De 4daagse van Nijmegen: vergeten koloniale wortels

4daagse: vergeten koloniale wortels


Manschappen onderweg naar Indië, 1920. Uit besproken boek

Toegevoegd: zondag 15 jul 2012, 12:59
Door redacteur Lambert Teuwissen


Als de Nijmeegse Vierdaagse volgende week weer van start gaat, zullen maar weinig deelnemers zich bewust zijn van de koloniale en militaire wortels van het evenement. De tocht begon ooit als een marcheeroefening voor een inmiddels grotendeels vergeten regiment, de Koloniale Reserve. "Zelfs mensen die wel aardig in de Indische geschiedenis zitten kennen het verschijnsel toch maar vaag", zegt Clemens Verhoeven, die het boek 'Het vergeten korps' over het legeronderdeel schreef.

De Koloniale Reserve was de Nederlandse poot van het KNIL. "Er moest telkens nieuw bloed komen voor het KNIL. De Reserve regelde de selectie van vrijwilligers, de eerste training en verscheping naar Indië vanuit Nederland."


Propaganda

"De Vierdaagse is het rechtstreekse gevolg van de inspanningen van de Koloniale Reserve", legt Verhoeven uit. "Het initiatief was niet van hen afkomstig, maar al heel snel lijfden ze het in en poetsten ze het op tot iets grootst."

De Koloniale Reserve zette de Vierdaagse in als propagandamiddel. De marsen waren ideaal om het elitekorps te presenteren aan de Nederlandse burger en nieuwe leden te werven voor het vrijwilligerskorps. "In die tijd was het een heel bekende verschijning in Nederland. Ze zagen er heel exotisch uit, met hun prachtige gala-uniform en flitsend veldtenue. Ze werden altijd uitgenodigd bij defilés, Koninginnedag en Prinsjesdag."


'Schande van Europa'

Dat stond in schril contrast met de woeste beginjaren van de Reserve. Het korps begon ooit als een huurlingenleger in Harderwijk. "Dat was een zooitje ongeregeld, de schande van Europa", oordeelt Verhoeven.

Zonder enige selectie werden mensen van het laagste allooi toegelaten. "Zodra ze hadden getekend kregen ze hun handgeld, maar moesten ze ook binnen de poorten van Harderwijk blijven. Daar verzopen ze hun geld. Het halve plaatsje bestond uit cafés en bordelen. Omdat hun toekomst zeer twijfelachtig was, leefden ze in het hier en nu."

Rond het einde van de 19de eeuw was de situatie onhoudbaar geworden. Harderwijk wilde van het garnizoen af en Defensie wilde een nieuwe start maken. "Ze wilden geen rouwdouwer meer, maar een geciviliseerde soldaat. Geen bloed in de sawa meer. Met het einde van de Atjeh-oorlog veranderden de taken van de militairen en kregen ze de ruimte om ze nieuwe, politionele taken te geven."


Nijmegen

Daarvoor werd een nieuwe opleiding ingericht in Nijmegen, ver weg van het verleden in Harderwijk. Daar werd een nieuwe kazerne geopend en kregen de mannen een gedegen opleiding volgens de modernste methoden.

Indië sloop in het dna van de stad. Nog altijd beschrijven zo'n 5000 mensen er zich als Indonesisch, voornamelijk afstammelingen van militairen. "Na Den Haag is Nijmegen de meest Indische stad van Nederland", stelt Verhoeven.

De Koloniale Reserve is daar oorzaak van. "Iedereen die terugkwam, op verlof, invalide, geestelijk aangeslagen of gepensioneerd, moest zich melden in Nijmegen. Daar werd voor ze gezorgd en daar waren mensen die hen begrepen." Veel veteranen die al jarenlang nauwelijks een band met Nederland hadden gehad, bleven daarom makkelijk hangen in de stad.


Overschaduwd

Het elitekorps stierf na de Tweede Wereldoorlog een geruisloze dood. Na de inval van de Duitsers werden er simpelweg geen mensen meer opgeroepen. Mede daardoor speelde de Reserve tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog vijf jaar later een rol die werd overschaduwd door de Nederlandse landmacht.

Na de terugtrekking uit Nederlands-Indië was de Koloniale Reserve simpelweg ingehaald door de geschiedenis. Alleen die traditionele Vierdaagse bleef onmisbaar.



Clemens Verhoeven - Het vergeten korps - Vantilt - ISBN: 9789081450034


NOS Nieuws

De Koloniale Reserve en de Nijmeegse Vierdaagse
Gepubliceerd op Maandag, 16 Juli 2012
Door Yuri Visser


In 1909 ging de eerste editie van de Nijmeegse Vierdaagse, officieel de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen, van start. Aanvankelijk was het vooral een evenement voor militairen.

Sinds 1890 was het Korps Koloniale Reserve in Nijmegen gevestigd. Dit korps was een belangrijk werfdepot voor het Oost-Indisch Leger, later het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). Voor het korps waren afstandsmarsen van groot belang. Bij de werving konden ze bijvoorbeeld ingezet worden als propaganda-instrument.

De korpsleden liepen namelijk in opvallende exotische tenues en toonden zich zo op verschillende plekken aan de bevolking. Aan de andere kant konden de marsen ook gebruikt worden bij de opleiding van militairen zodat die goed voorbereid zouden zijn op de lange patrouilles in Indië.


De Koloniale Reserve stond aan de basis van de Nijmeegse Vierdaagse. De eerste editie, die in 1909 door de Nederlandse Bond voor Lichamelijke Opvoeding (NBvLO) werd georganiseerd, had nog een andere opzet dan tegenwoordig. Tijdens die editie was Nijmegen namelijk alleen het eindpunt van een van de routes. Drie jaar later vertrok de Vierdaagse vanuit Utrecht. Op de derde dag liepen de deelnemers toen vanuit Ede via de Betuwe naar Nijmegen om daar vervolgens in de Prins Hendrikkazerne, thuisbasis van de Koloniale Reserve, te onvernachten. Op de laatste dag werd er gewandeld door de omgeving van Nijmegen en was de kazerne opnieuw het eindpunt.

Volgens Clemens Verhoeven, auteur van het onlangs verschenen boek 'Het vergeten korps - De geschiedenis van de Koloniale Reserve' was deze vierde editie het echte begin van de Nijmeegse Vierdaagse. Dit jaar is het precies honderd jaar geleden dat die eerste echt Nijmeegse Vierdaagse van start ging.


Manschappen van de Koloniale Reserve tijdens de vierdaagse van Nijmegen - Foto: Regionaal Archief Nijmegen

Muziek
In 1920 was de hele route van de Vierdaagse al rond Nijmegen uitgezet. De deelnemers kregen toen onderdak in verschillende kazernes in de Waalstad. Op de vierde dag werden de wandelaars bij de rivier Waal opgewacht door het muziekkorps van het Korps Koloniale Reserve. Clemens Verhoeven:
"De muzikanten stelden zich voor de wandelaars op en in een feestelijke colonne, onder grote belangstelling van de Nijmeegse burgers, liepen de deelnemers hun laatste kilometers naar de kazernes op het Molenveld. De eerste triomfantelijke intocht was een feit en zou voortaan een vast element zijn in de Vierdaagse."

De Vierdaagse werd in de jaren hierna steeds populairder en dat was van groot belang voor de Koloniale Reserve. Het korps was altijd op zoek naar nieuwe vrijwilligers die wilden dienen in Indië. Tijdens het wandelevenement kon men zich op een positieve manier aan het publiek laten zien.

Het idee van de marcherende militair als propagandamiddel was niet door de Nederlanders uitgevonden. Volgens Verhoeven was dit grotendeels een Pruisische uitvinding:
"Koning Frederik Willem I was dol op zijn showregiment (de Lange Kerls), een eenheid die nooit werd ingezet bij oorlogshandelingen."

De militaire afstandsmarsen werden eind negentiende eeuw echter vooral ingevoerd om de conditie van rekruten te verbeteren, schrijft Verhoeven in zijn boek. In deze periode voerden veel Europese landen namelijk de algemene dienstplicht in en toen werd duidelijk dat het niet al te best gesteld was met de conditite en gezondheid van veel rekruten. De marstochten moesten daar verandering in brengen.

Vlaggenparade
In 1928 werd er voor het eerst een Vlaggenparade gehouden als officiële opening van de Vierdaagse. Ook deze traditie werd ingevoerd door de Koloniale Reserve. De parade werd gehouden op het binnenterrein van de Prins Hendrikkazerne en later naar het exercitieterrein. Vanwege de grote belangstelling verhuisde de openingsceremonie hierna naar de Wedren in het centrum van Nijmegen en weer later (1951) naar het Nijmeegse stadion De Goffert.

Aan deze traditie komt dit jaar echter een eind. De afgelopen jaren was er niet meer zoveel interesse voor de Vlaggenparade en daarom besloot het bestuur van het wandelevenement er mee te stoppen.


• Boek: De geschiedenis van de Koloniale Reserve
• Boek: De Vierdaagse, het grootste evenement van Nederland
• DVD: De Vierdaagse: 80 Jaar

In het onlangs verschenen boek 'Het vergeten korps - De geschiedenis van de Koloniale Reserve' is een heel hoofdstuk gewijd aan de relatie tussen de Koloniale Reserve en de Nijmeegse Vierdaagse. Klik hier voor meer informatie over dat boek.

Beeld en Geluid: Vierdaagse van Nijmegen (1927-1972)


Lees het artikel op Historiek.net

...."Zelfs mensen die wel aardig in de Indische geschiedenis zitten kennen het verschijnsel toch maar vaag",

Dat kan voor mij aardig kloppen. Voor mij zelfs nog vager dan vaag: Nooit geweten.

Alhoewel, nu ik er over nadenk heb ik het kunnen weten natuurlijk. Stom, dat ik nooit de link heb gelegd.
Ik moest op de lagers school elke dag het bekende boekje pakken: Kun je nog zingen, zing dan mee... en uiteraard stond torenhoog mijn favoriet:

De paden op, de lanen langs, hojo hojo hojo

Want dat hojo hojo hojo, ja dat trok me gewelidg aan en ik brulde altijd uit volle borst mee "ngoyo ngoyo ngoyo"... (piesen piesen piesen)

En toen dacht ik ook nog: die zijn hartstikke gek om de paden op te gaan met dit warme weer... En dan ook nog de lanen langs... ik vond er geen donder aan om die straat waar ik woonde en toevallig ook een laan was, om er langs te lopen.... Wist ik veel dat het liedje voor Nederland bestemd was en dat het in Nederland lang niet zo heet was als daar in Indonland.

En dat ene liedje vond ik ook altijd zo geweldig: Waar de blanke top der duinen. Ik zag het voor mij, die top van de duinen net zo blank als die blanke mensen.
Kom ik eindelijk aan in Holland en ga ik voor de eerste keer naar de duinen en ik zoeken zoeken zoeken naar blanke duinen. Wat zien ik? Alleen maar lichtbruine duinen. Vroeg ik nog aan een strandwacht waar dan die blanke top dan wel mocht wezen... hij ook zoeken en begreep er niets, want ik toverde mijn zangboekje tevoorschijn en toonde hem het liedje. En hij snapte er helemaal de vellen niet van dat hij ze ook niet kon vinden.

't Is wat toch allemaal die LS tijden van toen.

Bro Henri,

De "blanke"top der duinen ligt in Bloemendaal, bij "kraantje Lek".
Overigens is de top er al lang van af. En is al helemaal niet blank meer...
Tijdens de oorlogen met Engeland (16de en 17de eeuw en eerder) was dit het hoogste punt. Het lag op het Visserschpad dat van Zandvoort naar Haarlem leidde. De Zandvoortse vissers brachten hun vis naar de markt in Haarlem. Militairen gebruikten deze duintop ruim 400 jaar geleden om bij goed weer de kust te bewaken en in de gaten te houden als er Engelse schepen voorbij voeren.

Deze top heet "De Blinkert".

Naar deze duintop is het lied vernoemd.
Oorspronkelijk was dit het hoogste punt van de duinen, maar door eeuwenlange zandverstuiving is deze duintop meer dan gehalveerd, het hoogste punt is thans " 't Kopje" overigens ook in Bloemendaal. Die is wel veel lager dan "De Blinkert" ooit was, maar bij zeer helder weer kan je heel vaag de Engelse kust zien.
Zelfs in de middeleeuwen zijn bij "De Blinkert" strijd geleverd o.a Floris V en de edelen van Holland e.a. en de Heren van Brederode (van hun kasteel is nog een ruïne in Velsen te zien, maar wordt per 1-1-2013 voor publiek gesloten, dankzij de cultuur bezuinigingen) en vele andere edellieden die ruzie hadden.

Het was de kunst om met je manschappen als eerste op de top van de "De Blinkert" te komen, want vanuit een hoog punt kan je de "vijand" goed zien aankomen en je tactiek aanpassen, zonder dat de tegenpartij je kon zien. (verrekijkers waren nog niet uitgevonden).

Het schijnt van oorsprong bestaan te zijn uit schelpzand. Het Visscherpad werd ook niet voor niets het "Schelpenpad" genoemd.

PS Zandvoort is allang geen vissersdorp meer, maar een (voornamelijk bezet door Duitsers) badplaats.
Maar in het gemeente wapen staan 3 vissen.


wapen van Zandvoort


DK

Oh ja,

Mijn verre voorouders van vaderskant (de totok duinkonijnen) wisten natuurlijk wel dat dit duin ook voor duinkonijnen een mooi uitkijk punt was en die gingen daar natuurlijk ook wonen en graven, graven, graven, duizenden holletjes.
Aduh, ja dan stort het duin wel in en wordt steeds kleiner ! ...........
Maar ja daar weet ik natuurlijk niks van
Ach sudah laat maar...

Overigens bestaat er nog wel een echte konijnen heuvel (wat saai, ook bijna in Bloemendaal) dat nog wel steeds in gebruik is bij de paar duinkonijnen die nog niet door de vossen zijn opgegeten.
Beneden die heuvel ligt de weg naar Bennebroek en een pannenkoeken huisje. Net als bij "De Blinkert" en " 't Kopje" .
Alle 3 eeuwenoude pleisterplaatsen.
Leuk toch? (alleen vroeger geen pannenkoeken, maar herbergen)

DK

Mijn petje af voor je h`e bro K'nijn, je moet wel een degelijke knobbel voor geschiedenis hebben, interessant hoor, siK.

( hmmm over pannekoeken gesproken, lekker dun met een knapperig randje, op gerold met verse aardbeien en zoete slagroom en een kop koffie er bij? ja boleh toh!!)

Dear Kesas,

Ja pannenkoeken zijn erg lekker, je kan ze hier zelf maken of in en pannenkoek restaurant kopen, in alle smaken.
Mijn vrouw neemt meestal: naturel, dus allen met suiker of honing.
Zelf ben ik gek op poffertjes, lekker met roomboter en suiker, ook te koop in een pannenkoek restaurant.
Je kan hier allerlei soorten pannenkoeken in een echt pannenkoek restaurant kopen en opeten:
Allerlei vruchten, met slagroom.
Ook met groenten en vlees, maar dat vind ik geen pannenkoek maar meer een wrap.

Kan je in NZ ook pannenkoeken kopen of moet je die zelf bakken?


DK
(aku mau tidur, so I close internet, till tomorrow)

Zelf maken is 't beste bro. K'nijn!

Heel goed van jou DK, die geschiedenis van de Blanke Top.

Dus ze waren destijds "blank" vanwege het schelpenzand, ok.