Japan is er klaar mee, Nederland nog niet
Meindert van der Kaaij − 31/10/14, 21:30
Het oorlogsverleden van Nederlands-Indië is nog steeds geen afgesloten hoofdstuk. Het staatsbezoek van Willem-Alexander aan Japan wijst uit dat we met dat land dikke vrienden zijn, maar die kiezel in de schoen blijft.
De gezichten van de Japanse aanwezigen bleven onverstoorbaar op de borden gericht toen koning Willem-Alexander woensdag voor het begin van het staatsbanket zei dat het 'verdriet om de slachtoffers blijft schrijnen'. De enigen die zich in de sobere zaal van het keizerlijk paleis bewogen, waren de talloze lakeien.
De vaststelling van Willem-Alexander dat de gruwelen en vernederingen die Nederlanders in Japanse kampen moesten ondergaan hen tot op de dag van vandaag blijven achtervolgen, veroorzaakte geen enkele zichtbare rimpeling in het gemoed. De bittere woorden maakten daarna plaats voor optimistische vergezichten. De koning hief het glas. "Dat de vriendschap tussen Japan en Nederland mag bloeien en vrucht mag dragen in de jaren die komen!" En het orkest in de zaal speelde het Japanse volkslied.
Grootste ontvanger
Het is ook geen gemakkelijk parket waarin de Nederlandse regering zich vanaf de jaren zeventig bevindt. Aan de ene kant zijn er de zakelijke en persoonlijke relaties die een tiental jaren na de Tweede Wereldoorlog, ondanks alle barre gebeurtenissen tussen 1942 en 1945 in Nederlands-Indië, weer opbloeiden. Dit legde Nederland geen windeieren. De recente statistieken wijzen uit dat Nederland in Europa de grootste ontvanger is van Japanse investeringen.
Willem-Alexander memoreerde het woensdag nog maar eens in zijn tafelrede. Meer dan 450 Japanse bedrijven zijn in Nederland actief en bieden werk aan meer dan 35.000 Nederlanders. En er zit nog veel meer in het vat. De landen werken nauw samen aan het verduurzamen van energie. De koning bezocht gisteren Japanse projecten op gebied van de vergrijzing, een probleem waarin de Japanners zo'n 15 jaar op ons vooruitlopen.
Aan de andere kant heeft de Japanse overheid een enorme belangstelling voor de Nederlandse tuinbouw die zij als de top van de wereld beschouwen. Vandaag woont de koning op de slotdag een landbouwconferentie bij, georganiseerd door de Rabobank, waarbij Nederlandse bedrijven laten zien wat zij voor Japan kunnen betekenen. Minister Kamp van economische zaken heeft gedurende het staatsbezoek een bijna net zo druk programma als de koning, met conferenties met CEO's en 'signing ceremonies'.
Tot op zekere hoogte zijn staatsbezoeken vaak toneelstukjes, gespeeld door hoogwaardigheidsbekleders die zich knikkend en lachend door de maanden tevoren geregisseerde scènes heen werken. Maar in Tokio is niet alles geacteerd. Veel hartelijkheid is gemeend, met name tussen de families van de twee staatshoofden zijn de banden nauw. Eigenlijk zoals het ook voor de oorlog het geval was.
Mooie herinneringen
Hirohito, de vader van de huidige keizer, bezocht in 1921 als kroonprins Nederland en hij bewaarde dierbare herinneringen aan de wijze waarop hij overal in Nederland, zoals bij de polderwerken en in Artis, door enthousiaste menigten werd ontvangen. Juist vanwege die mooie herinneringen wilde Hirohito, de man die door de Amerikanen in 1945 in het zadel werd gehouden om het land niet helemaal te ontwrichten, het bezoek vijftig jaar later nog eens herhalen.
Toen de keizer op 8 oktober 1971 op Schiphol landde, stond het daar zwart van de mensen, maar niet om hem juichend en zwaaiend binnen te halen. Er waren agenten die de veiligheid van de delegatie moesten garanderen tegen een luidruchtig protesterende Nederlanders. Op de weg naar Den Haag trof een thermoskan de ruit van Hirohito's auto. Op de tweede dag, toen hij Artis wilde binnengaan, kreeg hij bijna een klap van een woedende man. En later, toen de keizer naar de baltsende nijlpaarden stond te kijken, dreigde een gevaarlijke situatie door opdringerige demonstranten.
In de maanden voor de komst van Hirohito had de immens populaire cabaretier Wim Kan zich openlijk verzet tegen de komst van de keizer naar zijn land. Samen met zijn vrouw Corry Vonk was hij met het beroemde ABC-cabaret door het uitbreken van de oorlog in Nederlands-Indië gestrand. Na de Japanse inval in 1942 werden zij in een concentratiekamp geplaatst en na een tijdje moest Kan als dwangarbeider werken aan de Birmaspoorlijn. De trauma's die Kan en Vonk in die jaren opliepen, zouden zij zoals zoveel Nederlanders nooit meer kwijtraken. Kan verwerkte zijn angsten in zijn liedjes en voorstellingen en raakte bij veel Nederlanders een gevoelige snaar.
Hirohito was in de ogen van Kan een oorlogsmisdadiger die in 1945 voor zijn daden berecht had moeten worden. In Birma moest hij elke morgen een diepe buiging voor zijn beeltenis maken en die man mocht Nederland niet binnenkomen. De 'Nederlands-Britse Japankenner Ian Buruma schreef in zijn prachtige 'Het loon van de schuld' dat hij aan Hirohito's schuld twijfelt. Het had volgens hem niet uitgemaakt of op de troon een 'genadeloze oorlogsmisdadiger' had gezeten of een 'zachtmoedige zeebioloog'. Hirohito had zich krachtiger kunnen verzetten tegen de extreem-nationalistische en agressieve generaals, maar wist hij van de ongekende wreedheden die militairen in zijn naam pleegden?
Economische expansie
Zo worstelt de Nederlandse regering tot op de dag van vandaag met de twee sporen die de twee landen vanaf het verzet van Kan hebben bewandeld.
lees verder op Trouw.nl
wo 29 okt 2014 - 14:02
