Radio Kootwijk legt opnieuw contact

8 december 2009
Radio Kootwijk legt opnieuw contact

Waar vroeger verbinding werd gelegd met de overzeese gebieden, moeten straks de geesten tot elkaar komen.


Arnhem - Politici en managers kunnen zich binnenkort terugtrekken op een ultieme plek op de hei. Want Radio Kootwijk wordt een bezinningscentrum. Het voormalige zendstation, waarmee contact werd gehouden met Nederlands-Indië, wordt een plek voor zingeving, inspiratie en ontmoeting.

Staatsbosbeheer - de eigenaar van de 400 hectare natuur midden op de Veluwe - kreeg voor een plan met de titel Hallo Bandoeng... Hier Radio Kootwijk de handen van alle betrokken overheden op elkaar. De spititualiteit van het Oosten en de techniek van het Westen vinden elkaar hier. De overdracht van de gebouwen vindt donderdag plaats.



De 'kathedraal' van Radio Kootwijk: binnenkort bezinningscentrum (webgeplukt)

In het markantste betonnen gebouw, ook wel de kathedraal genoemd, komen tijdelijke tentoonstellingen en congressen. Producties van Orkater en Oostpool werden eerder gesitueerd in deze hal. De kleinere gebouwen kunnen worden gehuurd voor trainingen, educatie, workshops of vergaderingen.

Het zoeken van een nieuwe bestemming voor het zendstation heeft lang geduurd. Nadat Rijk en provincie de gebouwen in 2003 van de PTT kochten, verworven Felix Visser en Harry de Winter het exclusieve recht een plan te ontwikkelen.

Zij bedachten een technologiecentrum, maar verkeer en mensenmassa's verdroegen zich niet met de belangrijke ingrediënten van het gebied - natuur, rust en duisternis. Op het laatste moment is dat plan afgeketst.

De afgelopen drie jaar heeft een bestuurlijke begeleidingscommissie onder leiding van gedeputeerde Annelies van der Kolk van de provincie Gelderland de kaders gesteld waaraan een nieuw plan moest voldoen. Het plan van Staatsbosbeheer voldoet aan die voorwaarden.

Radio Kootwijk is een zeldzaam produkt van de Nederlandse cultuurhistorie. Rijksarchitect Julius Luthmann kreeg in 1920 de opdracht een hal te bouwen voor de grote dynamo van de radiozendapparatuur voor de lange golf. De desolate zandverstuiving bij Apeldoorn leende zich goed voor een storingsvrije zender.

Luthmann mocht geen hout en ijzer gebruiken, dus werd het helemaal van beton. Er werd in het rijke Nederland van toen niet op een dubbeltje meer of minder gekeken. Het ontwerp is dan ook tot in de puntjes uitgewerkt en tot in het laatste detail afgewerkt in Art Deco.


De Volkskrant

Nieuwe toekomst Radio Kootwijk
Staatsbosbeheer neem monumentaal zendgebouw over



Staatsbosbeheer heeft het uit 1918 stammende voormalige zendstation Radio Kootwijk overgenomen. Met de overname komt een einde aan een jarenlange strijd voor een nieuwe bestemming van het voormalige zendstation van de PTT.

Staatsbosbeheer ontwikkelt een plan waarin veel ruimte is voor natuur en cultuur in het gebouw en op het terreinencomplex. De panden krijgen nieuwe functies, onder meer op het gebied van educatie en kunstuitingen.

In 1917 stond er al een zend-/ontvangstation op de hoogvlakte Malabar nabij Bandung op Java, voor contact met het moederland. Er moest ook nog een tegenhanger in Nederland worden gebouwd. Na bestudering van verschillende locaties viel de keuze op een stuk Veluwe, een dunbevolkte landstreek. In de beginjaren werd de zender nog "Radio Hoog Buurlo" genoemd, naar het meest nabijgelegen gehucht. Ook werd zowel voor het dorp bij de zender als voor de zender zelf de naam "Radio Assel" gebruikt, eveneens naar een dichtbijgelegen plaats.

Het stuk bos en heide van in totaal 450 hectare groot, aangekocht van Staatsbosbeheer, was in 1917 nog geheel ongeëxploiteerd. Er liep nog geen directe wegverbinding, wat de exploitanten er eind 1918 toe bewoog een smalspoor aan te laten leggen naar halte Assel aan de Oosterspoorweg, waardoor voor de aanvoer van bouwmateriaal verbinding was met de rest van Nederland. Het terrein werd geëgaliseerd, wat inhield dat alle begroeiing werd verwijderd om zo een ongestoorde 'zendcirkel' te kunnen hebben. Toen het goederenvervoer intensiever werd, werd ook een (normaal-)spoor aangelegd naar Station Kootwijk, eveneens aan de Oosterspoorweg. Deze bleef tot 1947 bestaan. Tegenwoordig is het tracé van deze spoorlijn een geasfalteerd pad: het westelijke deel van de Radioweg.

Er werd een grote antenne gebouwd, bestaande uit koperen kabels die met elkaar verbonden waren en die rustten op 200 meter hoge masten, en koperen kabels onder de grond. In het hart van dit systeem werd een radiostation gebouwd. Dit werd ondergebracht in een gebouw van gewapend beton, ontworpen door de Amsterdamse architect Julius Luthmann (1890-1973). Deze had bij het ontwerp gedacht aan een Egyptische sfinx, die bij goed kijken ook nu nog te ontwaren is. Evenwel had het gebouw (gebouw A) ook gelijkenis met een kerk, waardoor naast 'De Sfinx' de later bekendere bijnaam 'De Kathedraal' in omloop kwam.

Gebruik zender

In 1923 begon de P.T.T. met transoceanische telegrafie via de lange golf. De zender van het Duitse bedrijf Telefunken werd "Lange Gerrit" genoemd. Deze naam was afgeleid van de laatste letter van de internationale roepcode van de zender (PCG) en de extreem lange golflengte die werd gehanteerd (17,85 kilometer), gebruikmakend van een Alexanderson alternator. Lang heeft het zenden op basis van de lange golf echter niet geduurd, zo'n 2 jaar. Op 28 februari 1928 was een radiotelefonische verbinding tot stand gebracht, waarbij men gebruikmaakte van de korte golf. Hiervoor werden drie nieuwe zenders gebouwd op de Hoog Buurlose heide, ongeveer 1½ km ten zuidoosten van de oude zender. Op 7 januari 1929 werd de radiotelefoondienst officieel geopend voor het publiek door koningin-moeder Emma (niet door koningin Wilhelmina, zoals vaak wordt gedacht).

Na deze gebeurtenis werden de woorden "Hallo Bandoeng, hier Den Haag" legendarisch. Nu kon het Nederlandse publiek met Nederlands-Indië bellen. Zo'n gesprek was een hele gebeurtenis. Men moest ervoor naar een telegraafkantoor in een van de vier grootste steden van Nederland komen en kon dan voor ruim 30 gulden, wat toen een heel vermogen was, een gesprek van drie minuten voeren. In september 1935 werd een 'versterkte' omroepzender in gebruik genomen, met een golflengte van 1875 meter en een vermogen van 120 kilowatt.

In de Tweede Wereldoorlog werd de zender door de Duitse bezetter gebruikt voor contact met de duikboten van de Kriegsmarine in de Atlantische Oceaan. Ook plaatste de Wehrmacht luchtafweergeschut op de gebouwen en breidden ze P.T.T.-gebouwen uit, onder andere met schuilkelders. Op 6 en 7 april 1945, toen Canadese bevrijdingstroepen in aantocht waren, werden de zendmasten opgeblazen. Ook hadden de Duitsers alle zendapparatuur vernield. Ze probeerden tevens gebouw A in één klap te vernielen, door er een mast overheen te laten vallen. Het gebouw van gewapend beton liep echter geen schade op. Na de bevrijding moest de PTT met nieuwe apparatuur en masten beginnen. Echter, in de Sovjet-bezettingszone in Duitsland werd de gehele geroofde zenderinstallatie teruggevonden. Veertien wagons brachten in april 1947 het materieel terug op het zendstation.

Door de ontwikkeling van nieuwe telecommunicatietechnieken zoals satellietverbindingen verloor Radio Kootwijk in de loop van de 20e eeuw zijn positie als belangrijk radioverbindingspunt. Op 14 oktober 1966 werd de noordelijke van de twee hoge zendmasten met explosieven neergehaald.

Andere bestemmingen

In maart 1980 werd de laatste en grootste zendmast (210 m hoog) neergehaald. In 1999 verloor het park elke zendfunctie. In 2001 werd alle zenderapparatuur uit de gebouwen gehaald waarna het terrein in 2004 door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) in opdracht van De Staat werd aangekocht van KPN (de opvolger van de PTT). Ongeveer 400 van de aangekochte 450 hectare werd direct overgedragen aan Staatsbosbeheer, de eigenaar van het terrein vóór 1918. 50 hectare met daarop ongeveer 15 heel diverse gebouwen bleef in eigendom van DLG. Deze ging op zoek naar een nieuwe eigenaar/exploitant voor de gebouwen.

Het herbestemmingsproces dat liep in de periode van 2004 tot 2006 is zonder succes afgerond. Vanaf 1 januari 2007 is een nieuw proces gestart, de 'Marsroute'. In 2007 werd een Kadernotitie vastgesteld. In het vroege voorjaar van 2008 is er overeenstemming bereikt over het voorkeursmodel. Het voorkeursmodel beschrijft waar een nieuwe eigenaar/exploitant aan moet voldoen. Het is de kunst de balans te vinden tussen natuur, cultuur, leefbaarheid en financiën. Om grote hoeveelheden verkeersbewegingen te voorkomen moet het aantal aan te trekken bezoekers beperkt blijven tot 150.000 per jaar.

Begin november 2008 wees de zogeheten Bestuurlijke Begeleidingscommissie Radio Kootwijk (BBC), Staatsbosbeheer aan als de partij die beheerder en eigenaar van het complex wordt. Op de politieke markt van 20 november schaarden de meeste partijen in de Apeldoornse gemeenteraad zich achter dit plan. De dorpsraad van Radio Kootwijk toonde zich enthousiast, alsmede Staatsbosbeheer (SBB) zelf. SBB zei te verwachten tot 2014 zes ton per jaar nodig te hebben voor het tijdelijk beheer van de zendgebouwen en deze op lange termijn samen met de omliggende grond rendabel te kunnen exploiteren. Hiervoor wordt onder andere gedacht aan een afwisselende invulling van het hoofdgebouw, waaronder museumfuncties. Een erfgoedstichting heeft berekend dat voor de restauratie van de gebouwen 20 à 30 miljoen euro nodig is.

Geschiedenis.vpro