Vanaf 4 maart 2012, 20.25 uur Nederland 2: Van Dis in Indonesië

Van Dis in Indonesië afl. 1: Bestemming Hoop
zo 4 mrt 2012


De wortels van Adriaan van Dis liggen in Indonesië. Als kind had de schrijver zelfs maar één wens: naar Sumatra afreizen om het tafelzilver op te graven. Maar als volwassene schroomde hij om zijn familiegeschiedenis op te rakelen. Pas nu Van Dis’ moeder op honderdjarige leeftijd is overleden, acht hij de tijd rijp om terug te gaan op zoek naar de weerklank van de echo van de Nederlandse aanwezigheid aldaar. Wat is er over van zijn persoonlijke geschiedenis in het huidige Indonesië?

Samen met regisseur Hans Pool (met wie hij ook de met een Nipkow bekroonde serie Van Dis in Afrika maakte) gaat Van Dis in acht afleveringen op zoek naar zijn eigen verleden, en de sporen die Nederland in Indonesië heeft achtergelaten. Leeft de Nederlandse aanwezigheid daar nog? Wat is de nawerking van generaties studenten die Nederlands gingen studeren? Hoe zien de Indonesiërs ons vandaag? Van Dis praat niet louter met geleerden en historici, maar vooral ook met tweede- en derdegeneratiegenoten die van huis uit herinneringen hebben aan de Nederlandse tijd. Hiervoor leerde hij speciaal Bahassa. De serie bevat een schat aan nooit eerder getoond archiefmateriaal van Beeld en Geluid en uit Jakarta.

Aflevering 1: Bestemming Hoop
Van Dis neemt de veerboot richting Molukken, dezelfde route die zijn moeder nam tijdens haar huwelijksreis in de jaren dertig van de vorige eeuw. De Koninklijke Pakketvaart Maatschappij van weleer - KPM, destijds in de volksmond ‘komt pas morgen’ genaamd - heet nu PELNI. Het zijn veelal arme mensen die zich met de veerdiensten in de archipel verplaatsen. Uit gesprekken en ontmoetingen blijkt dat veel passagiers elders een nieuwe leven willen beginnen. De reis is ook een kennismaking met alle problemen en thema’s die in de volgende afleveringen worden uitgewerkt: een daarvan is het telkens weer opflakkerende conflict tussen Christenen en Moslims in de Molukken. Het wordt een spannende confrontatie: er blijkt een bom aan boord te zijn.

Uitzending: zondag 4 maart, ca. 20.25 uur, Nederland 2
VPRO

Lijkt me een interessant programma. De insteek spreekt me wel aan. Ik zet hem in m'n agenda!

Zie ook ons topic hier.

Adriaan van Dis naar Indonesië

Vanaf zondag op tv en bij OVT

29 februari 2012

Hij noemt het het land “waar hij het meest nooit geweest is.” Geen wonder: de relatie van Adriaan van Dis met Indonesië is complex, maar alom aanwezig. Zijn ouders overleefden de Jappenkampen en kwamen na de oorlog naar Nederland. Daar werd Van Dis op 16 december 1946 in Bergen aan Zee geboren. Voor de tv-serie "Van Dis in Indonesië" gaat hij, nu zijn moeder onlangs op 100-jarige leeftijd is overleden, voor het eerst naar het land waar zijn roots liggen. Op zoek naar zijn eigen verleden en de sporen die Nederland in Indonesië heeft achtergelaten. Vanaf zondag: 20.25u. Nederland 2: OVT, 10.00u. Radio 1.


Het Indische verleden drukte zwaar op Van Dis. Zijn vader was Indisch en zijn moeder een Brabants boerinnetje dat naar Indië was getrokken en met een Indonesische KNIL-militair getrouwd. Ook Van Dis’ vader was al eerder getrouwd. De oorlog in Indonesië was voor zijn beide ouders uiterst ingrijpend. Zijn vader, eveneens KNIL-militair, overleefde als krijgsgevangene in 1944 de scheepsramp met het door de Britten getorpedeerde schip Junyo Maru, waarbij liefst 5600 opvarenden verdronken. Daarna werd hij tewerkgesteld aan de beruchte Pakanbaroe-spoorweg op Sumatra. De echtgenoot van Van Dis’ moeder werd tijdens de Japanse bezetting onthoofd waarna zijn moeder met drie dochters in een interneringskamp belandde. Na de capitulatie van Japan ontmoetten van Dis’ ouders elkaar in de chaos van de Bersiap. Trouwen konden ze niet, want het huwelijk van zijn vader was nooit officieel ontbonden.

Adriaan van Dis werd op 16 december 1946 geboren in Bergen aan Zee. Met drie Indische zusjes voelde hij zich als spierwit jongetje zonder eigen Indische geschiedenis in dit gezin een buitenstaander. Zijn woonomgeving droeg daar ook aan bij. In Bergen aan Zee woonden veel oud-Indiëgangers en Adriaan groeide op in een huis dat door vier repatriantenfamilies werd gedeeld.

Door zijn oorlogsverleden was de vader van Van Dis zwaar getraumatiseerd en arbeidsongeschikt. De kleine Adriaan werd zeer streng opgevoed en kreeg veel slaag. In zijn romans over zijn jeugd (Nathan Sid (1983), Indische Duinen (1994) en Familieziek (2002)) wordt zijn vader beschreven als wreedaardig, maar ook als slachtoffer. In 1956, toen Van Dis negen was, overleed zijn vader.

In plaats van op Indië richtte Van Dis zijn aandacht vanaf zijn studie op Afrika. Vooral in het Afrikaans zoals dat in Zuid-Afrika gesproken werd, herkende hij veel van het Petjo, het Indisch-Nederlands dat ook bij hem thuis veel gesproken werd. Ook de rol van uiterlijk, afkomst en huidskleur in Zuid-Afrika kwam hem bekend voor. Hij studeerde af op het werk van de schrijver Breyten Breytenbach, en zou veel van diens werk vertalen. Uit columns over zijn Indische jeugd die hij voor de NRC schreef, volgde in 1982 het boekje Nathan Sid, dat zeer goed ontvangen werd.

In 1983 debuteerde Van Dis als televisiepresentator met zijn boekenprogramma Hier is... Adriaan van Dis. In 1986 kreeg het spraakmakende programma de Nipkowschijf. De laatste uitzending was op 3 mei 1992. Van 1999 tot 2002 was Van Dis presentator van Zomergasten. In 2008 maakte Van Dis een zevendelige reeks voor de VPRO: Van Dis in Afrika. En nu komt Van Dis dus met een achtdelige serie over Indonesië, het land van zijn ouders.

Samen met regisseur Hans Pool (met wie hij ook de met een Nipkow bekroonde serie Van Dis in Afrika maakte) gaat Van Dis in acht afleveringen op zoek naar zijn eigen verleden, en de sporen die Nederland in Indonesië heeft achtergelaten. Leeft de Nederlandse aanwezigheid daar nog? Wat is de nawerking van generaties studenten die Nederlands gingen studeren? Hoe zien de Indonesiërs ons vandaag? Van Dis praat niet louter met geleerden en historici, maar vooral ook met tweede- en derdegeneratiegenoten die van huis uit herinneringen hebben aan de Nederlandse tijd. Hiervoor leerde hij speciaal Bahassa Indonesia. De serie bevat een schat aan nooit eerder getoond archiefmateriaal van Beeld en Geluid en uit Indonesische archieven.

Geschiedenis24

......Vooral in het Afrikaans zoals dat in Zuid-Afrika gesproken werd, herkende hij veel van het Petjo, het Indisch-Nederlands dat ook bij hem thuis veel gesproken werd........

Wel héééél erg kort door de bocht van de auteur van dit artikel om het zo neer te pennen. Zal ie toch wel voortaan duidelijker moeten zijn, want wat ga je nu krijgen bij lezers die het niet helemaal begrijpen of die geen achtergrond kennis hebben van Afrikaans of Petho)h).

Die gaan het op hun beurt weer doorbrieven in de trant van: Die auteur van dat en dat artikel heeft gezegd, dat het Afrikaans veel op Petjo(h) lijkt. (Maar dat staat er dus helemaal niet, maar kan wel zo geinterpreteerd worden, omdat de auteur niet duidelijk kenbaar maakt wat de achtergronden van verbasterde woorden of betekenissen zijn in het Afrikaans alsmede het Petjo(h)).

Want iemand heeft het gezegd en dan is het dus zo, is dan hun argumentatie.

En zo wordt alweer een nieuw fabeltje voor de volgende generaties geboren.

Ik had hetzelfde gedacht toen ik 'petjo' las.
Van Dis zal wel iets verteld hebben ooit, maar de schrijver vat het samen in eigen woorden (en begripvermogen) en gebruikt ten onrechte het woord petjo.

Citaat :

De echtgenoot van Van Dis’ moeder werd tijdens de Japanse bezetting onthoofd waarna zijn moeder met drie dochters in een interneringskamp belandde

Dit lijkt me ook een verkeerde samenvatting. (... komt door gebrek aan een boel feitjes hoe het toe ging?)
De eerste man van moeder van Dis werd geexecuteerd in december 1944.
Het is logischer dat moeder van Dis al voor die datum geinterneerd was.

Aflevering 1 heet Bestemming Hoop

Hoe wonderlijk...

Er is op Ambon is een mooi stukje strand, breed en vlak, een prachtige plek om te zwemmen met een natuurlijke voorziening: je hoefde alleen vlak boven de waterlijn een kuiltje te graven en zoet water komt boven om het zout van je af te spoelen.....

Het strand werd 'Pantai Hope' genoemd omdat daar het Amerikaanse hospitaalschip met de naam Hope ten anker ging om Amerikaanse zieken en gewonden op te halen..

waar zegt van Dis in de trailer "varkenshuid" ?
Ik hoor wel 'orang indo'

Weer wordt gezegd dat ma van Dis na de dood van haar man (dec 1944) geinterneerd werd.
burger-totoks werden als eerste burgers geinterneerd in 42-43.

Dat stukje van die varkenshuid komt in deel 2, dus op 11 maart!

Ik denk dat van Dis zoiets zei als zelfspot ? Maar dan moeten ze de hele context laten zien in de film en in de trailer... want eigenlijk is het een tikkeltje denigrerend en dan moet je de zelfspotcontext niet weghalen.
Enfin.. we zien wel..
Maar wat ik al eerder dacht.... maakt hij zich niet te druk over huidskleur ?

De trailer stopt precies op het punt dat van Dis begint over varkenshuid.
Ik kon dat horen in het radioprogramma Kunststof van donderdag:
http://www.radio1.nl/terugluisteren/programma?programme=kunststof&day=2012-03-01

Het is een lang interview met van Dis.
De context van grappige relativerende zelfspot was er niet.
Hij maakt er een te groot punt van en zegt dan iets denigrerend.
Hij is niet de enige met een 'roze' huid.

...Het is een lang interview met van Dis.
De context van grappige relativerende zelfspot was er niet.
Hij maakt er een te groot punt van en zegt dan iets denigrerend.
Hij is niet de enige met een 'roze' huid......

Wat ik ervan vind?
Ik denk dat er ergens bij hem binnenin toch iets van wrok te bespeuren valt (afkomst/jeugd) en dat hij het op zo'n manier heeft geuit. Misschien ook te weinig achtergrond van het algemene Indisch gebeuren? Misschien ooit zulke woorden naar hem toe gericht door derden?
In elk geval: hij had ze niet hoeven te gebruiken. Ben met je eens.

nog ééntje dan... Adriaan van Dis is 'hot' momenteel....



uit het interview in de Vara Gids 3-9 mrt 2012, door Cécile Koekoek

‘Indonesië is, zoals hij het zegt, het land waar hij het meest nooit is geweest. Adriaan van Dis over zijn tocht door de tropen, door het land van zijn vader en moeder’


Kijkt u anders naar Nederland omdat u regelmatig in Parijs verblijft?
Met een blik van buiten zie je het misschien iets scherper. Een beroemde uitspraak van een eerste minister onder koningin Victoria, Gladstone, luidde: Als ik iets wil weten over mijn land vraag ik het aan een vreemdeling die er net is. Dat vermogen verlies je overigens al na een paar weken.

Wat zag u als vreemdeling in Indonesië?
Een grote vruchtbaarheid. Overal komt het onkruid op. Ook uit gebouwen die pas twee jaar oud zijn en door de vochtigheid beginnen te schimmelen. Het is er arm. Maar als je tomatenpitjes uit het raam van je schamele hut gooit, kun je vijf weken later oogsten. Ik durf het bijna niet te zeggen, want ik kan me niet verplaatsen in andermans armoede – dit bijzinnetje is heel belangrijk – maar het is misschien een meer dragelijke armoede. Want het is er warm. Arm in Siberië is erger dan arm in de tropen.

Ik vind warmte erger dan koude. Is het niet té warm?
Voor een dik zwijn als ik misschien, die om de vier uur een schoon overhemd aan moet omdat hij op de film moet. Ik heb nog nooit een Indonesiër zien zweten. Naast armoede zag ik een vreemde uitstallende rijkdom. De verschillen tussen arm en rijk zijn heel groot. Je kunt op straat eten voor 80 cent – heerlijk eten, maar je kunt ook binnen, air conditioned, eten voor een paar honderd euro. Tussen die twee werelden beweeg je min of meer, als buitenstaander. Als je in Indonesië vier euro per dag verdient behoor je al tot de onderste laag van de middenklasse.

Was u al eerder in Indonesië geweest?
Rond mijn vijftigste ging ik voor de eerste keer, met een schrijversgezelschap. Maar zoals ik in de inleiding van het programma zeg: Indonesië is het land waar ik het meest nooit ben geweest. Omdat ik het wel ken uit verhalen aan de rijsttafel. Ik ben opgegroeid in een repatriantenhuis en Indonesië was een beladen woord. Nu heb ik me in dienst voor de serie als een boekenwurm op het onderwerp gestort. Normaal reis ik zo niet. Ga ik niet al die vragen stellen aan al die mensen. Ik moet er niet aan denken.

Waarom voor een film dan wel?
Het is een mooie discipline, een mooi kader. We kunnen vragen stellen zoals we die vroeger aan opa stelden. Wat deden we daar? Hoe zeer is de aanwezigheid van kolonisten vandaag nog bespeurbaar? Hoe verhielden we ons tot de inlandse bevolking? Wat waren onze aspiraties? Wat deden we met het verlangen naar onafhankelijkheid?

Wat zien we in de serie terug van uw familie?
Ik ben door de fotoalbums gegaan, door de documenten, door de brieven. Maar het gaat in elke uitzending hooguit een paar minuten over mijn familie. Mijn moeder was een boerendochter die op haar tweeëntwintigste trouwde met een zeer donkere man, wat heel ongewoon was. Ze vertrok met hem naar Nederlands-Indië. Mijn moeder heeft na de dood van mijn vader Indië in een hutkoffer geflikkerd. Er was bij ons geen kris of batikdoek te bekennen. En de Indische rijsttafel kon mijn moeder zelf niet maken. Ze kon volstrekt niet koken. Ze kookte alles drie kwartier. Voor een rijsttafel kan dat gunstig zijn, maar toen ik op kamers ging wonen ontdekte ik pas dat een ei van binnen niet blauw hoefde te zijn. Ik heb mijn moeder, toen ze een jaar of tachtig was, geïnterviewd. Wel vier schrijfblokken vol. Ik raad het iedereen aan om zijn of haar ouders te interviewen.

Waarom?
Je schrijft en je hoeft ze niet aan te kijken. Je begint met kleine vragen, hoe koud het vroeger was, hoe ze de kachel moesten aansteken.
…

Mijn moeder was een wonderlijke vrouw. Iedereen vond haar enig. Ik kan geweldig dappere dingen over haar vertellen, maar ze was niet erg emotioneel en niet iemand die haar kind op schoot nam, of een aai over de bol gaf. Daar deden wij niet aan.
...

Heeft u het ook met haar gehad over de invloed van uw vader op uw eigen leven?
Dat wist ze allemaal al, want daar had ik heel veel over geschreven. Ze heeft alles gelezen. Soms vond ze het niet aardig, hoe ik over een zusje sprak bijvoorbeeld, maar ze ging er nooit letterlijk op in, van dat is waar of dat is niet waar. Mijn moeder las heel veel en begreep hoe belangrijk verdichting is om bij de waarheid te komen. Ze las om haar eenzaamheid te verjagen. Haar eerste man was onthoofd, haar tweede man was geestelijk in de duisternis geraakt en jong gestorven, op zijn eenenveertigste. Ze verloor twee dochters en een kleinkind. Dan heb je een zekere behoefte aan ontsnapping.

Uw zussen zaten met uw moeder in een Jappenkamp. Heeft u over die periode weleens met uw zussen gesproken?
Ik wist dat mijn moeder ziek was en hongeroedeem had en dat ze werd verzorgd door haar oudste dochter. Die had überhaupt een beetje de rol van moeder overgenomen, ook na de oorlog. Mijn zussen, en de andere kinderen die in een kamp hadden gezeten, onderscheidden zich van de kaaskoppen uit het dorp doordat zijn hun ouders en andere volwassenen hadden gezien in kwetsbare omstandigheden. Het hele idee van ouders als autoriteit was bij kampkinderen beschadigd.

Reist u graag?
Ik ben opgegroeid met mensen die verre reizen hadden gemaakt. Ik wist als kind wat een Papoea was, wat een moslim was, wat hindoeïsme was. Er was meer dan alleen de dominee of de pastoor in de straat. Iedereen had gereisd dus ik wou ook reizen. Het is een heerlijke vorm van vluchten. Ik ben het gelukkigst als ik een rugzakje van negen kilo bij me heb.

...

Bent u graag alleen?
Ik heb een talent voor eenzaamheid. Dat is niet zielig hoor. Eenzaamheid is een behoefte aan ordenen en alleen zijn. En daarna weer het toneel op. Ik ben als een acteur die zegt: eigenlijk ben ik heel verlegen. Toch is dat vaak waar. Ik ben een bangeschijter. Wilt u een gevulde koek?

Lekker. Was uw moeder ook een bangeschijter?
Als de waanzin van mijn vader toesloeg en hij me sloeg, ging mijn moeder de pannen wassen zodat ze het niet hoefde te horen. Ik ben in analyse geweest en heb ontdekt, ongetwijfeld door voorzichtige wenken van de therapeut, dat mijn vader weliswaar een driftig man was, maar dat ik hem ook had getart. Ik was niet een onschuldig bang jongetje dat elke dag in een hoekje zat te snikken, maar ik heb hem uitgedaagd. Kinderen kunnen ook wreed zijn en gemeen. Kinderen zijn meer bezig met hun ouders dan ouders met hun kinderen.

...

U bent een graag geziene gast in DWDD.
Maar met mate hè. Je kunt niet kritisch genoeg zijn waar het jezelf betreft. Ik ben er graag, bij DWDD, maar ik ga er niet elke week zitten. Ik moet een koekje van Wely blijven. Ik ken mensen die alles wat ze doen gewéldig vinden. Daar ben ik altijd een beetje jaloers op. Een klein beetje zelfvertrouwen kun je wel gebruiken. Achter mijn schrijfmachine ga ik natuurlijk niet zeggen: ik ben een lul en ik kan er niks van. Nee, ik leg mijn harnas af, ik pel mij en ik schrijf. Dan vind ik mezelf geniaal. De volgende ochtend gooi ik het in de prullenbak. Mijn beste vriend heet prullenbak.

Wie weet wat er allemaal voor waardevols in uw prullenbak ligt.
Het zal blijken als ik dood ben. De hoofdpersoon in Indische duinen was oorspronkelijk een vrouw die ik uit Amerika liet komen. Haar vader had gevochten in de Eerste Wereldoorlog, in Europa. Ze ging het spoor van die vader zoeken. Het was een beschadigde vrouw. En dat schreef ik, en dat ging heel mooi. Ik was er echt tevreden over. Maar toen ging mijn zusje dood. Ik moet het anders vertellen, dacht ik toen. In het nu en die mevrouw, dat ben ik. Dat andere manuscript ligt er nog. Als ik op mijn negentigste net de banden van mijn rollator heb opgepompt zegt de uitgever misschien: dat is leuk, daar gaan we iets mee doen!

@ Boeroeng: bedankt voor de link naar het radioprogramma


wat zouden de Indonesiërs denken als ze iemand horen zeggen dat hij 'kulit babi' heeft ????
zouden ze de associatie babi / 'roze huid' en 'roze olifantje vd familie' snappen..?
ik bedoel.. Indonesia en sate babi...

van Dis zei in het radiointerview dat men in Indonesië alleen varkens had met een donkere huid. Dat hoorde hij achteraf.

logisch... varkens met een roze huidje verbranden levend onder dat hete zonnetje, daarom zijn de varkens daar ook voorzien van een donker huidje.
Roze varkentjes in de rimboe zouden ook teveel opvallen


maar ik bedoel... niet iedereen daar eet sate babi
.. en als je dan van jezelf zegt dat je een varkenshuidje hebt, dan mag je op z'n minst verwachten dat de Indonesiër zijn wenkbrauwen optrekt.
Hij zal het je niet in zoveel woorden duidelijk maken, maar ze zullen wel gniffelen..

....van Dis zei in het radiointerview dat men in Indonesië alleen varkens had met een donkere huid. Dat hoorde hij achteraf......


Ik wil niet graag al die withuidige of roze kleurige beesten verzorgen. Want ook daar heeft men varkensteelt, weliswaar niet al teveel in ruchtbaarheid. Ik snap eigenlijk niet zo goed, waarom van Dis de varkenshuidjes erbij haalt is mij toch een vraagteken. Althans, ik zelf heb dat in de omgang daar, die vergelijking niet gehoord, maar ja... het zal wel.

Overigens in het begin zegt van Dis iets over de verspreiding van de Islam op Ternate.....Perzen die er het eerst waren en die de Islam verspreid hebben..... Eh, niet helemaal waar...als ik althans de historische geschriften mag geloven. Ik wacht eerst de uitzendingen af waarin hij dit misschien nader belicht.

Eerste 5 minuten. Ik begon iets van rillingen te voelen .

Iets met donker, toen bruine halfzusjes, toen het woord inlander.
Wellicht zijn manier van intro om aan te duiden, dat hij zich voelde als geen indisch in zijn begin levensjaren?
Gelukkig de rest van de aflevering een ingetogener verslag.
Deze eerste aflevering nog niet sterk (in mijn ogen.) Misschien omdat al dit wat te zien was, dagelijkse kost is/was voor me. Voor anderen kan het best wel interessant geweest zijn.

Moedt wel even lachen om Neni die op zoek was naar een buitenlandse man. Oeh, wat is ie lang.....

Ben benieuwd naar tweede aflevering.

Van Dis als Van Dis is heel goed te pruimen

Persoonlijk vind ik deel 2 sterker....maar dat komt misschien ook door waar hij dan is......

hij is 2,10 meter zei hij laatst
logisch dat single parent juwelenlady een kansje waagt
ik verwacht niet al te veel van de serie...en dan geniet je toch het meest.
goede aflevering ....
in dezelfde stijl als de zuidafrikaserie van 2 jaar terug.

we wisten het al dat hij over kleurlijn zou beginnen.
maar ik snap niet waarom hij de eerste man van zijn moeder inlander noemt.
wij noemen hem Indische jongen als hij tussen andere Indische jongens is opgegroeid en Indisch-Nederlands georienteerd was ...daarbij ... zover ik kon checken had Emanuel Toers Bijns een Javaanse moeder en de vader van zijn vader is een Utrechtenaar die een relatie had met Josina van Harlingen, vermoedelijk een Indisch meisje.
Of de biologische vader is niet Toers Bijns, maar een Indonesische man.

deel 2 is te Bangkinang, sumatra en op een ereveld, toch?

Volgens mij...is hij niet 2m10....echt niet!

hij zei dat tegen Humphry toch?
Maar jij stond naast hem.. dan kun je dat inschatten.
Ik had hem eerder 1.90 ingeschat, maar nu lijkt hij me idd langer dan dat..
2.01 dan ?

zag ik je zus op die foto's van je ?

Nee, mijn zus was er niet bij, iig geen biologische zus , maar mijn broer wel! Hij staat ook op de foto's....
Ik ben 1.70, dus dan zal hij 1.90 - 1.95 zijn?

wie is dan die vrouw op een van de foto's naast je broer ?
ze komt me bekend voor... van andere foto's van jou of Nelly, dacht ik