Indonesië-reis verzoent vader en dochter Bussemaker

Indonesië-reis verzoent vader en dochter Bussemaker

FAMILIEGESCHIEDENIS De relatie tussen minister Jet Bussemaker en haar vader Henk ging jarenlang gepaard met slaande deuren. Maar nadat zij zich meer verdiepte in zijn oorlogsverleden, groeide er een hechte band. Allebei schreven ze een boek over hun familiegeschiedenis en blikken nu samen terug op een bewogen historie.

Hanneke Keultjes 24-11-16, 18:00 Laatste update: 18:01


© Privéfoto

Ze zitten naast elkaar in de werkkamer van de minister in Den Haag. Vader Henk (87) drinkt koffie met twee koekjes. Dochter Jet (55) luistert geïnteresseerd - het gezicht in de handen - naar het verhaal van haar vader. Dat was wel eens anders: vader en dochter botsten in Jets jeugd regelmatig. Niet over puberzaken, maar over Indië.

Voor de bron van de onenigheid gaan Henk en Jet 75 jaar terug in de tijd. Henk woont met zijn ouders en broers in marinestad Soerabaja in toenmalig Nederlands-Indië. Vader Anton (Jets opa) is er onderzeebootcommandant als de Tweede Wereldoorlog in 'de Oost' uitbreekt.

Henk weet nog precies hoe zijn moeder hem maande om afscheid te nemen van zijn vader. ,,Loop maar mee naar de auto. Het is misschien wel de laatste keer dat je hem ziet", zei zij. Ook nu gaat zijn lip trillen als hij dat moment terughaalt. ,,Ja", klinkt het met een klein stemmetje op de vraag of de toen 12-jarige Henk zich ook echt realiseerde dat zijn vader wellicht niet meer zou terugkomen. Jet schiet haar geëmotioneerde vader te hulp: ,,Jij wist dat het in die periode menens was."

Toch was de euforie aanvankelijk groot. Anton wist met zijn Hr. Ms. O 16 niet één, niet twee, niet drie, maar vier Japanse troepentransportschepen te torpederen. Het was de eerste grote overwinning na de vernietigende aanval op Pearl Harbor, die tot in Amerika krantenkoppen haalde. Henk weet nog precies hoe een vriend van zijn vader, een stafofficier, de triomf thuis in Soerabaja kwam vertellen. ,,Ik was trots op mijn vader. We dachten: we kunnen de Japanse stormvloed wel keren."

De oorlog duurde voor Anton niet lang. Op 15 december, drie dagen na de geslaagde aanval, liep zijn onderzeeër op een mijn. Dezelfde stafofficier die eerder zulk goed nieuws kwam brengen, kwam nu met de onheilstijding bij de Bussemakers thuis. Om 07.00 uur 's ochtends is hij het die het Henk en zijn broer Rob op hun slaapkamer vertelt dat hun vader is gesneuveld. De jongens zitten op de rand van hun bed. ,,We wisten dat het vak van onderzeebootman gevaarlijk was. Maar het was een klap."

Na de Japanse bezetting worden Henk, zijn moeder en broers vastgezet in Jappenkampen. Henk, net 13, moet er urenlang in de brandende zon staan en in het door een luizenplaag geteisterde ziekenhuis doden afleggen. ,,Een enorm ellendige tijd", zegt hij er zelf over.

Henk dierbaarste bezit, het Britse standaardwerk over oorlogsschepen Jane's Fighting Ships, dat hij van zijn vader kreeg, wist hij mee te smokkelen naar het kamp. Hij heeft het niet meer. ,,De Jappen hebben het weggenomen."

,,Jij had altijd al een hele goede band met je vader. Wij kregen die pas veel later", zegt Jet, met spijt in haar stem. De twee 'botsten in eigenwijzigheid', maar ook in overtuigingen. Jet schopte aan tegen het Nederlandse kolonialisme. ,,Wat deden we daar eigenlijk?" Dat was tegen het zere been van Henk, die Jet voorhield dat zij er zonder de atoombom op Hiroshima niet zou zijn geweest. Hij was dan gestorven in Ambarawa 7.

,,Ik was er altijd van overtuigd dat de inlanders - zo noemden we ze - veel beter af waren met een Nederlands bestuur." Jet: ,,Ik vond dat vreselijk paternalistisch. Moest ik nou trots zijn op mijn opa die daar flottieljecommandant van de onderzeedienst was geweest en dus ook deel van de Nederlandse bezettingsmacht in Indië? Hij werd een oorlogsheld genoemd. Ik vond dat maar grote woorden."


De Hr. Ms. O 16 op het moment van de tewaterlating bij de werf in Vlissingen. © ANP

Slaande deuren
Thuis in Oegstgeest leidde dat tot ruzies. ,,Het ging hard tegen hard." Soms met slaande deuren, erkent ook Jet. ,,Die twee verhalen - het verhaal van mijn vader en het verhaal van mij - botsten. En ik was sowieso al op zoek naar dingen om me tegen af te zetten." Henk reageert met zacht gegrinnik. Uiteindelijk vindt de verzoening tussen vader en dochter plaats in Indonesië. ,,Een idee van Mariëtte", benadrukt Henk, die zijn dochter bij haar volledige naam noemt. ,,Die vond dat er klaarheid moest komen tussen ons. 'Dus we gaan op stap en niemand mag mee', zei ze." Jet: ,,Ik studeerde inmiddels, had veel bijgeleerd, zag dat mijn waarheid niet de enige was. Ik wilde het verhaal zelf zien en horen."

Hoewel haar moeder ervan overtuigd was dat de reis in slaande ruzie zou eindigen, zag Jet haar vader daar door andere ogen. ,,We aten in Jakarta een saté kambing op straat, die mijn vader bestelde in vlot Maleis, en ik zag hoe hij een heel ander mens werd." Hoewel het verhaal van haar vader altijd als 'een donkere wolk' aanwezig was, hoorde Jet daar zijn hele verhaal. ,,Ik kreeg begrip. Kon me nu voorstellen wat mijn vader had meegemaakt." Ze schreef er als staatssecretaris van Volksgezondheid in 2011 Dochter van een kampkind over. Een persoonlijk boek over haar vader, waarin opa Anton slechts een bijrol speelde. Morgen ziet Henk in marinestad Den Helder zijn langgekoesterde wens een boek over zijn vader te publiceren in vervulling gaan. Samen met Janet van Klink, die er volgens hem 'een mooi leesbaar verhaal' van heeft gemaakt, schreef hij De Tegenaanval.


© Phil Nijhuis

De waarheid
Het boek maakt korte metten met de officiële lezing dat Anton Bussemakers Hr. Ms. O 16 op een Engels mijnenveld was gelopen. In 1995 werd het wrak gevonden, Henk was daarbij. De locatie maakt voor eens en altijd duidelijk dat het een Japanse mijn moest zijn geweest. ,,Voor jou was dat een herstel van de waarheid", zegt Jet. ,,Het idee dat jouw vader met zijn boot op een eigen mijn was gevaren, was zó erg dat je dat niet wilde geloven."

Het wrak van de Hr. Ms. O 16, het zeemansgraf van Anton en zijn mannen, werd later beschadigd - vermoedelijk door Cambodjaanse schroothandelaren - tot groot verdriet van Henk. Vorige week werd bekend dat wrakken van de Nederlandse kruisers in de Javazee zijn verdwenen. ,,Het cynische is dat ik als verantwoordelijke voor erfgoed de Kamerbrief ook heb ondertekend", zegt Jet. ,,Het eerste wat je denkt is: O nee, niet weer. Ik besef als geen ander hoe hard dat aankomt bij nabestaanden." Nog vóór de brief naar de Tweede Kamer ging, belde ze haar vader. ,,Hij kon het maar beter van mij horen."

AD