Kretek roken is goed voor je

Kretek roken is goed voor je

8 oktober 2009 | tekst: Harm Hoksbergen


Elk jaar sterven 200.000 Indonesiërs aan gezondheidsschade als gevolg van roken. Dat is ook niet zo vreemd: de zoete kruidnagelgeur van kreteksigaretten hangt overal, en niemand die zich er druk om maakt. Integendeel: ‘Kretek roken is goed voor je.’

Grote stickers met ‘Verboden te roken’ hangen op de deuren van het grote warenhuis Blok M Plaza in Jakarta. Maar eenmaal binnen blijkt dat roken geen enkel probleem is. In een hip café in het warenhuis zitten tientallen Jakartanen aan de koffie. Een antirookbord in de hoek weerhoudt klanten er niet van een asbak te vragen. Deze wordt, ondanks de strenge antikrookwetgeving in Jakarta, zonder problemen verstrekt.

Wie een sigaret rookt in een hotellobby of in een hip koffietentje als dat van Blok M Plaza, riskeert formeel een boete van 3.300 euro of zes maanden celstraf. In de praktijk komt van deze wet weinig terecht. Demi Sumantri, toezichthouder van het warenhuis, vertelt waarom de wet niet werkt. “Als we een klacht krijgen dat er in een restaurant gerookt wordt, sturen we een brief naar het management. Na drie klachtbrieven moet een restaurant meer servicekosten gaan betalen. Maar meestal sturen we maar één brief, omdat we als warenhuis onze klanten niet willen wegjagen.”



Gemeenteambtenaren komen drie keer per maand het warenhuis controleren op rokende mensen, “maar vreemd genoeg wordt er nooit iemand betrapt en worden er zelden boetes uitgedeeld”, zegt Sumantri. Toch zijn antirookorganisaties blij dat er überhaupt een antirookwet is. “Stap voor stap moeten we het roken terugdringen. Hoewel de wet niet altijd goed functioneert, geeft het ons wel een stok om mee te slaan”, zegt Tuti N. Roosdiono. Zij is voorzitter van de landelijke organisatie Vrouwen Tegen Tabak. “De wet in Jakarta werkt niet omdat de lokale autoriteiten onvoldoende budget hebben om de wet na te leven. Maar nog vaker is het een kwestie van gebrek aan politieke wil.”

De Indonesische tabaksindustrie heeft daardoor praktisch vrij spel. Op tal van terreinen loopt het land in haar antirookbeleid twintig jaar achter op andere Aziatische landen, zeggen critici. Grote billboards met tabaksreclame domineren vaak het straatbeeld, tv-spotjes voor tabak zijn heel normaal en een pakje sigaretten kost omgerekend slechts zeventig eurocent.

Wereldgezonheidsorganisatie WHO ontwikkelde een speciaal programma om het tabaksgebruik in Indonesië terug te dringen. Maar zonder succes. Het land scoort op punten als het heffen van tabaksaccijnzen en het inperken van tabaksreclame het laagst van alle landen in de regio. Het terugdringen van de tabaksconsumptie heeft duidelijk geen prioriteit voor de Indonesische overheid. De regering stelt dat het verbouwen van tabak een grote bron is voor de werkgelegenheid en een belangrijke pijler van de economie. Het is volgens de regering daarom onverstandig om het tabakgebruik hard aan te pakken. Ongeveer vijf procent van de Indonesische bevolking is werkzaam in de tabakssector. Geschat wordt echter dat de staat vijf keer zoveel geld kwijt is aan de gezondheidszorg als gevolg van het tabaksgebruik voor de samenleving, dan dat de tabaksindustrie oplevert.

Roosdiono denkt dan ook dat het zwakke overheidsoptreden dan ook andere oorzaken heeft. “Politici ontvangen tijdens verkiezingen campagnegeld van de tabaksindustrie. Corruptie is vaak niet te bewijzen, maar het is zeer waarschijnlijk wel een van de redenen waarom de tabaksindustrie bijna ongemoeid zijn gang kan gaan.”

Het grootste probleem van de Indonesische rookmentaliteit is onwetendheid. Dit blijkt ook uit het verhaal dat een Jakartaanse taxichauffeur vertelt. “Toen ik zestien jaar oud was rookte ik voor het eerst een filtersigaret. Ik vond het wel stoer, maar ik kreeg ademhalingsproblemen en moest naar het ziekenhuis. Na twee dagen aan de zuurstofbeademing mocht ik weer naar huis. Mijn vader vertelde me dat dit ervan kwam als ik filtersigaretten rookte. ‘Daarom moet je ook kretek roken’, zei hij. Sindsdien rook ik alleen nog maar kreteksigaretten. Dat is goed voor mijn gezondheid.” De chauffeur gaat hiermee voorbij aan het feit dat in werkelijkheid een kreteksigaret ongeveer tweemaal zoveel nicotine en teer bevat als een normale filtersigaret.



“Ons belangrijkste speerpunt is het creëren van bewustzijn dat roken schadelijk is voor de gezondheid”, zegt Roosdiono strijdvaardig. “Het is geen gemakkelijke opgave om tegen de machtige lobby van de tabaksindustrie op te boksen, maar we blijven gemotiveerd om te vechten voor de gezondheid van onze kinderen. Voor de roker is Indonesië misschien een paradijs, maar de gevolgen van het massale rookgedrag zijn een tikkende tijdbom onder de Indonesische samenleving”, vreest Roosdiono.

Een nieuwe markt die de tabaksindustrie succesvol lijkt aan te boren zijn jongeren. Dertien procent van de jongeren onder de vijftien rookt dagelijks en dit percentage stijgt. De tabaksindustrie bereikt jongeren vooral via reclamespotjes op televisie en advertenties in jongerenbladen. Populaire muziekconcerten of sportwedstrijden worden gesponsord door bekende sigarettenmerken. Wie rookt is cool of sexy en zelfs sportief, stelt de tabaksindustrie.

Hoewel roken en de verkoop van tabak op scholen in Jakarta officieel verboden is, worden in een klein winkeltje op het campusterrein van de Technische Hogeschool gewoon sigaretten verkocht. Het aantal rokende studenten valt mee, maar de uitbater van het zaakje vertelt: “Iedereen rookt hier, ook de docenten. Ouders weten dat we hier sigaretten verkopen, die zouden pas gaan klagen als we ze niet meer zouden verkopen”, lacht hij.

De WHO schat dat ongeveer een op de drie Indonesiërs rookt, en dat zijn er veel; in Indonesië wonen ongeveer 238 miljoen mensen. De laatste jaren neemt vooral het roken onder vrouwen en jongeren toe. Ondertussen is kanker een van de belangrijkste doodsoorzaken in Indonesië geworden. In 2001 schatte het Indonesische ministerie van Volksgezondheid dat ongeveer vijf miljoen mensen ziek zijn geworden als gevolg van roken. Het jaarlijkse aantal overlijdens door gezondheidsschade van roken wordt geschat op 200.000. Dit aantal zal nog vele malen hoger zijn als bijvoorbeeld ook de effecten van roken op hart- en vaatziekten worden meegerekend.

Dit artikel komt uit Join.
Join – jonge journalisten over internationale samenwerking - is het nieuwe tijdschrift voor en door jongeren over mondiale issues. Het WK voetbal 2010 in Zuid-Afrika, een rijbewijs halen in Ghana, fashionista’s en metromannen in Uganda, tongzoenen in Mali en het Hillywood van Rwanda: Join toont de kracht en het normale leven in ontwikkelingslanden. Kijk voor meer informatie en een gratis abonnement op www.beyondyourworld.nl.