Afval bestaat niet. 18 september, 20-22 uur. De Balie

Moeder en zoon doorzoeken afval op een stortplaats in Soerabaja. © GETTY

Hoe handige vuilnisscharrelaars de kost verdienen in Indonesië

In Soerabaja is afval vrijwel onzichtbaar. De Indonesische stad is veel schoner dan westerlingen verwachten. Daar kunnen wij nog wat van leren, zegt antropoloog Freek Colombijn, die de afvalcylus aldaar onderzocht.

Door: Martijn van Calmthout 13 september 2017, 02:00


Een beetje handige vuilnisscharrelaar in Soerabaja verdient net zoveel als een jonge docent aan de plaatselijke universiteit. Het is maar één van de verrassende zaken die cultureel antropoloog Freek Colombijn van de Vrije Universiteit in Amsterdam wijzer werd sinds hij onderzoek doet naar de afvalverwerking in de Indonesische stad.

Een andere verrassing: de stad is oneindig veel minder smerig dan westerlingen doorgaans verwachten. 'Er ligt geen rommel op straat, behalve op sommige vaste plaatsen, zoals langs spoorlijnen of kanalen. Terwijl de mensen er echt geen spat milieubewuster zijn dan wij.'

Komende maandag is Colombijn een van de gasten in het maandelijkse Kenniscafé in debatcentrum De Balie. Als we één ding kunnen leren van de manier waarop daarginds de afvalcyclus is geregeld, is het dat afval geen afval is. 'Het is een waardevolle grondstof waar een hoop mensen een bestaan op bouwen', zegt de VU-antropoloog. Wat wij als mistroostig gewroet in troep zien, is daar gewoon werk. Nuttig werk.

Tucht van de markt
In feite is het de tucht van de markt die maakt dat afval in Soerabaja haast onzichtbaar is. Colombijn bracht de eindeloze keten van ophalers, sorteerders en tussenhandelaren in kaart die maakt dat het afval van huishoudens stelselmatig uit beeld geraakt. Dat begint met afhalers (met een goed Nederlands woord nog altijd 'omgangers' genoemd) die door een wijk of buurt worden ingehuurd om het afval af te voeren.

Anders dan de gemeentereiniging in Nederland is het Indonesische systeem gebouwd op particulieren. De ophalers storten het vuil op landjes waar waste pickers de fracties papier, glas, plastic en metaal uit elkaar trekken en aan handelaren verpatsen, die het nog verder laten uitsplitsen door sorteerders. De gemeente voert alleen de restfracties af naar de stort aan de rand van de stad. 'Aan het eind van die keten verdienen de mensen haast niks', zegt Colombijn. 'Maar vaak is het toch nog beter werk dan bijvoorbeeld in een fabriek. Geen prikklok, geen baas. Smerig en zwaar werk, maar er wordt echt wel gelachen en nu en dan een balletje getrapt. Het is nuttig werk dat loont.'

Colombijn schat dat 50 tot 60 procent van alle huishoudelijk afval in Soerabaja zo wordt gerecycled of hergebruikt. Zonder dat het woord milieu ergens valt. 'Een winkelier koopt uiteindelijk gebruikte papieren zakken in die door een handige handelaar uit het vuilnis gevist zijn. Dat het ook grondstoffen bespaart, interesseert niemand.'

De VU-antropoloog is ervan overtuigd dat de Nederlandse omgang met afval veel te verborgen en abstract is gemaakt. 'Ik denk dat ook hier niet echt veel mensen malen om grondstofrecycling. Je brengt plastic en oude kranten apart weg omdat dat milieubewust is. Of niet, omdat het je te veel gedoe is.'

Plasticscheiding
Een duidelijk signaal dat afval geen troep is maar een waardevolle grondstof, noemt hij om die reden belangrijk. Statiegeld op flessen en andere verpakkingen bijvoorbeeld. Of per kilo betalen voor je restafval. 'In mijn eigen Amsterdam zijn we helaas nog niet zover. Maar er zijn gemeenten waar plasticscheiding fantastisch loopt sinds huishoudens restafval apart afrekenen. Dan wil je het er wel uithouden.'

Kenniscafé: Afval bestaat niet. Maandag 18 september, 20-22 uur. De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam. Info en kaarten debalie.nl.

Volkskrant