ILLUSIONIST ONTKRACHT MYTHES IN INDONESIË14 AUGUSTUS 2014|TEKST MATTHIJS LE LOUX|BEELD ILSE VAN LOON|ARTIKEL 51 VAN 51|
Er zijn in Indonesië kwakzalvers die beweren dat ze kinderen slimmer kunnen maken. Daarnaast doen zij inbrekers geloven dat ze onzichtbaar zijn als ze spiernaakt te werk gaan: bijgeloof breidt zich uit, maar wordt ook actief bestreden. De jonge organisatie IndoSkeptics gaat de strijd aan met kwakzalvers, oplichters en dubieuze pillendraaiers. Allemaal onder leiding van een illusionist.
Jason Garcia is een Sumatraanse illusionist. “Mensen voor de gek houden is hoe ik mijn brood verdien. Het verschil tussen mij en kwakzalvers is dat ik niet claim dat ik bovennatuurlijke gaven bezit”, zegt leider van IndoSkeptics.
IndoSkeptics zoekt de confrontatie. “We dagen mensen uit die buitengewone krachten beweren te hebben. Laat maar eens zien in een gecontroleerd, dubbelblind experiment dat je de waarheid spreekt.” In navolging van de Amerikaanse scepticus – en eveneens illusionist – James Randi, loofde IndoSkeptics een prijs uit. Iedereen die in zo’n experiment aantoont iets bovennatuurlijks te kunnen, krijgt direct tien miljoen roepia (ongeveer 640 euro, red.) uitgekeerd. Bij de James Randi Challenge is dit een miljoen dollar. “Maar”, zucht Garcia, “die middelen hebben we helaas niet. Tot nu toe hebben drie mediums onze uitdaging aangenomen. Het geld staat nog steeds op mijn bankrekening.”
“Omdat ik zelf illusionist ben weet ik hoe oplichters mensen bedotten. Vaak gebruiken zij hetzelfde soort trucs die ik ook gebruik als ik op het podium sta", zegt Garcia. "Daar prik ik dus zo doorheen.” Voorbeelden van magisch denken en pseudo-wetenschap zijn legio. Programma’s over spookhuizen zijn razend populair op de Indonesische televisie en zelfs criminelen hebben een flinke dosis bijgeloof. “Een van de huidige trends is dat inbrekers denken dat ze onzichtbaar zijn als ze zich helemaal uitkleden. Sommige huizen die ze beroven hebben beveiligingscamera’s. Op die beelden zie je dan dus een spiernaakte kerel door een huis sluipen.”
Naakte inbrekers zijn misschien niet schadelijker dan hun geklede collega’s, maar Garcia maakt zich zorgen om de reëele schaduwzijdes van bijgeloof en pseudo-wetenschap. “Elke dag worden mensen van hun zuurverdiende geld beroofd door oplichters. Dan heb ik het nog niet eens over louche ‘genezers’, die wondermiddelen beloven en zieken weghouden van legitieme medische zorg.”
Garcia richtte IndoSkeptics op om mensen bewust te maken van de gevaren van bijgeloof en kwakzalverij. Momenteel recruteert hij gelijkgestemden uit heel Indonesië voor zijn ‘myth busting team’. Dit team telt acht leden, maar Garcia heeft nog een stuk of tien potentiele leden op het oog. “Het gaat langzaam, omdat ik eerst zeker wil zijn dat nieuwe leden onze denkbeelden delen. Onze aanpak moet dezelfde zijn.” Uiteindelijk moet IndoSkeptics leden hebben in elke Indonesische stad, die snel reageren op nieuwe pseudo-wetenschappelijke hypes.
IndoSkeptic Arif Yulia laat zien hoe zij te werk gaan. Hij bezoekt een kwakzalver waarbij hij zich voordoet als consument. Aandachtig luistert hij naar de kwakzalver die hem voor veel geld een dolk wil aansmeren. “Met deze dolk kun je vliegen en al je vijanden vermoorden. Voor slechts 1.500 dollar heb je hem in huis. Maar voor ik je hem verkoop moeten we eerst de geest raadplegen.” De verkoper speelt hoog spel. Een wapen dat een machtig bovennatuurlijk wezen bevat is geen speelgoed. Yulia knikt en wacht rustig af.
Tien minuten later arriveren twee mannen op een scooter met hun kostbare lading: een pakket in krantenpapier. De geest heeft zijn toestemming gegeven, meldt de verkoper, terwijl hij de lagen papier langzaam en zorgvuldig pelt. “Gisteren kwam een Amerikaan langs, die ook interesse had, maar die kreeg geen toestemming. Hij snapte er niets van en is boos weggegaan”, vertaalt Arif. Hij grijnst. “Wat een mazzel.”
Yulia heeft toestemming, maar de koop is daarmee nog niet rond. “Een behekste kris mag niet worden verkocht. Ze zeggen hier dat je dat ding niet koopt, maar dat je er een bruidsprijs voor betaalt.” Yulia schudt zijn hoofd. Hij laat het wapen achter bij de kwakzalver en loopt weg. “Doe mij maar een vrouw dan.”
Kapotte knieën Een van de experimenten die IndoSkeptics organiseerde, onthulde de Unlock the Mental Block. Dit is een pseudo-wetenschappelijke methode, die claimt ongebruikte hersencapaciteit te kunnen ontsluiten. Vooral ouders van jonge kinderen trappen hier massaal in. Vertoningen van geblindoekte kinderen op fietsen, die probleemloos een parkoers konden afleggen gaf het idee dat hun kind slimmer gemaakt kon worden doordat bijzondere gaven aangeboord werden.
Arif Yulia was bij het experiment aanwezig. “Het eerste waar wij voor zorgden waren hele goede blinddoeken! Wat bleek? Die kinderen voelden zich tijdens die verkoopdemonstraties zo onder druk gezet, dat ze manieren vonden om de blinddoek te verschuiven en er onderdoor te gluren. Dat lukte ze bij ons niet.” Het experiment resulteerde in geschaafde knieën en ellebogen, huilende kinderen en teleurgestelde ouders. Het was een onsubtiele manier om de methode te ontmaskeren, maar de resultaten liegen er niet om. Arif zegt grinnikend: “Voor zover ik weet, wordt de methode in Jakarta niet meer aan de man gebracht.”
Het in diskrediet brengen van Unlock the Mental Block is de grootste overwinning die IndoSkeptics op haar naam heeft staan. “Niet slecht voor een nieuwe, kleine organisatie,” zegt Jason Garcia. Maar hij ziet in dat er nog een lange weg is te gaan.
VersPers
za 16 aug 2014 - 9:58
