Twee jaar na MH17: Kunnen de daders al worden berecht?
Gepubliceerd: 15 juli 2016 14:45
Laatste update: 15 juli 2016 14:50
Het is zondag twee jaar geleden dat er 296 passagiers, onder wie 196 Nederlanders, het leven verloren bij de ramp met vlucht MH17. Het kabinet stelde direct drie prioriteiten voorop: het repatriëren van de stoffelijke overschotten en bezittingen; onderzoek naar de oorzaak van de ramp en de berechting van de daders.
Hoe staat het er nu voor?
De eerste twee prioriteiten zijn voltooid. De repatriëring is afgerond, maar twee slachtoffers zijn niet nog niet geïdentificeerd. De kans dat dit alsnog gebeurt, is “vrijwel uitgesloten”, zei premier Rutte in maart van dit jaar.
Onderzoeksresultaten
Ook het onderzoek naar de oorzaak van de ramp is afgerond. Het rapport van Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), dat op 13 oktober 2015 is gepubliceerd, bevestigde de vermoedens dat MH17 met een Russische Buk-raket is neergehaald. Wie de raket heeft afgevuurd, blijft onduidelijk.
De OVV uit forse kritiek op de Oekraiense autoriteiten. Die hadden het luchtruim boven het oosten van het land, waar de MH17 werd neergeschoten, moeten afsluiten. Op 14 en 16 juli waren immers al Oekraïense luchtmachttoestellen neergehaald met raketsystemen die passagiersvliegtuigen op kruishoogte konden raken. Er vlogen 160 vluchten over het oosten van het land op de dag van de ramp.
Ook is gebleken dat de Nederlandse nationale organisatie voor crisisbeheersing onvoldoende gericht was op samenwerking met betrokken organisaties en ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie. De organisatie trok teveel naar zich toe de eerste dagen na de ramp. Onderdelen en diensten van ministeries die passende expertise hadden, werden hierdoor pas na enkele dagen bij het crisisteam betrokken.
Video: Onderzoeksraad bevestigt dat BUK-rakket MH17 neerhaalde
Radarbeelden
Wie er verantwoordelijk is voor het neerhalen van het toestel is een vraag waar het strafrechtelijk onderzoek, in handen van het Openbaar Ministerie, opheldering moet bieden. Het OM verwacht deze zomer het bewijs rond te hebben. Verwacht wordt dat het OM de exacte locatie vanwaar de BUK-raket is afgevuurd zal kunnen aanwijzen. Dat zal onder meer ophelderen of separatisten de Russische raket afvuurden en wie er dus verantwoordelijk is voor de het neerhalen van het toestel.
Het internationaal justitieteam probeert zoveel mogelijk bruikbaar bewijs te verzamelen, maar dat gaat niet altijd even soepel. Eén van de nog lopende kwesties rondom de ramp draait om de radarbeelden. In het verdrag Internationale organisatie voor de burgerluchtvaart (ICAO) staat dat landen in geval van een vliegramp radarbeelden beschikbaar moeten stellen voor onderzoek.
Gewist
Rusland heeft geen ruwe radargegevens ingeleverd, maar video-opnamen van een combinatie van radargegevens. Volgens Oekraïne stond de civiele radar uit op de dag van de ramp. Beide landen zeggen geen verdere informatie te hebben.
De Russen zeggen de primaire radarbeelden gewist te hebben. Het kabinet kan hierover een klacht bij VN indienen tegen Rusland, maar heeft dit niet gedaan. Het kabinet stelt dat het zich dan zou bemoeien met de vergaring van bewijs in het strafrechtelijk onderzoek. Als het verzoek van het onderzoeksteam zou komen, zou het kabinet daar wel werk van maken, maar dat verzoek is er (nog) niet.
Ook Oekraïne heeft radargegevens verstrekt, dat gaat om ruwe en verwerkte secundaire gegevens. Primaire radarbeelden zegt Oekraïne niet te hebben en de autoriteiten hebben daar verschillende verklaringen voor. Het land vertelde in eerste instantie tegen de OVV dat al hun radarstations in onderhoud waren. In februari veranderde dat verhaal en zei de ambassadeur dat een of twee radarstations kapot geschoten waren. Vragen over welk verhaal klopt zijn tot nu toe onbeantwoord gebleven.
Brief
Achttien families van MH17-slachtoffers hebben een brief gestuurd gericht aan de Russische president Poetin en Oekraïense president Porosjenko, met daarin de vraag om alle radar- en satellietbeelden beschikbaar te stellen. Rusland liet daarop begin februari weten alle radarbeelden al aan de OVV te hebben overgedragen en ging niet in op de vraag of er ook satellietbeelden beschikbaar zijn.
Oekraine heeft het verzoek deze week naast zich neergelegd. Hoewel het Openbaar Ministerie zegt over voldoende informatie te beschikken, heeft het OM Rusland vorige week alsnog met klem verzocht om extra radargegevens te verstrekken.
De nabestaanden hebben teleurgesteld gereageerd op de reactie van de landen. Daarom hebben ze premier Rutte dringen verzocht om de landen onder druk te zetten om meer informatie aan te leveren.
Berechting
Wat rest is de berechting van de daders. Op welke termijn hun precieze betrokkenheid, identiteit en actuele verblijfplaats kunnen worden vastgesteld, valt volgens het OM nog niet te zeggen.
Of het ook daadwerkelijk tot een berechting zal komen, is nog maar zeer de vraag. Het kabinet zette in op een tribunaal van de Verenigde Naties waar de vermeende daders zich zouden moeten verantwoorden. Maar die optie werd door een Russisch veto geblokkeerd.
Dus wordt er gezocht naar alternatieven. Het Internationaal Strafhof lijkt uitgesloten, omdat Rusland daar niet bij is aangesloten. Oekraïne is dat ook niet, maar erkent de rechtsmacht van het Strafhof wel als het gaat om oorlogsmisdaden die sinds 20 februari 2014 in Oekraïne zijn gepleegd.
Een internationaal tribunaal dat erkend wordt door de VN is nog steeds mogelijk. Daar is een tweederde meerderheid voor nodig in de VN en kan dus niet geblokkeerd worden door een Russisch veto. Een te verwachte Russische lobby kan er echter voor zorgen dat er uiteindelijk genoeg landen zullen zijn die tegen deze optie stemmen.
Tribunaal
Een andere optie is een internationaal tribunaal met de betrokken vijf landen: Nederland, België, Australië, Maleisië en Oekraïne. Het probleem met dit tribunaal is dat een VN-mandaat, en daarmee breed internationaal draagvlak, ontbreekt. Bovendien kan Rusland een eventuele veroordeling naast zich neerleggen en ook geen verdachten hoeft uit te leveren.
Datzelfde probleem speelt bij de vervolging door een Nederlandse rechtbank. Ook hier is de kans dat Rusland eventuele daders zal uitleveren zeer klein. Ook zal de rechtbank makkelijk het verwijt kunnen krijgen dat het partijdig is, omdat Nederland de meeste slachtoffers te betreuren had.
Twee jaar na de ramp is er echter nog geen besluit genomen over te nemen rechtsgang. Strafrechtdeskundigen die in januari 2016 door de Tweede Kamer waren uitgenodigd voor een hoorzitting verwachten dat het nog jaren kan duren voordat er daadwerkelijk iemand veroordeeld zal worden. Daarbij moet er rekening gehouden worden met het feit dat de daders niet uitgeleverd worden, bij verstek veroordeeld zullen worden en hun straf nooit zullen uitzitten.
Door: NU.nl / Avi Bhikhie en Meike Bergwerff
za 16 jul 2016 - 12:03