De Indonesische illusie van persvrijheid

De Indonesische illusie van persvrijheid


27 oktober 2012 | tekst: Maartje Selbach | fotografie: Maartje Selbach

Na het aftreden van president Soeharto in 1998 begon voor Indonesië een nieuw hoofdstuk. Er kwam een einde aan de systematische censuur van de pers door de regering. Bijna vijftien jaar later is persvrijheid bij wet geregeld. Indonesië kent tegenwoordig een grote hoeveelheid aan kranten en nieuwskanalen op televisie. Toch bevindt het eilandenrijk zich al sinds 2009 in een vrije val op de internationale persvrijheidindex. Is persvrijheid in Indonesië een illusie?

Vierdejaars studente journalistiek Rafika Nurulhuda lijkt gedesillusioneerd. Rafika wilde altijd al journaliste worden, maar na haar stage is ze daar niet meer zo zeker van. Ze studeert massacommunicatie aan de London School for Public Relations in Jakarta. Net als haar studiegenoot Brigida Saputra kwam Rafika er tijdens een stage bij een Indonesisch nieuwstijdschrift achter dat de journalistiek niet de verwachtte droombaan bleek. “Ik dacht dat je als journalist vrij was om over elk onderwerp te schrijven. Maar op de redactie kwam ik erachter dat alle onderwerpen werden aangedragen door de hoofdredacteur. En hij plaatste vooral sensationele verhalen waarvan hij wist dat ze zouden scoren. Sensatie, daar ging het om.” Ook Brigida was teleurgesteld na haar eerste kennismaking met de journalistieke pratijk in Indonesië. “Ik had goede ideeën voor nieuwsverhalen, maar in plaats daarvan moest ik artikelen schrijven over amandelolie. Mijn hoofdredacteur was goede vrienden met een handelaar in amandelolie en zo kwam er een groot verhaal over de olie in het tijdschrift. Dit soort vriendendiensten kwamen vaker voor.”


Indonesië en haar inwoners kennen een lange worsteling voor vrijheid. Na het koloniale tijdperk, de bezetting door Japan in de Tweede Wereldoorlog en de onafhankelijkheidsstrijd met Nederland bleef het land gefragmenteerd en berooid achter. Als eerste president van Indonesië stond Soekarno voor de taak om Indonesië te verenigen en op te bouwen. Hij ontwierp hiervoor de pancasila-politiek, gebaseerd op onder andere Indonesisch nationalisme, democratie en gerechtigheid. Toch trok Soekarno steeds meer macht naar zich toe en kreeg zijn bewind steeds meer autoritaire kenmerken. Na een bloedige staatgreep en de geweldadige reactie hierop, waarbij naar schatting 500.000 Indonesische slachtoffers vielen, moest Soekarno zijn macht overdragen aan generaal Soeharto. Soeharto stelde een strakker autoritair bewind in dan zijn voorganger. Zijn beleid controleerde de Indonesische politiek, de militaire macht, het juridische systeem, het veiligheidsapparaat en de media. In 1998 trad Soeharto door toenemende protesten tegen zijn bewind af en in 1999 volgde de eerste democratische verkiezingen sinds 1955.

Lees verder bij VersPers