Hoe 'gestolen kinderen' moesten helpen Indië meer Nederlands te maken

Hoe 'gestolen kinderen' moesten helpen Indië meer Nederlands te maken

Meindert van der Kaaij– 11:59, 6 juli 2017


De katholieke missie ving veel kinderen op, zoals hier in een van de weeshuizen van Buitenzorg. © TR BEELD

Lokale kinderen werden in Nederlands-Indië uit hun gezin weggehaald, om daarna de bevolking wat 'beschaving' bij te brengen.

Lokale kinderen werden in Nederlands-Indië van hun ouders losgeweekt, op een Nederlandse manier opgevoed en daarna ingezet om de bevolking te civiliseren. Er zijn veel aanwijzingen dat dit vanaf eind van de negentiende eeuw gebeurde. Maar in welke mate en hoe dit precies in zijn werk ging, dat wil Geertje Mak, hoogleraar politieke geschiedenis van gender, uitzoeken.

Dat het in omvang ook maar in de buurt komt van de Australische situatie, dat verwacht Mak niet. Naar schatting honderdduizend Aborigines werden tussen 1910 en 1972 onder dwang bij hun familie weggehaald door opeenvolgende Australische regeringen. Deze zogeheten 'gestolen generatie' veroorzaakte daar een open wond in de samenleving.

"Maar het lijkt er wel sterk op dat dit ook in de Nederlandse kolonie gebeurde", zegt Mak, die vandaag haar inaugurele rede houdt over onder meer dit onderwerp. Het massaal weghalen van kinderen uit een gezin hoort meer bij een kolonisten-samenleving als Australië, waarbij enorme hoeveelheden grond werd ingepikt. In Nederlands-Indië werd meer gebruikgemaakt van bestaande sociale verbanden.

En toch zijn er volgens Mak aanwijzingen dat de katholieke missie en de protestantse zending intelligente autochtone kinderen uit een gezin haalden en naar een kostschool stuurden waar zij een Nederlandse opvoeding kregen en bovendien christelijk werden. "Zij werden opgeleid tot onderwijzer of hulpverlener, beroepen die als het ware tussen de Nederlandse en de inlandse samenleving zaten. Zij kregen voor de overheid een instrumentele functie."

Onontgonnen terrein
Hoe groot dit verschijnsel was tussen ongeveer 1870 en 1962 en hoe het mechanisme van het toe-eigenen van lokale kinderen precies werkte, is nooit goed uitgezocht. Vorig jaar diende Mak bij de NWO een aanvraag in voor een onderzoekssubsidie, maar die werd afgewezen. Nu is de concurrentie bij dat fonds groot en dus was Mak niet verbaasd over de afwijzing, wel over de motivatie. "Het was niet vernieuwend genoeg. Terwijl de koloniale geschiedschrijving zich vooral richt op de klassieke terreinen politiek, economie en defensie, willen wij meer weten over wat er zich tussen mensen heeft afgespeeld. Wat de invloed van missie en zending op de samenleving was en hoe dat tot op de dag van vandaag doorwerkt. Een tamelijk onontgonnen terrein", zegt Mak.


Geertje Mak © TR BEELD

Dat zending en missie een cruciale rol speelden in het beschavingsoffensief van eind negentiende eeuw, staat volgens Mak vast. "Op een katholieke kostschool zorgde de leiding er niet alleen voor dat je naar school ging, maar ook dat je fatsoenlijk gekleed ging en je aan de heersende seksuele moraal hield. Zij zorgden voor een ingrijpende verandering van de levensstijl van inheemse kinderen."

Mikpunt
In die koloniale samenleving verwekten Nederlandse mannen bij Indonesische vrouwen kinderen. De praktijk was dat die kinderen, die officieel een Europese status kregen, werden opgevoed door moeder en dus Javaanse gewoonten leerden. "Dat was vele Nederlanders een doorn in het oog. Door hen wees te verklaren en in een weeshuis te plaatsen kregen ze toch een Nederlandse opvoeding."

Dat kinderen het mikpunt waren in het beschavingsoffensief, ligt volgens Mak voor de hand. Zij zijn flexibel en nog makkelijk te beïnvloeden. Mak haast zich te zeggen dat het haar er niet om gaat de zending en missie als 'schandalig' weg te zetten.

De studies naar het toe-eigenen van inheemse kinderen in Nederlands-Indië zijn op een hand te tellen. Maaike Derksen liet zien hoe kinderen van de Molukken, die door de missie intern waren opgeleid, later nauw betrokken waren bij het uitvoeren van beschavingsprojecten van de overheid. "Het werk van de kerken speelde een belangrijke rol in de wijze waarop de Nederlandse overheid controle over Nederlands-Indië wilde houden", zegt Mak. "Hoe belangrijk dat was, dat willen we nu weten."

Trouw