Jan Hilgers Memorial Airshow Ede - 100 jaar luchtvaart

Memorial Airshow Ede: 'Hessenweg werd geen Polderbaan'
Door: Henny Jansen | woensdag 16 juni 2010 13:57

EDE - Honderd jaar luchtvaart komt zaterdag 18 september op de Ginkelse Heide letterlijk overvliegen tijdens een groots opgezette luchtshow ter ere van Jan Hilgers. Hij maakte op 29 juli 1910 als eerste Nederlander een motorvlucht boven de kruising Zonneoordlaan/Hessenweg. In aanloop naar het evenement, waar tussen de 50.000 en 100.000 toeschouwers worden verwacht, brengt Nieuwsblad Ede Stad een serie artikelen over de Jan Hilgers Memorial Airshow Ede. Te beginnen met de aanleiding, de historische daden van luchtvaartpionier Jan Hilgers.

Wanneer Jan Hilgers en de Doesburger Heide ter sprake komen, wordt weleens verkondigd: 'Ja..., voor hetzelfde geld hadden we Schiphol om de hoek gehad, en niet in de Haarlemmermeer'. Nu is het tegenwoordig vanaf de 'gate' twintig minuten taxiën naar de Polderbaan, dus we mogen er misschien wel gelukkig mee zijn dat we de Goudsberg, en de Eder Heide nog in de huidige staat hebben. Feit blijft inderdaad wel dat in de omgeving van de Zonneoordlaan en Hessenweg een gemotoriseerd vliegtuig het luchtruim koos, met een Nederlander als gezagvoerder.

Dit was op 29 juli 1910. Eigenlijk zou niet Jan Hilgers, maar Clement van Maasdijk de eerste zijn die dat zou doen. Dit zou in Friesland gebeuren tijdens de in Heerenveen georganiseerde vliegdagen. Twee Haagse zakenlieden wilden die primeur graag voor zichzelf, dus organiseerden ze een vliegdemonstratie bij Ede, boven de Doesburger Heide. Hiervoor vroegen ze Jan Hilgers. Deze kon nog niet echt vliegen; om bochtjes te vliegen moest hij zijn vliegtuig landen, draaien en weer opstijgen. Toch was het een succesvolle demonstratie.


Evert Jan Schoonderbeek

Johan Willem Emile Louis Hilgers (Jan Hilgers) werd geboren op 19 december 1886 te Probolingo in Indonesië. Hij werkte bij de firma Verwey en Lugard die in 1910 nabij Ede en Soesterberg twee vliegkampen had ingericht. Aangezien Johan Hilgers al ervaring had met het vervaardigen van zweefvliegtuigen, werd hij door deze firma naar het Franse Pau gezonden om daar vlieglessen te nemen bij Blériot. Nog voordat hij zijn brevet gehaald had, moest hij terugkeren naar Ede om daar een vliegdemonstratie te geven. In Heerenveen was men namelijk de primeur aan het voorbereiden om de eerste Nederlander boven Nederland te laten vliegen. Die Nederlander moest Clément van Maasdijk worden. Verwey wilde die primeur afsnoepen en kocht Blériot XI die Johan uiteindelijk op 29 juli 1910 vloog. Het toestel werd via Wageningen getransporteerd door Evert Jan Schoonderbeek naar het vliegkamp in Ede.

De vlucht stelde niet veel voor. Johan had daarvoor nog maar drie keer gevlogen en kon nog geen bochten maken. Hij vloog daarom in een rechte lijn, landde, draaide zijn toestel om en vloog weer verder in een rechte lijn. Johan bleef een tijdje in dienst bij Verwey en Lugard en hun Maatschappij voor Luchtvaart. Hier maakte hij een aangepaste versie van de Blériot XI, die aangeprezen werd als het type 'Verwey & Lugard', en had de verantwoording over de fabriek. In 1911 haalde hij alsnog zijn brevet bij zijn eigen vliegschool.

In 1912 vertrok hij naar Duitsland om daar te gaan werken bij Fokker. Hij demonstreerde de Fokker Spin in Rusland en vertrok met twee Fokkers naar Nederlands-Indië om daar het product aan te prijzen. Wat niet zo'n succes bleek te zijn. Hij was de eerste vliegenier die in Indonesië een crash maakte, die hij overleefde. Hij bleef in Nederlands-Indië wonen en op 27 september 1913 trouwde hij met Anna Sophia Blijenburg in Bangil. Uit dit huwelijk kwamen zes kinderen voort.

Op 30 mei 1914 werd de Proefvliegtuigenafdeling van het Nederlandsch-Indisch leger opgericht (voorloper van de uiteindelijke ML-KNIL), en werd Hilgers aangetrokken als instructeur-werktuigkundige. Hij bleef hiervoor werken totdat Nederlands-Indië in 1942 door de Japanners werd binnengevallen. In 1945 overleed Hilgers in een gevangenkamp nabij Ngawi.


Vliegkamp Ede

Op 20 augustus 1910 werd in Gilze-Rijen op de Molenheide het eerste Nederlandse vliegterrein officieel in gebruik genomen. De werkzaamheden aan het terrein in Ede werden inmiddels ook met succes bekroond. Zelfs buitenlandse gasten beschouwden het vliegkamp als een der mooiste in Europa. In oktober van 1910 werd hier een grote vliegdemonstratie gehouden met diverse buitenlandse aviateurs. In november gebeurde dat op Soesterberg. Beide demonstraties waren een groot succes. Financieel was dat niet zo, omdat het publiek al snel merkte dat je veel goedkoper en net zo goed buiten het terrein naar het vliegen kon kijken.

De luchtvaartactiviteiten van Verwey en Lugard werden ondergebracht in de Maatschappij voor Luchtvaart (MvL). Jan Hilgers ging de fabricage van vliegtuigen leiden en was vlieginstructeur op de beide vliegvelden van Soesterberg en Ede. Op de Hertenberg in het landgoed de Valouwe is in 1911 en 1912 zelfs nog een tweede vliegmaatschappij actief geweest: De Condor van Henri Bakker, H. Kanters en B. Moerkoert. Hier werden eveneens vlieglessen en demonstraties gegeven.

Het bleek spoedig dat de verwachtingen van de leerlingen-aantallen te hoog gegrepen waren . Er moest geld bij. De vliegdemonstraties brachten ook niet op wat men gehoopt had. De MvL hield het begin 1912 voor gezien. In juni 1912 hield De Condor er mee op. Henri Bakker ging echter door en richtte een eigen vliegschool en vestigde zich met zijn Blériot op het terrein op de Doesburger Heide. Bakker was een van de weinige pioniers die nog een boterham in de aviatiek verdiende.

In 1913 kwam er een nieuwe vliegmaatschappij bij: 'De Kampioen' met zelfs drie Blériots en drie Sommer-tweedekkers. De vliegtuigen werden ondergebracht in de loods van De Condor.

Op 1 juli 1913 kwam er op Soesterberg een militaire luchtvaartafdeling, vanwege de militaire toepassingen van de luchtvaart. Met het begin van de eerste wereldoorlog in 1914 breidde de militaire luchtvaar zich noodgedwongen uit. De civiele of sportluchtvaart ging in het oorlogsgeweld ten onder. Het Edese vliegkamp werd betrokken bij de 'overlandvluchten' die benodigd waren voor het militaire vliegbrevet. Er werd nu regelmatig tussen Soesterberg en Ede heen en weer gevlogen.

Na de eerste wereldoorlog vestigde de jonge vliegtuigbouwer Joop Carley een echte vliegtuigfabriek op het vliegkamp Ede. Hij maakte hier diverse vliegtuigen. De vliegschool was ook flink opgezet met in totaal 13 toestellen. Daarnaast werd de mogelijkheid voor passagiersvluchten geboden.

Concurrent Anthony Fokker was in de Eerste Wereldoorlog in Duitsland als vliegtuigbouwer actief geweest. Na de oorlog kwam hij terug met een groot aantal van zijn vliegtuigen die inmiddels grote indruk hadden gemaakt. Men stond in de rij om zijn producten af te nemen. Dit ging ten koste van vliegtuigbouwers als Joop Carley. In september 1921 keerde hij terug naar het westen van het land. Het vliegkamp bleef ontruimd achter, de hangars werden gesloopt. Alleen de betonvloeren deden nog een tijd dienst, onder andere als tennisbanen. Het vliegveld werd ingezaaid en bebouwd.

Bronnen: 'Ede, de stad en de ruimte', 'Van Spin tot megajet, luchtvaart in Nederland', Postzegel uitgifte boek 1994, PTT Post Filatelie, Aviateurs van het eerste uur - Wim Schoenmaker/Thijs Postma, 1984, uitg. Romen Luchtvaart, ISBN 9028837645.


Jan Hilgers met de Blériot X1.




EdeStad.nl

Indische avonturier vliegt als eerste over Nederland - Ede eert luchtvaartpionier Jan Hilgers met expositie


Precies honderd jaar geleden maakte Jan Hilgers als eerste een motorvlucht boven Nederlandse bodem. Ede eert de avonturier met een tentoonstelling. Hilgers’ enige overgebleven zoon Maurits blikt terug op de capriolen van zijn vader, die de titel wegkaapte voor een Haagse bankierszoon met dezelfde plannen.

Tonny van der Mee

Ede – “Mijn vader kon toen nog geen bochten maken en alleen rechtuit vliegen,” vertelt Maurits Hilgers (75), Jan Hilgers’ enige nog in leven zijnde kind. “Hij was nog leerling-vlieger. Het verhaal gaat dat hij in een café les kreeg, zittend op een stoel bovenop een tafel, met een bezemsteel tussen zijn benen.”

Begin 1900 verlegt de mens zijn grenzen in opwaartse richting. Jan Hilgers experimenteert eerst met zelfgebouwde zweefvliegtuigjes, maar daarmee maakt hij vooral brokken.

Een vliegkamp mag het nauwelijks heten, dat stuk ongerepte Doesburgerheide met die kale, gemaaide strook. Geen tribunes, geen ceremonie. Wel een paar honderd nieuwsgierige kijkers, die de adem inhouden als de 20-jarige Jan Hilgers in zijn Blériot XI stapt. Op vrijdag 29 juli 1910, rond een uur of zeven als de wind is geluwd, zet hij zijn toestel van hout, zeil en linnen in beweging.

“Eerst langzaam, toen al sneller en sneller volgde de machine de terreingolvingen om plotseling, op een hoogte gekomen, niet meer te dalen, doch in de lucht te blijven zweven, ja steeds hooger en hooger te stijgen, tot ongeveer 10 M. Toen daalde hij weder, daalde, zette op nieuwe gang en nu kwam hij met groote snelheid op de in spanning toeziende menschen-menigte aangevlogen. Het enthousiaste publiek barstte in luid gejuich los, toen hij op een hoogte van 5 à 6 M. de eerste rijen passeerde. Men zwaaide met hoeden, petten, zakdoeken, kortom overal waarmede maar te zwaaien was.”

Zo meldt de Arnhemse Courant een dag later. Johan Willem Emile Louis Hilgers (1886, Nederlands-Indië) schrijft die dag luchtvaartgeschiedenis als eerste Nederlandse vlieger in het Nederlandse luchtruim. Hilgers – door familie John genoemd, in de geschiedenisboeken Jan – heeft dan wel vlieglessen genomen in Frankrijk, maar hij heeft nog geen vliegbrevet.

Suikerfabriek
Hilgers’ vader heeft genoeg van die dure, gevaarlijke hobby die gedoemd lijkt te mislukken. Maurits Hilgers: “Toen hij hoorde van de ongelukken, wilde hij mijn vader terughalen naar Indië om daar te werken in zijn suikerfabriek. Hij stuurde geld voor een ticket, maar mijn vader heeft dat daar nooit voor gebruikt en bleef in Nederland.”

Jan Hilgers vertrekt naar het Zuid-Franse Pau om bij Louis Blériot in de leer te gaan. Hij wordt vliegtuigbouwer en instructeur bij autodealer Verwey en Lugard. De Haagse zakenmannen willen de vliegsport commercialiseren en richten twee vliegkampen in: Ede en Soesterberg.

Intussen bereiden Friese ondernemers in Heerenveen een grootse vliegshow voor. Het aangekondigde hoogtepunt is Clément van Maasdijk (1885), een welgestelde bankierszoon uit Den Haag, die op 31 juli 1910 als eerste Nederlander in eigen land zou vliegen.

Als Verwey en Lugard dat horen, organiseren ze snel een eigen demonstratie. Hilgers en zijn monteur Jan Verhagen keren per trein terug en arriveren een dag voor de demonstratie in Ede. Het vliegtuigje wordt in elkaar gezet en de transportkisten dienen als provisorische hangar. Zo kaapt hij de titel voor de neus van Van Maasdijk weg. Hilgers’ rechte vluchten van enkele minuten staan in schril contrast met de capriolen die Van Maasdijk gedurende een vlucht van 27 minuten en 59 seconden boven Thialf uitvoert voor 100.000 toeschouwers.

Voor Ede is er geen twijfel. De gemeente eert hem met een gisteren geopende tentoonstelling in het Historisch Museum Ede, een grote vliegshow in september en een eigen boekje dat op 29 juli bij zijn monument wordt gepresenteerd.

Hilgers haalt later alsnog zijn brevet. Hij gaat voor Fokker in Duitsland en Rusland werken, vliegt de tsaar rond en koopt met het verdiende geld twee toestellen waarmee hij terugkeert naar Nederlands-Indië. In de oorlog sterft hij in een Jappenkamp. Maurits Hilgers: “Hij wilde per se terug om zijn vader te laten zien wat hij had bereikt. Ik ben er trots op dat deze gebeurtenis nog steeds leeft.”

AD 3-7-‘10

Jan Hilgers Memorial Airshow trekt 35.000 kijkers

18-09-2010

EDE - De Jan Hilgers Memorial Airshow boven de Ginkelse Heide bij Ede heeft zaterdag (18 september) 35.000 belangstellenden getrokken. Dat meldde de gemeente Ede. Er waren tientallen historische en moderne vliegtuigen te zien. De vliegshow werd gehouden ter viering van 100 jaar luchtvaart in Nederland.


Op 29 juli 1910 maakte Jan Hilgers als eerste Nederlander een gemotoriseerde vlucht boven Nederlands grondgebied. Hij deed dat in de buurt van Ede.

Boven de Ginkelse Heide waren ook vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog te zien. Zaterdagochtend was de heide het toneel van een massale luchtlanding ter herinnering aan de geallieerde operatie Market Garden. Britse en Poolse oorlogsveteranen woonden de luchtlanding bij.

Bekijk de foto's op Luchtvaartfoto.nl


Luchtvaartnieuws