog op van de mondmaskers in het straatbeeld.

Naast Oost-Indonesië worden vooral Singapore en Maleisië het hardst getroffen door de rook. Sinds kort heeft de smog ook het zuiden van Thailand bereikt. Buurlanden vragen Indonesië om het probleem aan te pakken.

Vorige week heeft de Indonesische regering voor het eerst in maanden toegegeven dat het buitenlandse hulp nodig heeft om het vuur te doven. De minister van Buitenlandse Zaken zou Singapore, Maleisië, Rusland, China en Australië al gepolst hebben voor samenwerking.

Economische integratie

Het valt op dat in de discussies over de bosbranden nauwelijks wordt gerept over een wettelijk bindend akkoord binnen de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN) om grensoverschrijdende rookvervuiling aan te pakken.

Activisten koesteren naar eigen zeggen weinig hoop dat ASEAN haar leden kan of wil dwingen om hun afspraken na te leven. ‘Dit akkoord van 1997 is wettelijk bindend, maar ASEAN heeft geen hof om inbreuken te bestraffen’, verklaart Nur Hidayati, hoofd van de Indonesische milieuorganisatie Walhi.

ASEAN heeft het akkoord altijd gepresenteerd als een geslaagd voorbeeld van regionale samenwerking, maar heeft de problemen met de rook dit jaar niet aangegrepen om haar tanden te laten zien.

De landen van de Associatie evolueren naar meer economische integratie en starten met de ASEAN-gemeenschap in december van dit jaar. Toch blijkt duidelijk dat de aanpak van grensoverschrijdende spanningen een uitdaging blijft voor de 48 jaar oude organisatie.

Singapore

Singapore en Maleisië hebben herhaaldelijk hulp aangeboden om de branden te blussen, maar tot voor kort hielden Indonesische functionarissen vol dat ze het probleem zelf wel de baas konden.

‘We appreciëren het aanbod, maar als soevereine staat willen we eerst zelf hard genoeg geprobeerd hebben om de vuren te doven. We kunnen het wel aan’, zei J. S. George Lantu van het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken eerder deze maand in een interview.

Indonesië toont ‘complete minachting voor onze bevolking, en de zijne’, zei de Singaporese minister van Buitenlandse Zaken, K. Shanmugan, tegen de Britse omroep BBC.

Volgens het hoofd van de milieu-afdeling van het ASEAN-secretariaat in Jakarta, dat toeziet op de implementatie van het rookakkoord, heeft Indonesië in lijn met het verdrag gehandeld. ‘Natuurlijk kan Indonesië de bosbranden bestrijden met eigen middelen. De andere landen houden zich klaar voor eventuele aanvragen’, aldus Ampai Harakunarak.

Politiek gebaar

Indonesië tekende het akkoord in 2002, maar heeft het uiteindelijk pas in 2014 geratificeerd. Het is duidelijk dat het land zich daartoe verplicht voelde door protest uit Singapore en Maleisië, meent Hidayati van Walhi. ‘Het was meer een politiek gebaar dan een teken van intentie.’

Het is veelzeggend dat artikel 12.2 van het akkoord bepaalt dat externe hulp enkel mag worden ingezet op verzoek en met de toestemming van de vragende partij.

De Indonesische president Joko Widodo had regeringsagentschappen opgedragen om de branden in veenmoerassen en in bossen die gekapt zijn voor de productie van onder andere palmolie en papier, aan te pakken.

Veel van deze concessies zijn in handen van buitenlandse bedrijven. Het Nationale Milieuagentschap van Singapore heeft de namen vrijgegeven van vijf bedrijven die in Indonesië actief zouden zijn, en die ervan verdacht worden bij te dragen aan de rook. Consumentenorganisaties in Singapore hebben opgeroepen om enkel producten te kopen van bedrijven die zich niet aan het afbranden van bos in Indonesië bezondigen.

Eigen brandweer

Op satellietbeelden is te zien dat 70 procent van de brandhaarden op Sumatra en Borneo in lokale plantages liggen. Ongeveer 1,7 miljoen hectare land is al in rook opgegaan, verklaarde president Widodo. ‘Dit soort branden teisterden Indonesië jaarlijks in de voorbije achttien jaar, als gevolg van een ongekende uitbreiding van papierpulp- en palmoliebedrijven. Zij zetten gebieden om in makkelijk af te branden veenmoerassen’, aldus Walhi.

‘Tropische bossen zijn van nature onmogelijk af te branden, vanwege de hoge vochtigheid. Maar waar bos wordt gekapt voor een systeem van monocultuur, verdwijnt die vochtigheid en wordt zo'n gebied kwetsbaar voor vuur’, verklaart Hidayati.

Regeringsfunctionarissen zeggen dat ze bepaalde oliepalm- en bosconcessies hebben bevroren, dat bepaalde bedrijven een boete hebben gekregen en dat andere nog wachten op hun proces.

Maar de regering zou al deze concessies moeten herzien, om te bepalen of bedrijven wel uitgerust zijn om branden te blussen, vindt Hidayati. ‘Als er brand uitbreekt in een plantage is dat teken dat een concessiehouder zijn land niet kan beheren, en dus moet die concessie worden ingetrokken – ongeacht door wie het vuur werd aangestoken.’

Utung Suprapto van het ministerie van Milieu en Bosbouw, verklaarde dat zijn instantie aan regelgeving werkt die plantage- en boseigenaars verplicht om een eigen brandweer te hebben, uitgerust met wagens en materiaal.

MO