'Nederland hoeft de historie niet zwarter te maken dan die is'

'Nederland hoeft de historie niet zwarter te maken dan die is'


Opinie Nederland hoeft de historie niet zwarter te maken dan die is. Excuses aan Indonesië voor oorlogsmisdaden zijn op zijn plaats, excuses voor het dekolonisatiebeleid niet, schrijft John Jansen van Galen.

DOOR: JOHN JANSEN VAN GALEN 22 AUGUSTUS 2017, 09:47

Als een mantra wordt het bij iedere gelegenheid herhaald: Nederland heeft na 1945 hardnekkig en met veel geweld gepoogd zijn kolonie in Azië te behouden. Onlangs hoorden we het bij de herdenking van de Indonesische onafhankelijkheidsproclamatie op 17 augustus, straks weer bij de start van het grote dekolonisatieonderzoek, en in de toekomst zullen we het vaker horen.

Het klinkt overtuigend. Alleen: het is niet waar. Dat van het geweld klopt, maar die koloniale behoudzucht niet. Wel waren veel Nederlandse burgers, en wellicht zelfs de meeste, onder de indruk van de leuze 'Indië verloren, rampspoed geboren'. Zij wilden het land als kolonie en wingewest houden, de Nederlandse regering streefde echter iets anders na.

Partnerschap als doel
Koningin Wilhelmina had al in haar rede van 7 december 1942 (met enige tegenzin) aangegeven waar het naartoe moest: vanuit haar Londense ballingschap stelde ze de vier landen waarover zij regeerde een nieuw 'rijksverband' in het vooruitzicht, dat Nederland, Indonesië, Suriname en Curaçao 'vrijwillig' zouden aanvaarden en waarbinnen zij 'ieder op zichzelf de eigen, inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid zullen behartigen'.

Daarmee zette Nederland de dekolonisatie in gang. Want landen die in vrijwilligheid op voet van gelijkwaardigheid samenwerken zijn geen koloniën van elkaar. En dit bleef het beleid, ook toen na de bevrijding Indonesiërs hun onafhankelijkheid uitriepen en Nederland het bestuur weer in handen nam.

Speciaal luitenant-gouverneur-generaal Huib van Mook, in Indië geboren en getogen, streefde naar een partnerschap met het nieuwe Indonesië. En in het bergoord Linggadjati kwamen Nederlandse onderhandelaars in november 1946 met Indonesische nationalisten overeen dat de landen als zelfstandige staten in een Nederlands-Indonesische unie zouden samengaan. De Indonesiërs stemden er zelfs mee in dat de Oranjevorst aan het hoofd van die unie zou staan.

Politionele actie
Toch rukten een half jaar later Nederlandse troepen op in hun 'eerste politionele actie'. De idylle van Linggadjati was een kort leven beschoren geweest. In de eerste plaats doordat het Nederlandse parlement het akkoord eigenmachtig in voor ons gunstig geachte zin amendeerde, wat het vertrouwen aan Indonesische zijde bepaald niet ten goede kwam.

Daarnaast doordat radicale nationalisten het verdrag opvatten als niet meer dan een tussenstation naar '100% merdeka', volkomen onafhankelijkheid. Zij voelden weinig voor de overeengekomen nauwe samenwerking met de kolonisator.

Het was een bittere pil voor Van Mook, die zich met hart en ziel had ingezet voor de geleidelijke dekolonisatie in goede samenwerking met de Indonesiërs. Zo bitter dat ook hij aandrong op militair ingrijpen.

Verstoorde droom
De frustratie van de verstoorde droom over een nieuw samengaan van onze twee volkeren kan mede de hardheid verklaren van de strijd die volgde. De onbarmhartige strafexpeditie vervreemdde veel gematigde Indonesische nationalisten van ons, wat het verwezenlijken van de droom nog onwaarschijnlijker maakte.

Niettemin bleef Nederland streven naar de beoogde vrijwillige en gelijkwaardige unie. Sterker, bij de onderhandelingen onder auspiciën van de Verenigde Staten op het oorlogsschip USS Renville en later over de soevereiniteitsoverdracht werden de Nederlandse uitgangspunten aanvaard: Indonesië werd een federatie, die als gelijke partner deel ging uitmaken van een unie met de vroegere koloniale mogendheid.

We weten hoe het daarmee afliep: binnen een half jaar rolde Indonesië de deelstaten op en riep de eenheidsstaat uit. De unie met Nederland verpieterde in rap tempo en acht jaar later werden op 'zwarte Sinterklaas' alle Nederlanders het land uitgezet. Niet onwaarschijnlijk is dat de radicale Indonesische nationalisten die allengs de overhand kregen, nooit in een nieuw samengaan hebben geloofd. Mogelijk waren zij er slechts mee akkoord gegaan om de Amerikanen tevreden te stellen.

Onblusbare behoefte
Dit neemt niet weg dat Nederland consequent bleef streven naar de dekolonisatie die het voor ogen had. Dat de staat daar zonder samenspraak met Indonesiërs een concept voor ontwikkelde, past in de paternalistische traditie van het Nederlandse kolonialisme: voor u, maar zonder u. Maar behoud van de kolonie was nooit een doelstelling van het beleid.

Er is een onblusbare behoefte, grenzend aan masochisme, om ons verleden zo zwart mogelijk voor te stellen. We hoeven niets te verdoezelen en zeker de oorlogsmisdaden niet die begaan werden bij de worsteling om Indonesië, maar er is geen rechtvaardiging voor een verminking van de geschiedenis.

Als er dus excuses aangeboden moeten worden aan Jakarta, dan wél voor die oorlogsmisdaden, maar niet voor het beleid dat een weliswaar paternalistische, maar ook moderne en humane vorm van dekolonisatie nastreefde.

Parool