Generaal Spoor kwam in Indië steeds meer buitenspel te staan10-05-2011 21:43 | L. Vogelaar
Generaal Spoor Hij was soms lastig, maar leek onmisbaar. Volkomen onverwacht kwam op 25 mei 1949 echter een einde aan het leven van generaal S. H. Spoor, legercommandant in Nederlands-Indië. Hij was nog maar 47 jaar.
Volgens zijn broer, die hem in zijn laatste dagen bezocht, had hij „beestachtig” hard gewerkt. Spoor heeft zich „doodgewerkt”, schreef dr. L. J. M. Beel, de hoge vertegenwoordiger van de kroon in Batavia.
De legercommandant was uitgeput geweest. De politieke spanningen en de enorm lange werkdagen in de hitte van Batavia eisten hun tol. Het lijkt hem uiteindelijk zijn leven gekost te hebben. Dat hij vergiftigd zou zijn, is een gerucht waarvoor nooit enige concrete aanwijzing is gevonden.
Dr. J. A. de Moor, medewerker van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), publiceerde maandag een gedegen en vlotgeschreven biografie, als aanvulling op het boek dat de weduwe Spoor over haar man schreef. De Moor tekent de luitenant-generaal (pas op zijn ziekbed kreeg hij de rang van generaal) als een man die door zijn troepen op handen werd gedragen, maar wiens verhouding met politici wel eens minder florissant was. Zij dreven hem tot het uiterste van zijn geduld. Volgens Spoor was de regering niet doortastend genoeg en nam ze besluiten waardoor Indië voor Nederland verloren ging. De staatslieden op hun beurt vonden dat Spoor zich te veel met de politieke besluitvorming bemoeide. „In hem stak een politicus die zich niet verloochenen kon”, schreef Het Parool.
Dr. De Moor tekent het leven van Simon Hendrik Spoor –afkomstig uit een artistiek geslacht, hoewel ook enkele familieleden als militair in Nederlands-Indië waren geweest– en geeft vervolgens een grondig overzicht van de vele verwikkelingen die aan de souvereiniteitsoverdracht voorafgingen en van de dilemma’s waar politieke en militaire leiders voor stonden.
In Spoors opvattingen stonden volgens De Moor de ‘heiligheid’ en onaantastbaarheid van staat en gezag voorop. Hij was een vurig aanhanger van de Groot-Nederland-gedachte. Het Nederlandse imperium vervulde hem met trots.
Meermalen dreigde Spoor met ontslag omdat hij het optreden van politiek Den Haag te slap vond. Hij stond pal voor zijn troepen, wat hem grote populariteit onder de soldaten opleverde.
Na de zomer van 1948 verslechterde de politieke en militaire situatie in Indië. „De troepen kwamen vrijwel dagelijks in actie voor een strijd die niet te winnen was”, schrijft De Moor. Het leidde tot steeds meer excessen, hoewel Spoor correct gedrag van zijn militairen eiste.
De legercommandant wilde in actie komen tegen de Indonesische vrijheidsstrijders, maar kreeg daarvoor lange tijd geen toestemming. Het kwam uiteindelijk toch tot een tweede politionele actie. ”Roes, fanfare – en ontgoocheling”, luidt echter de titel van dit hoofdstuk in de biografie. De ontgoocheling kwam toen de actie onder internationale druk moest worden gestaakt zonder dat het tot een beslissende doorbraak was gekomen.
Toch meende Spoor, net als hoge vertegenwoordiger Beel en een deel van het Nederlandse kabinet, dat de tweede politionele actie een nieuwe politieke realiteit had geschapen en eerdere erkenning van de Republiek had uitgewist. Dit was volgens De Moor echter te simplistisch gesteld. Het bleek in de maanden daarna geen realistisch standpunt. „Desalniettemin heeft Spoor zich er tot het bittere eind aan vastgeklampt. Hij manoeuvreerde zich hiermee in een geïsoleerde positie, die uiteindelijk uitliep op zijn terzijdeschuiving in het onderhandelingsproces.”
Het opnieuw aanvaarden van de republikeinse leiders als onderhandelingspartners, half februari 1949, deed de militaire successen volgens Spoor in één klap teniet. Hij kwam echter steeds meer alleen te staan in zijn beoordeling van de situatie. De legerleider bleef beweren dat de militairen het verzet konden breken, mits de politiek de Republiek dood zou verklaren. Maar daartoe was de regering vanwege de verhouding met het buitenland niet bereid.
Spoors optimistische boodschap werd steeds minder geloofd. Inmiddels overleden per maand gemiddeld 200 Nederlandse militairen door krijgshandelingen, ziekte en ongelukken. „De hoge verliescijfers, de sombere brieven van militairen aan hun familie, verontwaardigde krantenartikelen over wreedheden van het leger en de alsmaar uitgestelde thuiskomst van de troepen droegen bij aan een groeiende mineurstemming onder de Nederlandse bevolking.”
De scherpste kritiek kwam van dr. J. H. van Roijen, die op 12 april 1949 als leider van een nieuwe onderhandelingsdelegatie in Indië arriveerde. Hij kwam naar de archipel in de overtuiging dat de nieuwe besprekingen Nederlands laatste kans waren om uit het Indische moeras te geraken. Nog geen maand later zou hij in die opzet slagen. Het compromis dat hij reeds op 7 mei wist te bereiken –het Van Roijen-Roemakkoord– was een stap op weg naar soevereiniteitsoverdracht. De regering van Sukarno mocht terugkeren naar Jogjakarta, de stad die de Nederlanders tijdens de tweede politionele actie hadden veroverd, en een rondetafelconferentie zou beslissen over de voorwaarden waaronder de Verenigde Staten van Indonesië onafhankelijk zouden worden.
Het akkoord bracht volgens De Moor de genadeslag toe aan alles wat legercommandant Spoor had willen bereiken en waarvoor hij zich vier jaar lang met tomeloze inzet had ingespannen. Feitelijk stond hij buitenspel. Zelfs door een deel van zijn eigen officieren werd hij niet meer onvoorwaardelijk gesteund.
Beel trad af uit boosheid over het akkoord, maar Spoor wilde zijn mannen niet in de steek laten. Hij zei de overeenkomst „met bloedend hart” te aanvaarden en verzekerde Van Roijen dat hij als militair de bevelen van de regering loyaal zou uitvoeren.
Tot opluchting van Van Roijen en de regering dreigde de legercommandant dit keer niet met ontslag. De onderhandelaar en de bewindslieden „achtten Spoors aanwezigheid in deze kritieke periode absoluut onmisbaar om de militairen die verontwaardigd waren over het akkoord in het gareel te houden”, schrijft De Moor. Van Roijen had gehoord dat een deel van de troepen na de overeenkomst gewoon wilde doorgaan met de zuiveringsacties tegen de steeds brutaler opererende onafhankelijkheidsstrijders van Sukarno’s TNI. Hij had Spoor hard nodig om dat te verhinderen. Aan Spoors weduwe schreef Van Roijen dan ook dat het wegvallen van haar man „beroerd” was, want „hij had het volle vertrouwen van het leger, en of een ander de impopulaire beslissingen van de regering kan doen accepteren is niet zo zeker.”
Commandant Spoor maakte in deze weken een gedesillusioneerde en uitgeputte indruk. „Hij zag er de laatste maanden geen gat meer in, maar sleurde zichzelf voort met de moed der wanhoop.” Nederland had kunnen winnen, maar de politiek had het verprutst, vond hij.
Geloofde hij werkelijk dat door voortzetting van de militaire campagne nog een wending ten gunste van Nederland mogelijk was? Minister Van Maarseveen van Overzeese Gebiedsdelen zei tijdens een kabinetsberaad dat Spoor aan het eind van zijn leven tot de overtuiging was gekomen dat zijn militaire opzet was mislukt. Uit de brieffragmenten die mevrouw Spoor heeft gepubliceerd, blijkt echter eerder het tegendeel. De legercommandant bleef, zo lijkt het, tot het laatst overtuigd van de juistheid van zijn aanpak.
Op dit punt is De Moor scherp in zijn kritiek: „Spoor had ten onrechte vastgehouden aan het beeld van een tegenstander die op militair gebied niets voorstelde. Hij onderschatte tot op het laatst niet slechts de capaciteit van de TNI om een echte guerrilla te voeren, maar had daarnaast ook amper oog voor de steun die een flink deel van de bevolking vrijwel overal aan de TNI en aan het Indonesische onafhankelijkheidsstreven verleende. Hij realiseerde zich niet, evenals veel anderen trouwens, dat de Indonesische bevolking voor het merendeel naar onafhankelijkheid en vrijheid verlangde. Zij wilde het Nederlandse bewind echt niet meer terug.”
Onder de Nederlandse bevolking was de waardering voor generaal Spoor nog geruime tijd groot. „Hij werd gezien als een groot man, een oprecht en hoogstaand officier, die zich met hart en ziel aan de belangen van het Koninkrijk had gewijd en zich had ingespannen om Indië voor Nederland te behouden. En tevens als een humaan denkend en voelend generaal, die zich steeds als een vader het lot van de militairen onder zijn commando had aangetrokken.”
--------------------------------------------------------------------------------
Boekgegevens
Generaal Spoor. Triomf en tragiek van een legercommandant; J. A. de Moor; uitg. Boom, Amsterdam 2011; ISBN 978 90 850 6709 2; 488 blz.; € 29,90.
Ref.Dagblad
di 10 mei 2011 - 20:55
