Een familievondst in de tentoonstelling Kurkdjian & Co Photo Studio (Indië in Scène)

Een familievondst in de tentoonstelling Kurkdjian & Co Photo Studio (Indië in Scène)

Hannet Engel

17 december 2011

Op een foto in de tentoonstelling in het Tropenmuseum zag ik ineens mijn overgrootouders in Nederlands-Indië staan. Het beeld dat deze foto mij geeft van Nederlands-Indië in de jaren twintig is er één van voorspoed. De welgeklede mensen op deze foto zien er jong, gelukkig en gezond uit. Deze foto draagt voor mij een gevoel van ‘verbonden zijn’ uit in verschillende opzichten. Het bruidspaar dat centraal staat is waarschijnlijk net in de echt verbonden. Ik zie ook vijf vrienden die met elkaar verbonden zijn. Maar bovenal zijn het de man en de vrouw rechts die mijzelf verbinden met deze foto: het zijn mijn overgrootouders. Het is alsof ze me even een kijkje in een gelukkige tijd van hun leven gunnen en tegelijkertijd in mijn eigen familiegeschiedenis.



Welke emoties, ideeën en herinneringen roepen ze bij me op? Ik heb bij mijn oma en haar broer (mijn oudoom) thuis al eerder foto´s gezien van mijn overgrootouders in de jaren twintig in Indië. Zij vertelden mij dat het een heerlijke, zorgeloze tijd was toen. Ik herkende in de foto op de tentoonstelling eerst het jaren twintig hoedje en outfit van overoma. Een golf van opgewondenheid ging door mij heen: ‘Hè, zijn dit ze echt, het kan toch niet waar zijn?!’ Op het moment dat ik de benen van overoma zag -ze zijn net als de benen van mijn oma-, de glimlach van mijn oma en de glimlach van de man op de foto herkende, en toen ik bovendien de handen van mijn eigen vader terugzag in de handen van mijn overgrootvader, was het voor mij duidelijk dat de vrienden rechts van het bruidspaar op de foto Marietje de Haan en Henk Penning zijn, mijn overgrootouders. Voor mij was het alsof mijn overleden familieleden even met mij praatten over hun en mijn verleden. Mijn oma en oudoom – de kinderen van Marietje en Henk- hebben ook weer nieuwe verhalen met mij gedeeld die ik nu zal vertellen.

Na vergelijking met foto’s uit Indië die mijn oma bezit, kunnen we concluderen dat het bruidspaar op de foto te identificeren is als Tut en Alice de Petit. Op drie foto’s in het fotoalbum van mijn oma staat Tut (waarschijnlijk een bijnaam) met een baby in zijn armen, zeer waarschijnlijk zijn dochter. Op een andere foto staat Alice met een klein hondje in haar armen. De namen ‘Tut en Alice de Petit’ staan er bijgeschreven. De foto’s die mijn oma en haar broer Christiaan thuis hebben zijn foto’s die mijn overgrootmoeder Marietje Penning- de Haan vóór de oorlog naar Nederland stuurde aan haar moeder Ernestine. Ook stuurde andere familie na de oorlog weer foto´s op. Vóór de oorlog al was Ernestine de Haan met twee kinderen vervroegd op verlof gegaan naar Den Haag en daar gebleven. De vader van Marietje, Jan de Haan, was ooit opgeklommen van Controleur op Bali tot Gouverneur van Aceh, maar vlak na die benoeming in 1929 overleden aan een longontsteking. Als controleur had hij Couperus nog rondgeleid op Bali. Geboren in Harlingen, Indologie in Delft gestudeerd en een opleiding voor binnenlands bestuur gevolgd hebbend, verliet hij de bakkerij van zijn vader voor het verre Indië. Daar trouwde hij met een Indisch-Belgisch meisje, Ernestine (E.J.P.H) de Haan-Klerks (Le Clerc). Ze kregen hun dochter Marietje, zoon Ernest en negen jaar daarna dochter Jo en zoon Jan. Marietje en Ernest gingen naar Kostschool, de Carpentier Alting Stichting (de Cas genaamd), in Batavia (Jakarta), omdat er in Banjarmasin geen middelbare school was.

Tut de Petit was een goede vriend van Henk Penning uit zijn vrijgezellentijd in Indië, ze waren huisgenoten. Dit moet in de jaren ’20 geweest zijn. Henk ontmoette toen Marietje de Haan. Zij ging echter naar Nederland in 1926 om rechten te studeren. Pas in 1929 kwam zij terug. Ze trouwde toen met Henk Penning. De foto kan dus pas in 1929 of later gemaakt zijn, want daarvóór was Marietje niet officieel samen in Indië met Henk.

Volgens mijn oma Annet is het zeer waarschijnlijk dat ze op de foto al getrouwd zijn, anders werd je in die tijd niet officieel uitgenodigd als erepaar, als getuigen. Misschien is er een verschepingsbericht te vinden uit 1929 waar Marietje de Haan in staat? Zij reisde van Brussel naar Marseille over land en stapte daar (of in Genua?) over op een schip naar Indië. De foto is in Surabaya genomen. Daar trouwden ook Marietje en Henk in 1929 en daar werden een aantal jaren later hun kinderen geboren: Annet en Christiaan; mijn oma en oudoom. Het gezin Penning woonde daarna in Purwokerto op Java en vertrok eind 1939 naar Nieuw Zeeland vanwege verlof van Henk Penning, die bij de bank Escompto Mij werkte. In mei 1940 riep de bank Henk terug naar Batavia in verband met de bezetting van Nederland en de dreigende oorlog in Indië. In 1941 werd Henk overgeplaatst naar Sibolga op Sumatra en het gezin verhuisde mee. Ze vierden vakantie in vakantiehuisjes aan het Tobameer, waar Alice de Petit het gezin Penning uitgenodigde.

1942: De snelle verovering van Malakka door de Japanners en de daardoor dreigende verovering van Sumatra maakten dat Henk Penning het beter achtte dat zijn vrouw Marietje Penning met de twee kinderen Krik en Annet naar Java gingen. Zij gingen per taxi naar Zuid-Sumatra en staken vandaar per boot over naar Java. Vader Henk bleef achter in het huis. Toen gaven de Nederlanders zich over aan de Japanners en werd Henk opgepakt tijdens een inval in het huis door de ‘Heiho-soldaten’ en gevangengenomen. De volgende dag mocht hij terug om een pyjama en tandenborstel te halen. Hij trof al hun bezittingen kapot en overhoopgehaald aan, de foto´s lagen overal en waren grotendeels verscheurd. Marietje en Annet werden geïnterneerd in het kamp Tjideng te Batavia en Christiaan in een ander kamp. Na de oorlog vonden ze elkaar allemaal weer terug. Henk overleed echter in 1946. Marietje en haar kinderen reisden toen naar Nederland en konden bij Marietjes moeder wonen in Den Haag. Ofwel Tut ofwel Alice de Petit is in de oorlog overleden. Mijn oma Annet weet dat één van de twee haar aan een stageplaats in Parijs heeft geholpen bij Stokvis & Fils toen zij Frans ging studeren en 17 jaar was (1950). Tut of Alice werkte daar toen zelf. Annet meent zich te herinneren dat Tut/Alice weer een nieuwe partner had in die tijd.

Onbewust hoopte ik met een bezoek aan de tentoonstelling Kurkdjian & Co Photo Studio (Indië in Scène) een stukje van mijn Indische wortels terug te vinden. Met deze foto en de verhalen die mijn familie me uit de doeken heeft gedaan heb ik zelfs meer gekregen dan ik had durven hopen.

Tropenmuseum