Graven in een familiegeschiedenis
30 oktober 2014
tekst Anne Taverne
De Nederlandse invloed op Malang is duidelijk zichtbaar door de scholen, begraafplaatsen en huizen die er staan. Zij doen erg Europees aan. Hoge ramen en vaak meerdere verdiepingen zijn immers niet erg Indonesisch. Sarful Akbar kijkt verder dan het beton en gaat, samen met Nederlanders, op zoek naar de familiegeschiedenis achter deze gebouwen.
Op de begraafplaats vliegen duizenden muggen. De bomen groeien er alle kanten op. Hoewel het nu een plek is waar christelijke Indonesiërs hun laatste rust vinden zijn de sporen die de geschiedenis heeft achtergelaten nog duidelijk te zien. Tussen de vervallen graven, vaak overwoekerd door klimop, staat hier en daar een goed onderhouden graf met daarop een typisch Nederlandse naam: ‘Hier rust in vrede onze lieve tante Fitje.’
Met tante Fitje woonden er ten tijde van de kolonisatie veel meer Nederlanders in Malang. Het was in deze tijd een prettige stad. Niet alleen door de ligging in de bergen, waardoor het er relatief koel was. Er viel ook nog flink wat op te bouwen. In 1919 kreeg de stad zijn eerste burgemeester, de Nederlander Bussemaker. Onder zijn toezicht breidden de Nederlandse wijken zich langzaam uit. De oprichting van de zogeheten ‘Oranjebuurt’, bracht nog meer Nederlandse invloeden met zich mee. Deze werden steeds duidelijker merkbaar. Zo liep je in de warme zon over de stoffige Wilhelminalaan of door de Julianastraat. Nederlanders zijn er getrouwd, kochten een huis, kregen kinderen en overleden.
Tot de Indonesische bevolking weerstand ging bieden. Tijdens de beginnende onafhankelijkheidsstrijd in 1947 was Malang een stad van groot militair belang. De macht van de Nederlanders bleek in het begin te groot. De Indonesiërs gingen over op de tactiek van de verschroeide aarde; alle belangrijke plekken werden in brand gestoken. Het leven voor Nederlanders in het gedekoloniseerde Malang was niet aangenaam meer. Zij konden de stad maar beter verlaten.
Volgens de 45-jarige Akbar zijn er veel mensen die dat stukje geschiedenis graag willen ontdekken. “Deze mensen vragen zich af wat er met hun (over)grootouders is gebeurd. Hoe zag het leven er daar uit en wat kan ik nog bezoeken? Hoewel deze mensen hun familieleden nooit hebben ontmoet, willen ze hen op deze manier toch leren kennen.”
Zelf heeft Akbar eigenlijk geen banden met Nederland, maar de gebouwen en historie in de stad hebben hem altijd geboeid. Via een vriend in Nederland hoorde hij dat er veel mensen nieuwsgierig waren naar deze geschiedenis. Daarop besloot Akbar dat hij hen wilde helpen. “Ik merk dat mensen vooral benieuwd zijn naar waar hun familie heeft gewoond of op school heeft gezeten. Het allerbelangrijkst zijn de begraafplaatsen waar mensen begraven liggen.” Om hierachter te komen heeft Akbar wel wat basisinformatie nodig, een uitgangspunt. Hij ontvangt het adres van een school of woning en gaat dan voordat de familie in Indonesië is op zoek naar het oude huis. Helaas was er in het begin van de twintigste eeuw nog geen Google Maps, dat zou dit werk een stuk makkelijker maken. De adressen probeert hij dan ook via oude stadkaarten te vinden.
Omdat zijn hobby niet echt winstgevend is, werkt hij in een restaurant in de stad. “De eigenaar van het restaurant bezit een museum. Museum Tempo Doeloe is groot en er is veel te vinden over de koloniale tijd hier in Malang. Er liggen spullen die nuttig zijn voor mijn zoektochten. Vaak ga ik daar voor of na mijn werk even snuffelen in de lijsten met Nederlandse namen, in de hoop wat nuttigs te vinden. Er zijn bijvoorbeeld ledenlijsten van verenigingen waarin ik kan zoeken.”
Ontdekkingsreis door het verleden
Als de familie naar Indonesië is afgereisd neemt hij ze mee achterop de motor door de straten van Malang. “Ik noem het altijd een ontdekkingstocht door hun eigen verleden. We beginnen vaak bij de oude woning van hun overleden familielid. Langzaamaan komt het verhaal van beide kanten op gang. Ik vertel mijn deel en zij vullen het aan met herinneringen vanuit Nederland. Ik leer nieuwe dingen over mijn stad en ik kan hen een stukje van hun geschiedenis meegeven. Vaak eindigen we bij de begraafplaats waar het familielid begraven ligt.” Na het zien van de graven besluiten sommige mensen om het graf te onderhouden. “Deze mensen sturen dan geld op vanuit Nederland, zodat het graf van hun, eigenlijk nieuwe, familielid goed onderhouden wordt. Dat vinden ze belangrijk. Maar vaak gebeurt dat niet. Dit verklaart de staat waarin veel graven verkeren. Iedereen gaat er op een andere manier mee om. Er zijn graven waarvan niemand van het bestaan af weet.”
De ontdekkingsreis is volgens Akbar voor iedereen anders. Sommige mensen maken alleen foto’s en schrijven wat op, terwijl anderen alles willen ontdekken en blijven vragen. “Het mooiste wat ik heb meegemaakt was de zoektocht met een vrouw uit Utrecht. Zij zocht naar een vriendin, een beroemde Nederlandse danseres die in Malang woonde. Voor deze vrouw heb ik heel lang gezocht en uiteindelijk vond ik het juiste huis. Deze mevrouw schreef een biografie over het leven van haar vriendin en wilde alles weten. Dat was voor mij erg spannend, omdat ik nog nooit zo betrokken was geweest bij een verhaal. Alle emoties kwamen boven.”
De Nederlanders die langskomen doen dat vaak tijdens een rondreis door Indonesië. Ze weten dat er familie in Malang heeft gewoond en plakken de stad als het ware aan hun reis vast. “Bij de vrouw uit Utrecht was dit anders. Zij volgde haar oude vriendin overal. Ze was speciaal naar Indonesië gereisd om alles over haar te weten te komen en wilde precies weten waar haar vriendin gewoond had. Van Surabaya tot Malang. Ik had graag meer willen weten over deze mevrouw uit Utrecht, maar omdat ik pas sinds kort een e-mailadres heb kon ik mensen nooit echt blijven volgen.” Ondertussen heeft Akbar al meer dan twintig gezinnen hun geschiedenisverhaal gegeven. De stad is veel veranderd de afgelopen tijd, dus helaas lukt het niet altijd om mensen te laten zien wat ze willen zien. “Daarom ga ik altijd van te voren kijken of de gebouwen en andere plaatsen nog bestaan, zodat ze niet voor niks hierheen komen. Soms zijn huizen ingestort of compleet verbouwd.”
Terwijl Akbar over de begraafplaats loopt vertelt hij teleurgesteld dat hij de laatste tijd niet zoveel tijd heeft voor zijn hobby. “Ik heb zoveel te doen en zo weinig tijd. Mijn vrouw is overleden en ik moet voor onze twee kinderen zorgen. Maar het speuren in de geschiedenis maakt me nog steeds blij.” Toch hoeft Akbar niet bang te zijn om de contacten met Nederland te verliezen. “ De laatste tijd werk ik veel in het restaurant en dat vind ik ook erg leuk. Daar spreek ik de nodige Nederlanders, dus zo kan ik toch nog een beetje van mijn hobby genieten.”
VersPers
zo 2 nov 2014 - 17:30
