'Exporteer de kleurrijke en relaxte islam van Indonesië'

'Exporteer de kleurrijke en relaxte islam van Indonesië'

Wouter van Cleef − 02/03/15, 14:03



© Wouter van Cleef. 'Meer dan 95 procent van de Indonesische moslims steunt democratie.'

Interview De gehoopte democratisering van het Midden-Oosten na de Arabische Lente is grotendeels mislukt. Egypte is weer een militaire dictatuur. Libië, Jemen en Syrië vallen bloederig uiteen. En Turkije, het vaak geroemde succesverhaal van democratie in een islamitisch land, verliest onder president Erdogan langzaam zijn rechtsstatelijke glans. .

Met ruim tweehonderd miljoen moslims (87 procent van de bevolking) is Indonesië het belangrijkste moslimland met een vrij gekozen regering. Volgens hoogleraar Azyumardi Azra moeten Indonesische islamitische denkers een 'islamitische verlichting' op gang brengen: "De moderne en gematigde Indonesische stijl van islam moeten we onder moslims wereldwijd verspreiden."

Hoe komt het dat democratie in Indonesië wel voet aan de grond krijgt?
"Indonesië is geen perfecte democratie. Er zijn zwaktes in ons stelsel, maar ik ben optimistisch. Ik denk dat meer dan 95 procent van de Indonesische moslims democratie steunt, een kleine radicale minderheid wil een islamitische staatsvorm.

"Belangrijk is dat een meerderheid van zo'n 150 miljoen Indonesische moslims is aangesloten bij een grote islamitische maatschappelijke organisatie. Die zijn ongeveer honderd jaar geleden opgericht vanuit de bevolking, zonder verbinding met de staat, en houden zich niet bezig met politiek. Deze organisaties steunen de rechtsstaat en het idee van eenheid in diversiteit. Ze moedigen hun leden aan goede, tolerante burgers te zijn. Leden van deze, in de islamitische wereld unieke, maatschappelijke organisaties zijn volgens onderzoek minder geneigd tot radicalisme.

"Een andere factor is dat soefi-geestelijken een belangrijke rol speelden bij de verspreiding van de islam in Indonesië. De islamisering hier verliep vreedzaam, zonder bloedvergieten. De soefistische traditie staat open voor lokale culturen en andere etnische groepen. Zo kregen we een kleurrijke en relaxte islam. Arabische islamitische tradities, zoals het wahabisme (van het Saudische koningshuis, WvC), zijn veel te droog voor Indonesiërs."

Mensenrechtenactivisten zijn kritisch, de afgelopen jaren gingen enkele malen kerken in vlammen op en kregen minderheden ervan langs. Is dat te rijmen met Indonesië als schoolvoorbeeld van een islamitische democratie?
"De laatste twee jaar zijn dat soort aanvallen bijna niet meer voorgekomen. Islamitische minderheden waren trouwens ook doelwit van radicalen. De regering en politie zouden inderdaad harder moeten optreden tegen deze intolerante groepen.

"Onder de vorige president Yudhoyono wilden sommige politiek leiders steun van radicaal-islamitische splintergroepen, daarom werd er weinig tegen dit soort geweld gedaan."

In Turkije greep het leger in het verleden in wanneer leiders zich naar hun smaak te islamitisch opstelden. Wat is in Indonesië de waarborg tegen invloed van politieke islam?
"Het leger bemoeit zich niet met de politiek. Na de val van het Soeharto-regime in 1998 zijn ze teruggekeerd naar hun barakken. Maar de grondwet erkent verschillende godsdiensten, Indonesië is dus geen islamitische staat. .

Een van de hoofdoorzaken van de weerstand tegen democratie onder moslims is dat ze te weinig verlichting hebben doorgemaakt om moderne ideeën te accepteren

"Er is simpelweg te weinig steun onder de bevolking voor islamistische partijen. We hebben nu vier verkiezingen gehad sinds de val van Soeharto, daarbij kwamen ze nooit als winnaar uit de bus.

"Onze gematigde islam is too big to fail. Radicalen kunnen onmogelijk de koers veranderen van de grote islamitische maatschappelijke organisaties hier. Die zijn simpelweg te groot. Ook zijn deze verenigingen waakzaam op infiltratie door radicalen."

Wat kan Indonesië betekenen voor moslimlanden waar weinig van democratie en maatschappelijke modernisering terecht komt?
"We probeerden afgelopen jaren onze ervaringen met democratie aan de man te brengen in Arabische landen, maar van de Indonesische kant zijn die projecten helaas niet doorgezet. Een belangrijke les die we bijvoorbeeld Egypte kunnen leren is dat niet-politieke maatschappelijke organisaties versterkt moeten worden.

"Een van de hoofdoorzaken van de weerstand tegen democratie onder moslims, vooral in het Midden-Oosten, is dat ze te weinig verlichting hebben doorgemaakt om moderne ideeën te accepteren. Waarom zijn ze zo kwaad over karikaturen als die van Charlie Hebdo? Het probleem is dat ze niet weten hoe vreedzaam te reageren op dit soort moderne fenomenen. Er is weinig ervaring met secularisatie. Hervorming in het islamitisch denken is daarom nodig, vooral in Arabische landen.

"Niet-Arabische moslims, waaronder Indonesiërs, moeten zich actiever opstellen bij het ontwikkelen van vooruitstrevende en gematigde ideeën die in lijn zijn met globalisering en moderniteit, maar wel passen bij het geloof. Indonesische denkers worden wel uitgenodigd voor internationale bijeenkomsten, maar helaas publiceren ze haast uitsluitend in het Indonesisch en niet in het Engels of Arabisch.

"Onlangs sprak ik in Italië met een imam. Ik vertelde hem dat hij een normaal onderdeel van de Europese samenleving moet worden, zonder archaïsche tradities uit eigen land mee te nemen. De meeste Europeanen hebben volgens mij niets tegen een bescheiden hoofddoek, maar als vrouwen volledige gezichtsbedekking of een boerka dragen dan ontstaat natuurlijk weerstand en islamofobie.

"Verrechtsing na de Europese economische crisis, waarvan migranten de schuld krijgen, draagt bij aan angst voor de islam. Maar islamofobie in Europa wordt ook gecreëerd door moslims zelf. Ze moeten laten zien dat ze gevoelig zijn voor lokale gewoontes." .


Wie is Azyumardi Azra?

Azyumardi Azra is een vooraanstaand publiek intellectueel en hoogleraar aan de islamitische staatsuniversiteit in Jakarta. Hij werd in 1955 geboren op West-Sumatra en studeerde geschiedenis en Midden-Oosten-studies aan de Columbia-universiteit in de Verenigde Staten. Daar haalde hij ook zijn doctorsgraad. Hij publiceerde veel over de islam in Azië en is een veelgevraagd commentator in Indonesische media en op buitenlandse podia. Aan zijn kantoormuren hangen foto's van ontmoetingen met onder meer paus Franciscus en de Amerikaanse president George W. Bush. .

Trouw