Oud en bedroefd van veertig jaar wachten op haar vedwenen man 25 juli 2009 | tekst: Sandra van den Heuvel | fotografie: Sandra van den Heuvel
Het is meer dan veertig jaar geleden dat ze is meegenomen en in de gevangenis belandde. De inmiddels 80-jarige Ibu Sumini kan het niet vergeten. Elke donderdag weer, staat ze diep bedroefd voor het presidentieel paleis in Jakarta en vraagt ze samen met tientallen actievoerders aandacht voor de mensenrechtenschendingen van nu en toen. Ze wil weten waarom haar dit onrecht is aangedaan. Ze wil een excuus van de president.
De kinderen van Sumini krijgen kort na haar plotselinge verdwijning in de jaren zestig te horen dat ze is vermoord. In werkelijkheid verbleef de vrouw tien jaar lang in verschillende gevangenissen op het eiland Java in Indonesië. Sumini wordt één van de slachtoffers van de mensenrechtenschendingen tijdens het Soeharto bewind. De ex-president startte een massale jacht op iedereen met linkse sympathieën. Hij gaf opdracht om iedereen die ook maar iets te maken had met het communisme uit te roeien. Duizenden feministen lieten daardoor het leven of verdwenen zonder proces in gevangenissen en kampen.
Sumini was lid van Gerwani, een grote feministische organisatie die in de jaren vijftig en zestig veel aanhangers had. Haar man, Sugiri Martono was secretaris van Barisan Tari Indonesia (BTI), een landbouw organisatie. De organisaties hadden beide socialistische en communistische idealen, en dat was tijdens het Soeharto bewind streng verboden.
Ondanks Sumini’s feministische sympathieën, was het haar man die werd gezocht. Sumini herinnert zich de dag nog precies. “Het was 17 november 1965. Kolonel Pudjiman van Komando Distrik Militer (Kodim) kwam op me af en vroeg me waar mijn man was.” Sumini zweeg, omdat ze haar man niet wilde verraden. Dat is haar duur komen te staan. Ze moest mee naar het politiebureau om een verklaring af te leggen. Pudjiman beloofde dat ze snel weer naar huis terug kon keren. Maar die belofte werd niet nagekomen.
Zonder pardon verbleef ze tien jaar lang met verschillende leden van Gerwani in de gevangenis. Ze werd opgesloten in een kleine cel en kreeg bedorven voedsel voorgeschoteld. Ondanks dat is ze deze jaren, in vergelijking met andere gevangenen, nog redelijk doorgekomen. Duizenden leden van de feministische organisatie Gerwani werden in die tijd verkracht of vermoord. “Ze wisten dat ik lid was van Gerwani, maar mij is nooit zoiets ergs overkomen. Toch leefde ik altijd in angst. Ik was bang dat me hetzelfde te wachten stond.”
Jarenlang keek Sumini uit naar de dag dat ze weer herenigd zou worden met haar man en vier kinderen. Het is haar enige houvast geweest. Als die dag komt moet ze de grootste teleurstelling van haar leven verduren. Haar jongste zoon is overleden en haar man is er niet om haar op te vangen. “Niemand wist waar hij was en of hij nog leefde”, vertelt ze. Toch bleef Sumini hoop houden. “Iets in me zei dat hij nog wel in leven was.” Ze besloot daarom in alle gevangenissen te zoeken. Koste wat kost wilde ze haar man terugvinden. Wat er met hem gebeurd is kan ze tot op de dag van vandaag niet verklaren. “Ik heb mijn man nooit meer gevonden.”
Ruim veertig jaar later denkt ze nog vaak terug aan die tijd. Elke ‘Black Thursday’ demonstreert ze samen met activisten en andere slachtoffers van de mensenrechtenschendingen gehuld in zwarte kleding voor het presidentieel paleis. Hun rouw wordt gesymboliseerd met paraplu’s en foto’s van omgekomen familieleden, vrienden of partners. Onder hen zijn overlevenden van de massamoord op communisten in 1965 en de vrouw van Munir, één van de beroemdste mensenrechtenactivisten. Haar man werd in september 2004 tijdens een vlucht van Jakarta naar Amsterdam vergiftigd.
Tijdens de stille demonstratie denkt Sumini terug aan haar man. Aan de mooie tijden die ze met hem heeft beleefd. Eigenlijk wil ze niet meer verder leven. In haar dromen is ze bij god en herenigd met haar man. Daar voedt ze de kinderen en kleinkinderen op. Ze wil de tijd met haar familie inhalen. “Ik ben ervan overtuigd dat ik mijn man weer terug zie”, vertelt ze.
“Haar leeftijd begint een probleem te worden”, vertelt actievoerder Puri Kencana Putri van mensenrechtenorganisatie Kontrass. “Maar ze blijft komen. Haar kracht is nog steeds daar.” Sumini is niet van plan haar strijd op te geven. ,,Ik geloof dat de waarheid ooit boven tafel komt. De waarheid over het lot van mijn man en al die andere mensen die van de ene op de andere dag in gevangenissen zijn verdwenen”, vertelt ze. “Het maakt mij niet uit hoe lang ik hier nog moet komen. Ik blijf wachten op die antwoorden of op een excuus van de huidige president. Dan pas kan ik ademhalen en dan pas heb ik rust.”
VersPers
ma 27 jul 2009 - 9:50