Nederland sprak schande van apartheid, maar zag in de eigen kolonie Indië die apartheid niet

Nederland sprak schande van apartheid, maar zag in de eigen kolonie Indië die apartheid niet

Eduard Steinmetz– 13:54, 31 augustus 2018


OPINIE Om in het reine te komen met het Indiëverleden zou een zwaar Nederlands zelfonderzoek moeten volgen, stelt Eduard Steinmetz, bestuurskundige en publicist over Nederlands-Indië. Hij is tevens kleinzoon van Indiëveteraan kolonel Eddy Steinmetz.
Ruim zeventig jaar lang heeft Nederland onderzoek naar zijn koloniale verleden tegengehouden. Nederland was er als de kippen bij om de rol van de VS in de Vietnam-oorlog te veroordelen, en de apartheid in Zuid-Afrika. Maar tot onderzoek vergelijkbaar met de Zuid-Afrikaanse waarheidscommissie kwam het niet. Pas na de studie 'De brandende kampongs van generaal Spoor' uit 2016 van Rémy Limpach besloot het kabinet tot de opdracht aan het NIOD van een breed georiënteerd onderzoek naar de hele dekolonisatie.

Het werd nauwelijks geloofd dat wij Nederlanders ons zo recent nog schuldig hadden gemaakt aan structurele oorlogsmisdaden. De Indonesiërs hadden dat ook gedaan, zowel ten opzichte van eigen mensen als jegens Nederlanders, maar 'two wrongs don't make a right'. Intussen dreigt vergetelheid. 'Er leven haast geen mensen meer die het kunnen navertellen', zoals Wim Kan al zei over de Burma Spoorweg.

Het Nederland van voor, tijdens en vlak na de oorlog was een geleide democratie met feodale trekken. Homoseksuelen werden vervolgd. Andersdenkenden in Nederlands-Indië ook. Indië was een economisch wingewest, geregeerd als politiestaat en in apartheid, zoals in Zuid-Afrika, precies zoals zo cynisch beschreven wordt in het door Karin Bloemen gezongen 'Apartheid es ein skone zaak'. Vrijwel niemand weet het: net als Nelson Mandela en Steve Biko hebben Soekarno en Hatta ruim dertien jaar gevangen gezeten. Soekarno verweet de Nederlanders dat zij de Indonesische verzoeken tot toenadering en betrokkenheid bij openbaar bestuur in Indië middels echte (mede-)beslissingsbevoegdheid stelselmatig afwezen.

Limpach schuift de excessen tijdens de politionele acties vooral generaal Spoor in de schoenen, maar gaat voorbij aan het feit dat de Nederlandse politiek én de publieke opinie (een ruime meerderheid van de bevolking eiste orde op zaken in Indië) met een minimum aan middelen een maximum aan resultaat wilde. De legerleiding wees er herhaaldelijk op dat er niet slechts 100.000 maar minstens 200.000 getrainde manschappen voor een periode van minimaal vijf jaar nodig waren om een geslaagde pacificatie te kunnen bewerkstelligen. Met 100.000 man ontstond een situatie van terreur en contraterreur. De methode van commandant Westerling, berucht wegens zijn meedogenloosheid, bleek structureel.

Nederland verschuilt zich
De Amerikanen zien achteraf in dat niet slechts de toenmalige leiders, maar de brede Amerikaanse bevolking schuldig was aan het debacle in Vietnam. In Zuid-Afrika ging de waarheidscommissie pijnlijke confrontaties aan. Nederland verschuilt zich te graag achter vuistdikke studies die niemand leest, maar laat de wantoestanden in Indië in de geschiedenisboeken vrijwel onbesproken. We wijzen liever naar de Duitsers en de nazi's. Duitsland heeft echter op een bewonderenswaardige manier het boetekleed aangetrokken op basis van zelfonderzoek.

Om in het reine te komen met het Indiëverleden zou een even zwaar Nederlands zelfonderzoek moeten volgen naar de vraag hoe het mogelijk is dat Nederland zo lang oogkleppen op heeft gehad ten aanzien van zijn Indiëverleden tussen 1920 en 1950. Hoe is het mogelijk dat de zogenoemde 'ethische politiek' van het begin van de twintigste eeuw, waarbij ethische normen uitgangspunt van het Indisch bestuur waren en zelfbestuur het uiteindelijke doel, ontaardde in een reactionair moeras van dictatuur dat in niets onderdeed voor het later verafschuwde beleid van het apartheidsregime in Zuid-Afrika? Dat gebeurde namens en in opdracht van het Nederlandse publiek. Juist daarom moet die discussie de komende jaren met open vizier en met het grote publiek gevoerd. Pas dan kunnen we lering trekken en er bij de 75-jarige herdenking over twee jaar een streep onder zetten.

Trouw