Jan Pieterszoon Coen (1587-1629)

2 september 2012
Deel 29. Coen en zijn tijd: hartelijke ontvangst

Het op Ambon op de Portugezen veroverde fort werd Victoria genoemd

In hun ijver om de Ambonezen te bekeren tot het Rooms-Katholicisme kwamen de Portugezen in botsing met de Molukkers, die moslim waren geworden. In die tijd kwamen de eerste Hollandse schepen in Ambon aan. Men had zich geen beter moment kunnen wensen.

Deel 30. Coen en zijn tijd: Hongi-tochten

09 september 2012
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur



Met cora-cora’s werden hongi-tochten gehouden

HOORN - Coen adviseerde de Heren XVII uitsluitend kruidnagels en geen andere waar van Molukkers af te nemen in ruil voor katoenen kleedjes en rijst. Bovendien liet hij de kusten bewaken om te voorkomen dat anderen kruidnagels zouden kopen. Om de prijzen van de kruidnagels te drukken liet de Compagnie hele oogsten wegrotten.

15 september 2012
Deel 31. Coen en zijn tijd: de blinde bioloog
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

De bijna blinde Rumphius bij zijn verzameling

HOORN - Toen professoren van de Leidse Universiteit Coen een brief stuurden met de vraag om toezending van zeldzame kruiden, schreef Coen smalend terug dat zulke zaken hem nog niet waren opgevallen. De calvinistische koopman kon zich niet voorstellen dat iemand geïnteresseerd zou zijn in gewassen die geen geld opbrachten.

23 september 2012
Deel 32. Coen en zijn tijd: het drama van Banda
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Resten van het VOC fort Nassau op Banda


HOORN - Vanaf zijn eerste reis had Coen een hekel aan de vrijheidslievende Bandanezen. De Banda-eilanden waren belangrijk genoeg om de bewoners te dwingen alleen aan de VOC te leveren. Op deze prachtige vulkanische eilanden omringd door duizenden meters diepe zeeën, groeiden de muskaatbomen. De noten en de foelie waren minstens even waardevol als de kruidnagels van de Molukken.

06 oktober 2012
Deel 33. Coen en zijn tijd: Dirck China uit Enkhuizen
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Peking in de 17de eeuw

HOORN - Toen de Molukken waren onderworpen en Banda was uitgemoord, vond Coen dat de tijd was gekomen om een punt te zetten achter zijn carrière in Indië. Hij keerde terug in het vaderland. Hoewel de Heren XVII er sterk op aandrongen dat hun gouverneur-generaal nog wat langer op zijn post zou blijven. Er werd hem zelfs een salarisverhoging met terugwerkende kracht aangeboden. Maar Coens besluit stond vast.

13 oktober 2012
Deel 34. Coen en zijn tijd: Rode Barbaren
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Chinese kooplui

HOORN - Coen had, zoals de meeste Hollanders, de vreemdste voorstellingen van China. Dirck Pompe uit Enkhuizen, de eerste China-reiziger uit ons land, had verteld dat de Chinezen erbij liepen als Turken, met lang haar dat zij om hun hoofd wonden.

21 oktober
Deel 35. Coen en zijn tijd: Chine de Commande
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur


Chine de commande bord uit 1756 met een in opdracht geschilderde afbeelding van het schip Vryburg.

HOORN - Reizigers naar China verbaasden zich over het fijne aardewerk dat daar werd gemaakt. De moslim Süleijman schreef al in 852 dat men in China vazen maakte van een zeer fijne kleisoort, helder als glas, waar men het water doorheen zag. Marco Polo vertelde over ‘porcelana’, waarschijnlijk zo genoemd naar de genus porcellana, een tere gladde zeeschelp.

27 oktober 2012
Deel 36. Coen en zijn tijd: Coen wil China veroveren

De Jezuïet Matteo Ricci stichtte een missiepost in Peking, die lange tijd de enige verbinding vormde tussen China en Europa.

HOORN - Op 10 april 1622 vertrok een vloot van zes grote schepen en twee jachten uit Batavia naar China. Coen had opdracht gegeven Macao op de Portugezen te veroveren en zoveel mogelijk Chinezen gevangen te nemen om Batavia te bevolken. Men wilde krachtig optreden zodat de Chinezen zouden begrijpen dat er met de Hollanders niet te spotten viel.

04 november 2012
Deel 37. Coen en zijn tijd: Vechtpartij met de dominee
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Keizer Wan-li ergerde zich aan het optreden van de VOC

HOORN - Deel 37. Nadat de aanval op Macao op last van Coen was afgeslagen, begonnen de Hollanders op de aanvalsvloot naar China, aan het tweede deel van de opdracht: het maken van krijgsgevangenen en het aanjagen van schrik onder de Chinezen. Nietsvermoedende vissers en kooplui werden overvallen en gevangen genomen, hun lading in beslag genomen en hun jonken verbrand.

16 november 2012
Deel 38. Coen en zijn tijd: Tijd voor een huwelijk

De 19-jarige Eva Ment, geschilderd kort na haar huwelijk met de 20 jaar oudere Coen.

HOORN - Terug in Nederland werd Coen met waardering en ontzag behandeld. Hij verscheen voor de Staten-Generaal en werd bedankt voor zijn werk voor de VOC en verzocht om rapport uit te brengen. Daarna volgde een bezoek aan de vergadering van de Heren XVII. Tenslotte bracht Coen een visite aan prins Maurits.

17 november 2012
Deel 39. Coen en zijn tijd: Engelsen gemarteld
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Het martelen van de Engelsen op Ambon

HOORN - Grote concurrenten van de VOC in Azië waren de Engelsen. Coen haatte de Engelsen. Nooit had hij onder stoelen of banken gestoken dat hij de verdragen met de Engelsen betreurde. Coen was er van overtuigd dat de macht in Azië voor het grijpen lag en de Engelsen voorgoed uit de specerijenhandel verjaagd zouden kunnen worden. Maar de Staten-Generaal waren voorzichtiger.

25 november 2012
Deel 40. Coen en zijn tijd: Coen vermomd op reis
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Coen maakt zich op volle zee bekend.

HOORN - In maart 1627 vertrok een handvol schepen naar Indië. De jachten, fluiten en spiegelschepen hadden een hele winter ingevroren gelegen achter Wieringen met als gevolg dat de voorraad voedsel al voor een deel was bedorven voordat de schepen goed en wel waren vertrokken. Aan boord van één van de schepen was de Perzische ambassadeur Musa Beg. De man waande zich ver verheven boven alle anderen aan boord. Hij wenste een aparte behandeling en een welvoorziene wijnkelder.

04 december 2012
Deel 41. Coen en zijn tijd: Ruzie met de sultan
Door Ruud Spruit, dichtbijredacteur

Het rijk Mataram was de rijstschuur van Java.

HOORN - Coen was niet de enige op Java die droomde van veel macht. Sultan Agung, de vorst van het rijk Mataram op Midden-Java, zette de veroveringen, waarmee zijn vader was begonnen, voort. Langzaam maar zeker werd Mataram het grootste rijk van Java.

09 december 2012
Deel 42. Coen en zijn tijd: De machtige sultan
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

Sultan Agung. Wayangpop gemaakt door Ledjar Subroto in opdracht van het Westfries Museum voor de Coententoonstelling in 1987

HOORN - Sultan Agung, de grote tegenstander van Coen op Java, was een streng en wijs man. Zijn huid was donkerder dan die van de meeste Javanen. Hij had een rond gezicht met een smalle neus en een brede mond. Hij sprak langzaam en met gezag en keek voortdurend spiedend om zich heen.

16 december 2012
Deel 43. Coen en zijn tijd: Japan sluit de deuren
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

VOC schip op een Japanse prent. De kunstenaar heeft het VOC teken ondersteboven getekend.

HOORN - De dreigende belegeringen van Batavia waren niet Coen’s enige probleem. De handel met Japan bijvoorbeeld wilde maar niet van de grond komen. De Portugezen probeerden als eerste Europeanen, daar handelsposten te vestigen.

In het spoor van de Portugese kooplui volgden de missionarissen van de orde der Jezuïeten. Zij waren van plan de in hun ogen vreemde godsdiensten uit te roeien en er het rooms-katholicisme voor in de plaats te stellen, maar tot grote verbazing van de paters troffen zij in Japan een ingewikkelde en verfijnde beschaving. De Jezuïet Louis Frois schreef: “In Japan gaat alles anders. De deuren schuiven op richels in plaats dat ze draaien op scharnieren, de mensen wassen zich voor het oog van iedereen in badhuizen in plaats van thuis in een afgesloten ruimte, zij eten de vis rauw in plaats van gekookt en zij schrijven van boven naar beneden en niet van links naar rechts”.

23 december 2012
Deel 44. Coen en zijn tijd: Het bloedbad op Java
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

De strijd om Batavia. De Javanen gebruikten olifanten in de strijd

HOORN - Wat Coen had zien aankomen, gebeurde in 1628. Sultan Agung van Mataram, het grote rijk op Midden-Java, had zijn invloed weten uit te breiden tot aan de kusten van Java. Hij beheerste de uitgestrekte rijstvelden en daarmee de voedselvoorziening van een groot deel van Java en een aantal havenplaatsen waardoor hij grip kreeg op de handel.

30 december 2012
Deel 45. Coen en zijn tijd: Het drama met Saartje Specx
Door Frank van der Molen, dichtbijredacteur

J. Slauerhoff schreef in 1931 over de dramatische gebeurtenis een toneelstuk dat om politieke redenen pas in 1986 voor het eerst werd opgevoerd.

HOORN - Coen heeft zijn vingers blauw geschreven aan verslagen, brieven en rapporten, waardoor we een goed inzicht hebben in zijn handelen. Maar over zijn persoonlijke leven zweeg Coen in alle talen en nog meer over dat van zijn jonge vrouw. Slechts een enkel extreem voorval gunt ons een kijkje op zijn karakter, zoals de beruchte gebeurtenis in 1629.

06 januari 2013
Deel 46. Coen en zijn tijd: Coen legt het loodje

Het sterfbed van Coen op een 19de eeuwse litho

HOORN - Coen hoorde van zijn informanten dat de sultan van Mataram grote rijstvoorraden liet aanleggen en hij begreep dat Batavia opnieuw een belegering te wachten stond. Hij liet de rijst vernietigen en doodde de bevolking van de dorpen die geholpen zouden hebben bij het aanleggen van de voorraden.

12 januari 2013
Deel 47. Coen en zijn tijd: Een teleurgestelde Coen

standbeeld Coen in Batavia

HOORN - Coen is bepaald niet de geschiedenis ingegaan als een sympathieke figuur. Zijn minderen sidderden voor hem, zijn meerderen ergerden zich aan hem, zijn vijanden haatten hem. Maar allen hadden gemeen dat ze min of meer respect koesterden voor de rechtlijnige man, die bezeten was van maar één ideaal: het stichten van een groot koloniaal rijk.

26 januari 2013
Deel 48. Coen en zijn tijd: Een wankele Coen
Door Niels Pach, dichtbijredacteur

Het standbeeld van Coen (bron: Wikipedia)

HOORN - In januari 1987 maakte Hoorn zich op om de driehonderdste geboortedag van Coen te herdenken. “Hoewel het moeilijk sneeuwpad eenig bezwaar opleverde voor de vele voetgangers, zoo deed het zachte vriendelijke weder dit ongerief gemakkelijk over het hoofd zien”, kon men lezen in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Door de straten van Hoorn bewoog zich, vooraf gegaan door een muziekkapel, een stoet van rijtuigen met notabelen.

02 februari 2013
Deel 49. Coen en zijn tijd: De koningin komt niet
Door Niels Pach, dichtbijredacteur

Foto: De onthulling van het standbeeld getekend door C.P. Visser (detail)

HOORN - De Hoornse gemeenteraad had na wijs en vooral lang beraad besloten dat het beeld van J.P. Coen op de Kaasmarkt (Rode Steen) moest worden geplaatst. In de slappe bodem werd een stevige fundering geconstrueerd waarop het granieten voetstuk ontworpen door de Amsterdamse architect N.H. Kan, verrees. Op maandag 29 mei 1893 stonden de tribunes op de Kaasmarkt gereed. Het beeld werd door een wit laken aan het oog ontrokken.

Nog eentje en dan habis..

17 februari 2013
Deel 50 (slot). Coen en zijn tijd: Coen verguisd
Door Niels Pach, dichtbijredacteur

(Foto: In 2012 gaf het Westfries Museum naar de trend van de tijd een echte glossy uit over Coen)

HOORN - Vanaf het moment dat Coens standbeeld in Hoorn stond, is Jan Pieterszoon Coen de personificatie van het kolonialisme geweest en als zodanig gebruikt door voor- en tegenstanders van de Nederlandse politiek in het Verre Oosten. De vooraanstaande historicus J.A. van der Chijs schreef: “Ware voor Coen niet reeds een standbeeld opgericht, ik betwijfel of zulks nog zoude verrijzen. Aan zijn naam kleeft bloed”.


Anderen bleven Coen zien als een voorbeeldige en standvastige figuur. De historicus H.P. Geerke bijvoorbeeld ging zo ver om in 1929 Mussolini met Coen te vergelijken: “Mussolini en Coen, beide mensen, krachtfiguren, die hun tijdgenoten beter willen maken, geen van tweeën afkerig van geweld, alle twee pragmatici en (…) overtuigd van eigen voortreffelijkheid”.

De ironie wil dat de geschiedenis niet veel later een heel andere kijk op Mussolini bood. In 1944 achtte Dr. Gerretson de tijd gekomen voor eerherstel van Coen. Hij wees op diens gehoorzaamheid en oprechtheid en wilde eventuele misslagen vergeten en vergeven.

In 1986 maakte Hoorn zich op om stil te staan bij de 400ste geboortedag van Coen in 1987, met de bedoeling Coens daden en dagen in dienst van de VOC aan een kritische beschouwing te onderwerpen. Onmiddellijk kwam er verzet van enkele inderhaast geformeerde groeperingen. Men wenste Coen dood te zwijgen. Het Westfries Museum, daarin gesteund door de overgrote meerderheid van het gemeentebestuur temeer omdat er plotseling sprake was van een hernieuwde belangstelling voor de VOC. Het behandelen van de beginperiode van de VOC zonder de figuur van Coen daarin te noemen, zou een merkwaardige vorm van geschiedvervalsing betekenen.

Burgemeester Janssens greep het slaan van een Coenpenning door ’s Rijks Munt aan om een genuanceerd beeld van Coen op te roepen, waarbij nog eens werd gewezen op de indringende maar veelomstreden rol die Coen heeft gespeeld. Niettemin kwam het protestapparaat in beweging. Actiegroepen die in de verste verte niet met het onderwerp te maken hadden, werden ingeschakeld.

De feestelijke opening van de tentoonstelling in aanwezigheid van Prins Claus werd verlevendigd door een protestdemonstratie die voor veel gratis propaganda voor het museum zorgde. Verlekkerd op een rel doemden de landelijke media op. Actievoerders die eens kwamen kijken waartegen ze hadden geprotesteerd dropen beschaamd weer af. Van een Coenverheerlijking was immers totaal geen sprake, integendeel. Een enkele slechte verliezer pruttelde nog wat na. En toen was het Coenjaar al weer voorbij. In 2012 was er opnieuw verzet. Het ‘per ongeluk’ omgegooide standbeeld moest nu maar eens verdwijnen.

Dat gebeurde niet. Het beeld werd keurig gerestaureerd weer op de vertrouwde plaats gezet, zij het met een onnozel bordje waarop vermeld staat dat toeristen niet moeten denken dat Jan Pieterszoon Coen zo’n brave borst was. Maar voor al die commotie verwijs ik graag naar de berichtgeving op de site: www.dichtbij.nl onder Coen.

Wu, voor het plaatsen van de reeks!

WU, dank je wel voor de serie over JP Coen.

DK