05-10-'88 / De 'Weduwe van Indië' houdt nazaten nog gevangen in een culinair erfgoed

De 'Weduwe van Indië' houdt nazaten nog gevangen in een culinair erfgoed

door Tineke Jansen

Indo's in het nieuws: onder de term benefietfeest collecteerden Indo's op 1 oktober voor een Indisch cultureel centrum. Heeft de Indische cultuur een toekomst? Natuurlijk. Vraag is alleen welke. En, wat is die cultuur.



Overgrootouders tot ver in de negentiende eeuw kunnen worden achterhaald door minutieus stamboomonderzoek. Foto Henk Langveld

Indo's op zoek naar hun 'roots' is allang een vertrouwd gegeven. Ook in '83, '84 en '85, toen Indische mensen opmerkelijke activiteiten ontplooiden. De onverdraagzaamheid van de Nederlandse samenleving was voorpaginanieuws. De media volgden nauwgezet de reacties van alle etnische minderheidsgroepen op racisme, ook die van Indo's, die toen niet alleen identiteitsvragen stelden.

Indisch-zijn ja, maar doe je er mee? Bij een identiteit hoort niet alleen een geschiedenis, maar ook een toekomst. Die zag er met het openlijk geworden racisme niet vrolijk uit. Dwars tegen hun traditionele socialisatie in, ging de tweede generatie Indo's, onder wie vooral vrouwen, serieus op zoek naar solidariteit met andere etnische groepen. Tot het besef gekomen, dat etnische groepen bijzonder verdeeld waren, maakten zij contacten met andere 'zwarte mensen'. Weg met verdeeldheid.
Op zoek naar herkenning en samenwerking. De politieke, uit Engeland afkomstige term 'zwart' werd spoedig geadopteerd. Een uitdrukking voor de overeenkomst tussen mensen, die anders aangeduid werden met 'donker', buitenlands, tweede generatie of Surinaams, Antilliaans, Turks, Italiaans enzovoorts.
Op de Winteruniversiteit in Nijmegen protesteerden Indische vrouwen met andere 'zwarte vrouwen' tegen het 'witte karakter van vrouwenstudies'. Toen volgden Landelijke Zwarte Vrouwendagen. Indische vrouwen namen met anderen het voortouw bij stedelijke 'Zwarte Vrouwen Radio's. Een Zwarte Vrouwenkrant verscheen. Theater- en discussiegroepen ontstonden. Een 'zwart' landelijk netwerk ontstond.

Geen tempo doeloe
Het werd tijd voor een bijeenkomst voor de 'eigen gemeenschap', maar zonder het 'tempo-doeloesfeertje'. Tweede generatie Indo's organiseerden op 6 mei 1984 de niet bepaald matte Indische jongerendag in Paradiso, Amsterdam.
De jeugdervaringen van Indo's moest men durven vergelijken met niet aflatende treiterijen (of erger), waaraan Surinamers, Marokkanen of Turken blootstaan. 'Aan hun kant staan' was de enig logische consequentie. Indisch-zijn betekent ook politieke keuzen maken. Jonge Indo's kwamen voor links politieke gedachten uit. Ongegeneerd lieten jonge Indo's weten zich te rekenen tot een etnische minderheid in Nederland.
De beleidsterm 'etnische minderheid' stond echter in de volksmond gelijk aan 'minder-', of 'achtergesteld'-zijn of problemen hebben. In ieder geval mankeerde er wat aan je. De meeste Indo's zagen zich niet zo en wensten dat vooral niet over zichzelf te horen.

Wrang
De onderlinge solidariteit leverde ook wrange ervaringen op. Voor het VPRO-programma 'Het Spoor' bereidden eind 1984 Indo's, Molukkers, Chinezen en Indonesiërs drie maanden lang vier uur radio voor. Een week voor de uitzending zegde de programma-maakster de samenwerking op. De halsstarrige wens van de maakster om de onderlinge (culturele) verschillen te laten horen (wat is typisch Moluks?, Indisch?) was struikelblok. De groep wilde de geboden kans grijpen om juist overeenkomsten en het gemeenschappelijk streven naar voren te brengen.
Indo's organiseerden zich in Nijmegen, Arnhem, Utrecht en Amsterdam en spraken zich politiek uit. Maar onder al die Indo's, die Indisch-zijn verbonden met solidariteit met andere etnische groepen, bleken Indo's uit Den Haag en omstreken de grote afwezigen. Natuurlijk waren ook in de stad waar de eerste lekkere toko's kwamen, de Indo's nog op zoek naar hun afkomst.

Driehoeksverhouding
Maar de weduwe van Indië bleek haar nazaten te veel gevangen te houden in haar culinaire en folkloristische erfgoed. De Indische dagen in Den Haag, ook al werden die georganiseerd door, voor of met jongeren, konden niet loskomen van de onmiskenbare, broeierige geur van Tempo Doeloe en vercommercialiseerde Pasar Malam. Heerlijk eten, dat wel.
'Politiek' was er al nooit een graag beluisterd woord. De culturele vereniging Nines (Stichting nazaten Indische Nederlanders en sympathisanten) kon dan ook in 1984 de tamelijk verbijsterende vraag stellen, wat nu de aanwezige 'politiserende belangengroepen' als Molukkers op de Indische Jongerendag in Paradiso moesten. Nee, liever kiest men voor een brug slaan tussen Indo's, Nederlanders en Indonesiërs.

En met dit standpunt komt men bij een ander 'Indisch-zijn'. Velen lijkt de keuze voor overbrugging van die driehoeksverhouding de meest logische, maar is dat ook zo? Welnee. Bedriegelijke schijn. Valt er een kloof te dichten, dan zouden juist andere etnische groepen, zoals de Turkse of Marokkaanse, daarvoor aangewezen zijn. Indo's bemoeien of vermengen zich nauwelijks met hen, of laten zich op dat punt soms zelfs van nog lelijker kanten zien.
Gezien de benefietbijeenkomst lijkt de brug meer bedoeld voor het geleiden van een geldstroom. De invulling door de Haagse Indische 'clans' van 'Indische cultuur' ziet er vooralsnog uit als het enige dat levensvatbaar is, wanneer het de toekomst van de Indo's betreft.

Van de strijdvaardige Indo's uit de eerdere jaren tachtig (in Den Haag sprak men door barricade-benauwdheid zelfs met afschuw over hen) hoor je nauwelijks iets meer. Ze verspreidden zich weer over solidariteits-comites, vluchtelingenwerk of welzijnswerk met en voor migranten. Zo bleven zij 'Indisch-zijn' politiek vertalen, bleek onlangs uit een hbo-scriptie van een Indische vrouw. Maar van een brede, politiek georiënteerde beweging onder Indo's is geen sprake. Zelfs het onderlinge netwerk vertoonde hier en daar slijtage. Het maatschappelijke tij hebben zij ook niet mee.
Daarentegen toonde Den Haag op 1 oktober het soort cultuur, dat hoe dan ook in elke samenleving stand kan houden. Minutieus stamboomonderzoek, collecte voor herstelwerkzaamheden van koetsen en voor arme Indo's in Indonesië, Indische kunst en vlechtwerk, handlezingen en toekomstvoorspellingen, podia vol muziek, pentjak silat tot en met een modeshow van klederdrachten. En natuurlijk het overheerlijke eten.

Geen enkele kritische beschouwing over de positie van de Indo's in Nederland. Nee, men pruilt nu verongelijkt dat Indo's de nog altijd vergeten etnische minderheid zijn. Alsof Indo's dat stempel nooit veracht hadden. Vanwaar nu het belang in overheidsrapporten zo aangemerkt worden? Ongevaarlijke folklore-uitingen van etnische groepen bestaan nu inmiddels in een Nederlands minderhedenbeleid. Maar dat is een gevecht om de poen. Indo's hebben zich kennelijk in de ring begeven.

Indonesië
Ook voor een goede verstandhouding met Indonesië ziet men Indo's graag als de 'melting-pot', die de relatie Nederland-Indonesië verder kan verbeteren. Gezien de overdaad aan Indonesische produkten, klederdracht-parades en reclame voor reizen valt niet moeilijk te raden om welk Indonesië het gaat.
Over schendingen van mensenrechten in dat land geen woord. De brochures van het INDOC (Indisch documentatiecentrum te Leiden) op een tijdschriftenstand met thema's als vrouwenarbeid, daklozen, transmigratie en censuur kunnen hooguit gezien worden als alibi.

Het kan de lezer/es niet zijn ontgaan, dat onder de vraag naar de toekomst van de Indische cultuur een oude stelling ligt. Wie zich niet met het politieke spel bemoeit, laat zich door politieke krachten als speelbal gebruiken. Indo's zélf maken van wat zij bestempelen als 'eigen cultuur', een gemakkelijk verkoopbaar produkt. Zonder politieke stellingname leveren zij zich met deze marktwaar over aan de kooplieden van de heersende politieke en economische macht.

Tineke Jansen is andragologe, gespecialiseerd in socialisatie.


Trouw, woensdag 5 oktober 1988