"Op weg naar een koud nieuw vaderland" - Hetty Naaijkens-Retel Helmrich's debuut

Op weg naar een koud nieuw vaderland
door Theo van de Zande.
woensdag 25 maart 2009 | 02:45 | Laatst bijgewerkt op: woensdag 25 maart 2009 | 12:39


De nieuwe film 'Contractpensions-Djangan Loepah! van Hetty Naaijkens-Retel Helmrich uit Goirle is vanaf morgen te zien in Plaza Futura in Eindhoven . De film is een absoluut hoogtepunt voor filmproductiebedrijf Scarabee van de Goirlese producente die met deze nieuwe documentaire ook nog eens debuteert als regisseur.

Met de nieuwe film vertelt Naaijkens het aangrijpende verhaal van de 300.000 Indische Nederlanders die als repatrianten na WO II werden opgevangen in contractpensions door het hele land.


Slechts één foto aan de muur van haar bescheiden kantoor-aan-huis in Goirle verraadt de internationale allure van deze filmmaakster. De hand die ze op de foto schudt, wordt namelijk uitgestoken door niemand minder dan Bill Clinton. Wie even verder vraagt, krijgt soortgelijke plaatjes te zien van Naaijkens aan de zijde van Robert Redford. "Ontmoetingen die ik heb gehad naar aanleiding van de verschillende internationale prijzen die ik op festivals gewonnen heb." Het Sundance Filmfestival in Amerika en de IDFA in Nederland zijn daar voorbeelden van. Prijzen die ze in de wacht sleepte als producente van films waar haar broer Leonard Retel Helmrich tekende voor regie en camerawerk. Bij de nieuwe documentaire 'Contractpensions-Djangan Loepah!' zijn de rollen anders verdeeld en treedt Naaijkens voor het eerst zelf op als regisseur. "Niet meteen een bewuste keus maar ik kon gewoon geen geschikte regisseur vinden. Omdat ik wel precies wist wat ik wilde met de film, heb ik uiteindelijk de stap gezet." Een stap die waarschijnlijk iets gemakkelijker was omdat het verhaal dat verteld moest worden, zo dicht bij Naaijkens zelf ligt. "Ik ben in 1957 op tweejarige leeftijd met mijn ouders vanuit Indië naar Nederland gekomen. Het krappe kamertje van het pension in Valkenburg vond ik als peuter wel gezellig. Pas later begreep ik wat het voor mijn ouders betekend heeft."


Haar Nederlandse vader en Javaanse moeder werden net als 300.000 anderen gedwongen Indië te verlaten. "De keus was óf het Nederlands staatsburgerschap behouden en vertrekken óf in het nieuwe Indonesië als tweederangs burger verder leven." Daarmee verruilden veel Indische Nederlanders hun ruime overzeese huisvesting voor een pover pensionkamertje.

Indische Nederlanders zien, net na aankomst in een van de contractpensions in Nederland, voor het eerst van hun leven sneeuw

De film van Naaijkens maakt duidelijk dat het lot het ene gezin veel gunstiger gezind was dan het andere. Een vrouw vertelt over Kamp Westerbork waar ze opgevangen werden, terwijl zo'n zestig andere gezinnen in een vleugel van Paleis 't Loo hun intrek mochten nemen.


Regisseur Naaijkens neemt samen met haar broer Leonard als cameraman Indische Nederlanders terug naar de zogeheten contractpensions en schetst zo in volle breedte de problemen waar de repatrianten tegen aan liepen. Waar pensionhouders soms dachten dat hun nieuwe gasten uit de 'rimboe' kwamen, vonden de Indische Nederlanders hun nieuwe vaderland maar een koude en armoedige bedoening waar slecht en vooral sober gegeten werd en waar je maar één keer per week met het hele gezin in een teiltje ging. Veel van hen zijn later geëmigreerd naar exotischere oorden als Florida, Hawaï of Australië. Naaijkens zocht ze voor haar film op. De documentaire geeft een stem aan al die bescheiden Indische Nederlanders die destijds hun problemen voor zich hielden. "Bij voorvertoningen klinken steeds volop geluiden van herkenning. Maar ik zou willen dat de film ook gezien wordt door veel andere Nederlanders. We kunnen iets leren van het verleden. Vooral dat we beter moeten luisteren naar mensen die nieuw in ons land komen."


ED

....We kunnen iets leren van het verleden. Vooral dat we beter moeten luisteren naar mensen die nieuw in ons land komen."...


Ik ben het eens met de bewering van Hetty (of althans de bewoordingen zoals hierboven door de journalist neergeschreven.)

Maar helaas is het soms zo anders als we willen.

Toen de grote groepen Indische Nederlanders in Nederland aankwamen, waren wij(zij) verplicht om te luisteren naar de Nederlandse regels, die in Holland toen van kracht waren. Wij(zij) Indischen luisterden en integreerden en assimileerden geruisloos en zonder amok en slap ge-OH ten toon te spreiden.

Nu komen nieuwe mensen naar Nederland toe en wij moeten beter luisteren naar hen....wordt gevraagd.

Maar, omgekeerd is dan mijn vraag: Luisteren die nieuwe mensen wel naar het land (Nederland) waar zij terechtgekomen zijn??? ......Zoals wij in het verleden het wel gedaan hebben. !!!!
En zo ja, als die nieuwe mensen, dan wel luisteren, hoeveel luisteren er dan naar de Nederlandse omgeving waar zij in terecht gekomen zijn???

Was zomaar een vraag van me.

zaterdag 28 maart 2009
Erwtensoep met sambal
Door DIJLAN VAN VLIMMEREN

ROTTERDAM - Op een warm welkom hoefde hij niet te rekenen.
Ron Retel Helmrich, een Indische Nederlander, werd na zijn aankomst in het kille vaderland begin jaren vijftig gezien als een 'staatsruifvreter'.

Ron Retel Helmrich is de neef van Hetty Naaijkens-Retel Helmrich, president van het Rotterdamse productiebedrijf Scarabee Films die met de documentaire Contractpensions - Djangan Loepah! debuteert als regisseur.

Hetty Naaijkens (Bandung, 1955) liep nog in de luiers toen ze na een ellenlange bootreis aanmeerde op de Lloydkade in Rotterdam, daar waar ze nu kantoor houdt. Net als voor veel vermogende Indische Nederlanders was de situatie in de Oost na de oorlog voor de familie Retel Helmrich onhoudbaar geworden. Ze werden in het thuisland voor de voeten gelopen door de inlanders, de Indonesiërs. Zouden ze blijven, dan liepen ze het risico tweederangsburgers te worden.

Het gezin Retel Helmrich werd na zijn vertrek uit Java tijdelijk ondergebracht in een contractpension in het Limburgse Valkenburg. ''Anderhalf jaar lang woonden we met z'n negenen in twee piepkleine kamertjes. Als kind heb ik daar niet onder geleden. Aan aandacht geen gebrek. Maar mijn moeder was er doodongelukkig. Ik was destijds een melkmeisje. Om mij stil te houden moest ma elke nacht ik-weet-niet-hoeveel trappen op en af om wat melk op te warmen.''

Leefden de Indische Nederlanders in de tropen in (betrekkelijke) weelde, in de verlopen pensions ontbrak iedere vorm van luxe. ''Op een avond had ik het zo koud dat mijn hele lijf trilde. Ik vroeg aan de hospita of de verwarming alsjeblieft aan mocht. 'Nee', zei ze bits, 'het stookseizoen was nog niet begonnen','' moppert een van de repatrianten in de documentaire.

Baadden ze in Nederlands-Indië vaak minimaal twee keer per dag, in het contractpension mochten ze eens per week hooguit een paar minuten douchen. ''Stond je nog ingezeept onder de douche ging de kraan alweer uit.'' De Indische Nederlanders betaalden de hoofdprijs voor hun verblijf in de contractpensions. Door de staat werd zestig procent van het salaris ingehouden. Vonden ze niet onmiddellijk werk in Nederland, dan werd het logeergeld in een later stadium gevorderd.

Ronduit smerig vonden de Indische Nederlanders – gewend aan pittig – de Hollandse pot. Erwtensoep kregen ze niet naar binnen zonder sambal. Veel pensiongebruikers kookten stiekem in hun kamertje op een omgedraaid strijkijzer hun eigen prutje.

Nog altijd zijn de Indische Nederlanders verontwaardigd over de manier waarop de eerste jaren na de repatriëring naar hen werd gekeken in hun vaderland. Bij een repatriante heeft de tijd niet alle wonden geheeld. ''De Hollanders hadden in die tijd nog nooit een zongebruinde man of vrouw gezien. Ze dachten dat wij in de tropen als apen in boomhutten hadden geleefd. Op school werd ik naar voren gehaald. 'Kijk', introduceerde de juf me bij mijn nieuwe klasgenoten, 'dit meisje komt uit het land waarvoor jullie al jaren zilverpapier sparen'.''

Nooit eerder deden de Indische Nederlanders een boekje open over deze periode. Waarom hebben ze deze slechte behandeling destijds gepikt? ''Ze waren compleet apathisch door de verschrikkingen die ze nog niet zolang daarvoor in het jappenkamp hadden moeten ondergaan.''

AD

dinsdag 31 maart 2009
Indo-pensions: erwtensoep met sambal

Als Conny Stuart zingt ‘Zou het pension er nog zijn op het Valkenbosplein, met die mensen uit 1902?’, denk je als Hagenaar natuurlijk aan een Indisch pension.

Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1948 vertrokken honderdduizenden Indische Nederlanders naar het vaderland waar veel van hen nooit waren geweest. Zij kwamen in speciale pensions terecht. Ook Den Haag had er veel. De documentaire Contractpensions-djangan loepah! (in het Filmhuis) vertelt hoe het er was.

Pas bij de tweede poging lukt het om kaartjes te bemachtigen - en dan ook nog de laatste twee - want de toeloop is groot. Al is de belangstelling eenzijdig, in de zaal zitten twee witte gezichten: die van ons.

De beelden bevestigen dat discriminatie in de eerste plaats ontstaat door onwetendheid en bekrompenheid. Beide waren in het Nederland van de jaren ’40 en ’50 ruimschoots voorhanden. ‘Ben je niet blij dat je nu in een stenen huis woont?,’ vroeg een pensionhouder aan Jack. Als hij de anekdote ophaalt, explodeert hij weer. ‘In Indonesië woonde ik ook in een stenen huis. Driemaal zo groot als het pension! Wat zijn dat voor vragen? Wij dachten toch ook niet dat alle Nederlanders op klompen lopen en in molens wonen.’

Illustratief is het verhaal over pensiongasten die niet door de hoofdingang binnen mochten, maar de brandtrap moesten nemen. En eenmaal douchen per week, ze konden er niet aan wennen.

Er zijn ongetwijfeld indo’s die nog worstelen met de trauma’s die ze opliepen in de tijd dat ze bruintjes werden genoemd, maar zij zitten niet in de zaal.

Of ze lachen hun verdriet weg, want elke keer als er op het doek weer zo’n gênante herinnering passeert (‘kijk eens, dat aapje spreekt Nederlands’) schatert het publiek. Ik glimlach als we halverwege de film stuiten op een schokkend cultuurcompromis: erwtensoep met sambal. Dat mocht nog net, maar zelf koken op de kamer was een doodzonde. Het waren jaren van onbegrip. Een Indisch dametje weet hoe dat komt: ‘Nederlanders waren in 1951 nog erg dom.’


AD
Den Haag - column Postmaa