07-12-2009
Bedreigd door een legaal monsterIn Teluk Meranti komt alles uit het bos. Maar nu wordt het bos bedreigd door de papier- en palmoliereuzen.
Door Michel Maas
Als de zon langzaam wegzakt begint in Teluk Meranti het wachten op de komst van ‘Bono”. Veel meer valt er in dit dorp niet te doen. De zon komt op, de zon gaat onder, en dan is er ‘Bobo’, een kleine vloedgolf die komt en gaat met de volle maan. De dagen daarvoor zwelt hij langzaam aan, de dagen daarna neemt hij langzaam af. Als hij er is, schrapen de bootjes tegen de palen van de huizen omhoog tot zij bijna op de aanlegsteigers komen te liggen. Op de dag dat de maan zijn hele gezicht laat zien komt hij om vijf uur ’s middags zelfs het dorp binnen, en staat het water van de Kampar-rivier enkeldiep tussen de huizen. Na een uurtje trekt het zich weer terug.
Teluk Meranti ligt op de oever, op een schiereiland dat aan de zuidoostelijke kust van Sumatra bungelt. De rivier noemen ze hier ‘de zee’, omdat hij zo breed is. En die ‘zee’ is de enige levensader van het dorp. Een weg is er niet, alleen deze brede rivier met de vrachtschuiten, de smalle visserskano’s en de speedbootjes. En met de ‘busjes’ van Teluk Meranti, die je naar Teluk Binjaj brengen waar de dichtstbijzijnde zandweg begint.
Er is in Teluk Meranti wel een fietspad, waarover de hele dag bromfietsen heen en weer rijden, maar dat gaat nergens heen. Het verbindt alleen het oosten van het dorp met het westen. Voor de mensen die hier wonen, bestaat de wereld uit dit dorp, de armen van de rivier, de eilanden daartussen, en ‘Bono’. En het bos natuurlijk.
Alles uit Teluk Meranti komt uit het bos. De bankjes waarop de mensen zitten als zij de tijd doden, de huizen waarin zij wonen, en de boten waarin zij varen, zijn allemaal gebouwd van hout dat zij zelf hebben gekapt.
Zelfs het geld waarmee zij de buitenboordmotor en de televisie kochten kwam uit het bos. Als iemand geld nodig had, zocht hij een dikke boom, zaagde die om en verkocht hem. 90 procent van het dorp leefde van het houthakken. Dat was zo normaal dat de mensen hier er niet eens een woord voor hadden, tot het twee jaar geleden werd verboden. Sindsdien noemen ze het bij zijn nieuwe, Engelse naam: ‘
illegal logging’. Sindsdien hebben ze hier allemaal een kleine plantage opgezet van vijf of zes hectare: genoeg om een gezin van te onderhouden.
Het houthakken was inderdaad behoorlijk uit de hand gelopen, dat geven ze grif toe. De bomen gingen bij honderden tegelijk om, en hele stukken bos zijn verdwenen. Achter het dorp, landinwaarts, is het helemaal weg en heeft het plaatsgemaakt voor akkers, en ook aan de overkant van ‘de zee’ hebben de dorpelingen stukken bos weggehakt. Daar liggen nog tal van bomen die ze niet meer uit het bos kunnen halen, omdat ze dan meteen worden opgepakt. ‘Onze spaarcenten’, zeggen ze, met spijt om al dat dure hout dat nu ligt weg te rotten.
Maar op tien minuten varen met de speedboot staat het bos er nog, in volle glorie. Kilometers, zover het oog reikt, staat een hoge, dichte muur van groen langs de oever, waaruit af en toe de roep van een aap klinkt, of het gekwetter van een ‘riri’-vogel die speels meevliegt met de boot.
Dit krijgen ze in een heel mensenleven nog niet gekapt. En anders groeit het net zo snel weer terug. Het is verbluffend te zien hoe snel het oerwoud zich hier herstelt. Een tochtje over de Kampar voert langs een zandbank die vijf jaar geleden boven water kwam te liggen. Bomen en struiken hebben het zand overwoekerd en ook dieren hebben het nieuwe eiland bereikt. Drie apen zitten op de oever in de ochtendzon. ‘Nog even en we kunnen hier kappen’, lacht de bestuurder van de speedboot.
‘Het leven is hier heerlijk’, zegt Yono, een van de inwoners. ‘Ik ben hier eigen baas, ik hoef voor niemand te werken. Als ik land nodig heb neem ik dat, als ik hout nodig heb haal ik dat uit het bos’. Maar hij beseft dat deze mooie tijd eindig is.
Maar nu wordt het bos rond Teluk Meranti bedreigd door een legaal monster. De bulldozers van de papier- en palmoliereuzen rukken in hoog tempo op, en willen ook deze bossen te lijf gaan. Pulp- en papiergigant April heeft zijn concessies binnen, en de voorbereiding voor de totale verwoesting van het oerwoud – een van de laatste veenbossen – is al begonnen.
Dat gaat niet met kleine stukjes bos, maar met hele bossen tegelijk, met honderdduizenden hectaren. Het bos verdwijnt, en in plaats daarvan worden er eindeloze, monotone rijen oliepalmen neergezet, of acacia’s voor de papiermolens van Asia Pulp and Paper, de grootste papierfabrikant van Azië. Waar eenmaal een plantage staat, daar groeit nooit meer bos.
Een visser haalt een magere vangst uit de kanaaltjes van een pas aangelegde acaciaplantage op het schiereiland Kampar.
Foto Michel MaasIn Teluk Meranti zien ze de gevolgen al langzaam aankomen. Yusuf, een van de clanleiders in het dorp, wijst naar een paar overwoekerde tuinen aan de overkant van het water. ‘Daar hadden wij onze tuinen, maar nu niet meer. Verderop zijn ze het bos aan het omhakken. En nu komen alle dieren – varkens, apen, herten – deze kant op, op zoek naar eten. Ze hebben alles opgevreten.’
Net als de dieren worden zo ook de vijfduizend inwoners van Teluk Meranti steeds meer in een hoek gedrongen. Haji Rusman is een van de ouderen in het dorp. ‘Als de grote maatschappijen hun plantages maken, waar moeten wij dan nog een stukje land vandaan halen voor onze kinderen? Waar halen wij dan nog ons hout?’
Met het bos verdwijnt de leefruimte, beseffen de inwoners. Straks staan overal hekken en achter die hekken staan dorre acacia’s.
‘Alles wat mooi is verdwijnt straks, en wij blijven met lege handen achter’, zegt Yono. Hij is een van de leiders van het dorpsverzet tegen April. Greenpeace is ze te hulp gekomen, en heeft hier een kamp opgezet om te protesteren tegen de vernietiging van het waardevolle veenbos op Kampar. ‘Wij zijn blij dat ze hier zijn’, zegt Yono. Hij gelooft niet dat hij April lang zal kunnen tegenhouden: ‘Dat bedrijf is zo machtig; het heeft nu al mensen in het dorp omgepraat. Het lijkt een kwestie van tijd. Maar wie weet wat er mogelijk is met hulp uit het buitenland?’
Yono denkt niet aan de uitstoot van broeikasgassen of de klimaatverandering. Hij denkt aan zijn leven dat straks onherroepelijk verandert. De dorpsbewoners hebben hun bos nodig, en als dat niet kan: ten minste een stuk grond om te bewerken, groot genoeg voor henzelf en hun kinderen en kleinkinderen. ‘Wij willen niet een beetje geld. Dat is in een of twee jaar op, en wat dan? Wij willen een compensatie waarvan wij kunnen leven: een deel van de plantage, of grond waarop wij onze eigen plantages kunnen maken.’
Greenpeace maakt spektakel op Kampar. Media worden uitgenodigd, actievoerders werpen zich voor bulldozers en ketenen zich zelfs aan de hijskranen van een van de grote papierfabrieken op Sumatra om aandacht te vragen voor de verwoesting van deze veenbossen.
Of zij de mensen van Teluk Meranti werkelijk kunnen helpen, is ook voor de activisten een vraag. ‘Sumatra, Kalimantan… ik denk niet dat die nog te redden zijn. Misschien helpt dit om straks nog een stukje Papua te kunnen redden’, zegt een van de buitenlanders in het actiekamp.
Als de politie een paar dagen later het kamp wil ontmantelen zijn het de inwoners van Teluk Meranti die dat verhinderen. Met succes, maar voor hoe lang?
April dendert ondertussen langzaam voort. Het heeft de eerste afwateringskanalen gegraven om het drassige veenbos droog te zetten, de eerste stap voor het kappen en platbranden. Het veenwater kleurt de ‘zee’ al bruin. ‘Het water wordt zuur. Onze vissen gaan er dood van’, zegt een van de vissers. Ook dat nog.
---------------------------
Behoud van bossen onderdeel van klimaatonderhandelingen in KopenhagenDe landhonger van de pulp- en palmoliegiganten kent geen grenzen. De meeste bossen op Sumatra zijn al platgewalst. Wat er nog over is bestaat uit ontoegankelijke veenbossen, en ook die gaan er nu in hoog tempo aan. Van de 700 duizend hectare bos op het Kamparschiereiland is al 300 duizend hectare gekapt, en de kapconcessies voor de rest zijn al uitgegeven.
Sinds de jaren vijftig is in Indonesië 74 miljoen hectare bos verdwenen, en er verdwijnt nu nog steeds 2 miljoen hectare per jaar.
In Kopenhagen wordt behoud van bos voor het eerst onderdeel van de klimaatonderhandelingen.
Daar wordt gesproken over REDD (
reducing emissions from deforestation and forest degredation, het terugdringen van de uitstoot door ontbossing en bosverarming). In dat REDD-plan wordt 100 miljard euro gestopt, premies voor behoud of herstel van bos. Milieuorganisaties vrezen dat het REDD-geld van ‘Kopenhagen’ een bron wordt voor corruptie, en zelfs averechts gaat werken. Het is mogelijk dat uiteindelijk plantages worden ‘beloond’ met een premie voor herbebossing: oliepalmen en acacia’s zijn immers ook bomen, vindt bijvoorbeeld Indonesië.
‘REDD mikt op behouden van wat je hebt: het principe is makkelijk, maar de praktijk een stuk ingewikkelder. Hoe ga je het controleren?’, zegt Markku Kanninen, een klimaatdeskundige van het internationale bos-research instituut CIFOR in Bogor. Greenpeacemedewerkster Suzanne Kröger ziet het nog zwarter: ‘Wij gaan 100 miljard euro geven aan de corruptste landen ter wereld. Dat is vragen om moeilijkheden.’
de Volkskrant
za 14 nov 2009 - 17:27
