Veel onbekend beeld in Indisch deel van De Oorlog

Veel onbekend beeld in Indisch deel van De Oorlog
Zondag 6 december, 20.15, Nederland 2

De Japanse bezetting van Nederlands-Indië bracht onnoemelijk veel leed met zich mee. Niet alleen voor de Nederlanders, maar ook voor de Indo-Europeanen en de Indonesische bevolking. Daarnaast leidde die bezetting ook tot een versnelling in de politieke situatie: de rol van Nederland als koloniale mogendheid was onverwacht snel uitgespeeld.

Aan die ontwikkelingen besteedt de NPS-serie De Oorlog veel aandacht in deel 7. Wat in deze aflevering vooral opvalt is dat er veel filmbeelden in zijn opgenomen die tot dusver nooit eerder op de Nederlandse televisie zijn vertoond.

Opvallend is bijvoorbeeld een Duitse film over de ambities van Japan om de westerse landen uit Azië te gooien, en er zijn ook onbekende Japanse filmjournaals te zien. Heel bijzonder zijn ook kleurenopnamen van de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor.

Voor deze aflevering is presentator Rob Trip met een filmploeg onder leiding van regisseur Gerda Jansen Hendriks heel Java doorgereisd. Hij vertelt het verhaal op de locaties waar de strijd zich destijds afspeelde.

Dat begint al op 10 mei 1940: dan is er in Azië weliswaar nog geen oorlog uitgebroken, maar Nederlands-Indië verliest op slag het contact met het moederland waardoor het totaal op zichzelf is aangewezen. Het hoopt op steun uit de Verenigde Staten maar begint toch maar zelf een wapenindustrie op te bouwen.

De Japanse dreiging neemt snel toe. Japan wil zijn macht vergroten en heeft daarvoor olie, rubber en andere grondstoffen nodig, die in Nederlands-Indië ruim voorhanden zijn. De Nederlands-Indische regering weigert Japan een voorrangspositie te geven bij de levering van olie en daarmee wordt Nederlands-Indië een belangrijk doelwit.

Na de verrassingsaanval op Pearl Harbor verslaat de Japanse vloot de geallieerde schepen in de Slag in de Javazee, eind februari 1942. De Indonesische bevolking had haar hoop gevestigd op de verdedigingskracht van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger, maar dat biedt bij de nadering van de Japanse troepen verrassend weinig tegenstand.

Een echtgenote van een Nederlandse ambtenaar walgt daarvan, ze vindt dat Java op een presenteerblaadje aan de Japanners wordt aangeboden en vertrouwt aan haar dagboek toe dat ze niet wist hoe ze die boodschap aan haar bedienden moest brengen.

Het Nederlands prestige is daarmee enorm geslonken. Vervolgens worden Nederlanders massaal in kampen geïnterneerd, de soldaten in krijgsgevangenkampen, en de burgers in speciale mannen- en vrouwenkampen. De toestand wordt daar steeds slechter, zeker door gebrek aan voedsel en medische verzorging. Ongeveer een op zes overleeft die kampen niet.

Ook de Indonesische bevolking heeft veel te lijden: dwangarbeid en hongersnood richten een slachting aan onder de miljoenen Indonesiërs.

Rob Trip spreekt met een Indonesische burger die allesbehalve gelukkig was met het Japanse optreden destijds – die periode wakkerde het verlangen naar onafhankelijkheid bij de Indonesiërs sterk aan. Nationalistenleider Soekarno, die voor de oorlog door de rechter veroordeeld was wegens haatzaaien, krijgt van de Japanners steeds meer toezeggingen los die de onafhankelijkheid dichterbij brengen.

Hij is daar door Nederland altijd ernstig op aangevallen, maar tegenwoordig breekt toch steeds meer het besef door dat de oude koloniale verhoudingen toch niet meer te handhaven waren.

Dat blijkt wel na de capitulatie van de Japanners, op 15 augustus 1945. De nationalisten hebben dan een republiek Indonesia uitgeroepen, maar die heeft nog geen enkele status. Op straat heerst wanorde, omdat groepen revolutionaire jongeren wraak willen nemen op blanken en op Japanners. De oorlog eindigt in Indië niet in vreugde, maar in volstrekte chaos.

De Oorlog: Zondag 6 december, Nederland 2, 20.15 uur.
Herhaling: zaterdag 12 december, Nederland 2, 13.40u

Geschiedenis.vpro.nl

ElEl schreef:

Veel onbekend beeld in Indisch deel van De Oorlog
Zondag 6 december, 20.15, Nederland 2

De nationalisten hebben dan een republiek Indonesia uitgeroepen, maar die heeft nog geen enkele status. Op straat heerst wanorde, omdat groepen revolutionaire jongeren wraak willen nemen op blanken en op Japanners. De oorlog eindigt in Indië niet in vreugde, maar in volstrekte chaos.

De Oorlog: Zondag 6 december, Nederland 2, 20.15 uur.
Herhaling: zaterdag 12 december, Nederland 2, 13.40u

Geschiedenis.vpro.nl

Wat versta men onder groepen " revolutionaire jongeren" ?
Is het een nieuwe benaming van ongeregelde bende of rondtrekkende "rampokkers" die alles wat blank of Nederlands als doelwit zagen ?
Was het " revolutionair" om weerloze mensen te teroriseren ?
In het verleden werd de term " pemuda" gebruikt , gelukkig werd het tegenwoordig niet meer gebruikt . Want de leiders van de pemuda' s en de pemudi' s waren goed opgeleide Indonesiers , zelfs met Nederlandse opleiding en vorming .

Ik kan me begrijpen hoe de gevoelens van die Nederlandse mevrouw , wat moet ze aan haar bedienden vertellen ?.
Op dat moment werd duidelijk dat de door de Indonesiers " gevreesde" koloniale leger niet veel voorstelde. Uitgezonderd kleine groepen terugvechtende Knil-ers.
En de Knil was ook geen echte leger meer , had min of meer politionele taken.
De aangeboden samenwerking van de Indonesische nationalisten om tegen Japan te vechten werd door de regerering afgewezen.
Het is gebleken dat de Nederlanders niet echt superieur en beter waren dan de Indonesiers.
Wat de chaos betreft , dat werd veroorzaakt door machtsvacuum , die door het optreden van de gealieerden (Engeland en Nederland) erger werd .
Zie Surabaya , de poging van Nederland om de macht van R.I te breken.

Geschiedenis heeft altijd 2 kanten , hoop dat we veel kunnen leren van het verleden.
En het is goed dat men nu probeert de geschiedenis te reconstrueren om het vast te leggen voor de komende generaties.

zaterdag 5 december 2009
De Oorlog – Drama’s in de Indische Archipel

Morgen volgt bij de NPS op Nederkand 2 het zevende deel uit de serie De Oorlog. Maker Ad van Liempt schrijft wekelijks op deze plek een voorverhaal. Vandaag: het drama rond het Japanse vrachtschip Junyo Maru.


Deel 7 van de serie De Oorlog gaat over Nederlands-Indië, de invasie van de Japanners, het leed van de geïnterneerde Nederlanders, de strijd van Indonesische nationalisten voor een onafhankelijke staat, en over de tragedies op zee tussen 1942 en 1945.

Door Ad van Liempt

Als trossen mieren hingen de mensen aan het schip.

Wat vielen er, welbeschouwd, ongelooflijk veel doden in de wateren van de Indische Archipel, tijdens de oorlog! Bij de Slag in de Javazee aan geallieerde kant wel 2.300, van wie ongeveer 900 Nederlanders, evenveel als bij het bombardement van Rotterdam.

De slachtoffers waren opvarenden van de kruiser De Ruyter die op 27 februari 1942 probeerde de Japanners tegen te houden. De kruiser kreeg een voltreffer en explodeerde, het moet een hel zijn geweest aan boord van dat marineschip.

Helemaal onvoorstelbaar zijn de taferelen geweest op de Junyo Maru, die voor de kust van Sumatra werd getorpedeerd op 18 september 1944. Met ruim 5.600 doden was dat de grootste scheepsramp uit de geschiedenis tot dan toe, het aantal slachtoffers was vier keer zo hoog als bij de Titanic. Maar het gebeurde heel ver weg, in een periode dat van adequate nieuwsvoorziening totaal geen sprake was, en daarom is die ramp totaal aan de wereld voorbij gegaan.

De Junyo Maru was een Japans vrachtschip. Aan de buitenkant was niet te zien dat krijgsgevangenen en dwangarbeiders opeengepakt in het ruim zaten. Een Britse onderzeeër, waarvan de bemanning dacht dat het een vrachtschip betrof dat cement vervoerde, schoot torpedo’s af en veroorzaakte daarmee een ongekende tragedie. Aan boord waren in totaal ongeveer 6.500 mannen: 1.100 Nederlandse en 1.100 Britse en Amerikaanse krijgsgevangenen en daarnaast 4.200 Javaanse romoesja’s, werksoldaten, of beter: dwangarbeiders. En verder nog ongeveer honderd Japanners voor de bewaking.

De mannen waren op weg naar Sumatra waar ze moesten werken aan de Pakan Baru-spoorweg, een krankzinnig project, een spoorlijn door de rimboe die van niks naar nergens zou leiden en die na voltooiing nooit heeft gefunctioneerd.


Stinkende ruim

De Britse onderzeeër HMS Tradewind vuurde vier torpedo’s af, waarvan er twee raak waren. De gevolgen waren catastrofaal. Het schip brak in tweeën en zonk binnen een half uur. In die tijd hebben een kleine duizend mannen kans gezien van boord te komen. Maar voor de rest, grotendeels opeengepakt in de donkere, stinkende ruimen van het schip, was er geen redden meer aan.

Een paar jaar geleden zat ik tegenover Willem Punt, een zeeman met een geweldig geheugen voor details, die in beeldende taal kon vertellen over hoe hij zichzelf in veiligheid had gebracht en vooral over wat hij om zich heen zag: “Als trossen mieren hingen de mensen aan het schip; bij duizenden zijn ze in de zee gevallen. Het duurde iets van twintig minuten voor het hele schip in zee verdwenen was. Overal hoorde je mensen om hulp roepen en om hun moeder schreeuwen.”

Punt zag mensen zich vastklampen aan wrakhout, hijzelf worstelde met een baal sisal en hing later via een touw aan een soort vlot. Uiteindelijk kon hij in een reddingsboot klimmen en bereikte hij de kust van Sumatra waar hij direct aan het werk werd gezet aan de spoorlijn. Hij behoorde tot de uitzonderingen: 5.600 mannen verdronken.

Met een collega ben ik zeven jaar geleden op zoek gegaan naar de kapitein van de Britse onderzeeër. Die bleek al geruime tijd overleden, maar zijn zoon, Robert Maydon, vertelde in Wales dat zijn vader pas in 1961, dus zeventien jaar na de ramp, had vernomen wat zijn torpedo’s hadden aangericht. Dat was op een ongebruikelijke manier gegaan. Kapitein Maydon kreeg een geluidsband opgestuurd waarop een samenspraak te horen was van een aantal Amerikaanse overlevenden. Ze wilden hun verhaal kwijt aan de verantwoordelijke. Zoon Robert was erbij gehaald, omdat hij een bandrecorder bezat, zo’n groot geval.

Ze hadden samen naar dat verhaal geluisterd: er waren 5.600 mannen omgekomen door de torpedo’s van de Tradewind. Robert liet ons een stuk van de band nogmaals horen. Hij kreeg er de tranen van in zijn ogen. Maar zijn vader had destijds koel gereageerd, en er geen minuut wakker van gelegen. Britser kon haast niet: “Mijn vader was van een andere generatie. Over de oorlog sprak je niet. En voor hem gold dat het aantal slachtoffers dat hij had gemaakt nu opeens een stuk hoger was geworden. Maar, zo zei hij, daar kan ik nu toch niets meer aan veranderen.”



Ruim twee jaar eerder, in januari 1942, had zich in de Indische wateren nog een ramp voorgedaan. Het ging om een schip dat de Van Imhoff heette. Aan boord bevonden zich ruim 620 mannen, van wie het merendeel Duitsers. Dat zat zo: in mei 1940 had de Nederlands-Indische regering alle Duitsers (en ook wel NSB’ers) opgepakt en in kampen gestopt, als represaille voor de Duitse inval in Nederland. Toen begin 1942 een Japanse aanval op Indië steeds waarschijnlijker werd, moesten die Duitsers weg. Drie schepen voeren uit in de richting van Brits-Indië, daar zouden de Duitsers worden gedropt.

De Van Imhoff werd op zee geraakt door projectielen uit een Japanse bommenwerper. Het schip zonk niet direct, er was tijd om de opvarenden in veiligheid te brengen. Dat gebeurde op grond van een simpel principe: Nederlanders eerst, de bemanningsleden, de soldaten en de bewakers. Zij konden in de reddingsboten en de sloepen plaats nemen. De Duitse geïnterneerden, ruim 480 man, zaten in het ruim van het schip achter prikkeldraad. Pas toen alle Nederlanders van boord waren, kregen de Duitsers kniptangen om de omheining te openen en te proberen zich te redden.

Daarbij hebben zich bizarre taferelen afgespeeld. Een Duitser die via een touwladder een sloep met Nederlanders probeerde te bereiken werd door zijn pols geschoten. Uiteindelijk werd hij, gewond en al, toch in de sloep meegenomen. Op het Instituut voor Oorlogsdocumentatie ligt een stapel verklaringen van betrokkenen. Een van de Duitse overlevenden, J. Grasshoff, schreef na de oorlog wat hem overkwam: “Ik zag alle boten met de Nederlanders bijna 500 meter van het schip verwijderd liggen. Zij wilden zeker kijken wat we zouden doen. Ik schat dat er ongeveer honderd man, inclusief de soldaten, in de boten zaten. Iedere boot had zeker vijftig man kunnen bevatten bij een kalme zee, dus ze hadden een groot deel van ons mee kunnen nemen, maar die beesten wilden ons niet in de boten hebben.”

Uiteindelijk lukte het een groep Duitse mannen alsnog een reddingsboot los te wrikken, die muurvast had gezeten. Daarin was plek voor vijftig geïnterneerden – het werden er meer dan zestig. Anderen gooiden stoelen en meubels en kasten overboord in de hoop zich met dat hout zo lang mogelijk drijvende te houden. Veel opvarenden hoopten dat er hulp zou komen opdagen, want de Nederlandse kapitein had, alvorens zich met achterlating van zijn gevangenen in veiligheid te stellen, wél een noodsignaal uitgezonden.


Krijtwit gezicht

De Duitse geïnterneerde W. Schweikert, een pianobouwer, had het geluk in die ene reddingsboot terecht te komen en schreef later dat dat anderen niet was gegeven: “Nog velen probeerden in de boot te komen. Ik zie er heden nog één voor me, met een krijtwit gezicht, in zijn geheven hand een aktentas, zich door de kluwen mensen een weg banend. Hij was, toen de boot te water werd gelaten, slechts één stap van de veilige plaats af geweest. Maar die ene stap deed hij niet, omdat hij zijn tas nog wilde halen. Toen hij met de aktentas terugkwam, werd hem de weg versperd en verdronk hij.”

Een klein aantal Duitse geïnterneerden kon nog een roeiboot bemachtigen en sommigen vonden een reddingsvlot van bamboe. De Van Imhoff begon langzaam te zinken en was aan het begin van de avond volledig onder water verdwenen. Op dat moment was meer dan de helft van de Duitse gevangenen nog aan boord, zij hadden geen kans gezien zich in veiligheid te brengen. Degenen die wel op zee dreven, werden door een gealarmeerd Nederlands schip opgemerkt, maar de bemanning weigerde hulp, toen bleek dat het om Duitsers ging.

Ze werden aan hun lot overgelaten. De meesten bezweken in hun laatste strijd, een klein deel bereikte vijf dagen later het eiland Nias. Er waren, door gebrek aan eten en drinkwater, nog slechts 67 overlevenden. De overige 411 Duitse gevangenen hebben het transport niet overleefd.

In 1965 heeft de journalist Dick Verkijk een documentaire gemaakt over de Van Imhoff voor de rubriek Achter het Nieuws van de VARA. De film is nooit uitgezonden, de verantwoordelijke televisiechef, J.W. Rengelink, verbood dat. De argumentatie was verpakt in een volzin van macabere schoonheid: ‘De erkenning dat ook Nederland – zij het incidenteel – een fout of zelfs fouten heeft gemaakt, kan juist een verzwakking zijn van de opvatting dat het in de eerste plaats de Duitsers zijn geweest, die een haatpsychose hebben veroorzaakt die hier en daar buiten de nazikringen tot felle reacties hebben geleid.’

De film is al 44 jaar spoorloos.


De Volkskrant

Als eerbetoog :

Overleden op de leeftijd van circa 90 jaren oud te Malang zijn woonplaats:

Dhr. Tjip Boenandir - in de oorlogsdienstjaren Stoker Klasse 1 op HMS de Ruyter - onder commando van SBN Karel Doorman tijdens de Slag in de Javazee op 27 februari 1942.

In www.oorlogsherinneringen.nl , afl.7,"Oorlog in Indie", De slag in de Javazee,is dhr.Boenandir even aan het woord.

Ik wens de heer Boenandir een goede thuisvaart toe en moge hij door vroegere dienstmaten onthaald worden bij Ridwan.

Selamat jalan, Bapak Boenandir