Bronnen: zie deel 1.
De witte radja van Sarawak James Brooke.
Extra geheugensteuntje van de editor:
Voor diegenen, die het misschien niet (meer) weten wie James Brooke was. In de jaren eind '70/begin '80 van de vorige eeuw, werd er een serie op TV vertoond genaamd SANDOKAN, de tijger van Malaysia met als hoofdrol Kadir Bedhi. Bekend nog?
Wat lukte op Nieuw Guinea en Bali, ging mis op Borneo.
In het noordelijk/westelijk deel van Borneo vestigde zich zomaar uit het niets een Engelse avonturier James Brooke in 1841, die op verzoek van de Sultan van Brunei, een opstand van rebellen diende neer te slaan.
Brooke slaagde erin en kreeg van de sultan van Brunei als dank de zeggenschap over het neergeslagen opstandige gebied, eerst tegen een jaarlijkse schatting en later voor niets.
En dat was schrikken voor Nederland, want ineens hadden zij zomaar een "witte koning" uit Engeland notabe als buur erbij gekregen.
En Brooke bleef niet stil ziiten en kreeg het voor elkaar dat Engeland oorlogsschepen stuurde om daar in die contreien de zeewateren te zuiveren van zeerovers, die van de kusten van Brunei opereerden.
Een paar jaren later verhoogde hij zijn invloed en de sultan van Labuan verleende de Engelsen geheel vrije toegang door heel zijn rijk en verbond de sultan zich om aan geen andere mogendheid dan ook enig gebied af te staan, dan slechts met uitdrukkelijke toestemming van Her Majesty the Queen.
Brooke, die reeds de Raja van Sarawak was, werd nu ook officiëel de Britse gezagsdrager in dat gebied en Commisaris en Consul-Generaal voor Borneo en gouverneur van Labuan en onderhorigheden.
De Engelsen hadden redelijk hoge verwachtingen van dit gebied want er was steenkool gevonden en Labuan werd net als Singapore een vrijhaven. (Noot editor: Anno 2010 is Labuan nog steeds een vrijhaven en kan men auto's e.d. belastingvrij kopen, dit in tegenstelling tot Singapore waar juist extra belasting wordt geheven teneinde het milieu te beschermen.)
Echter tot hun teleurstelling en tot zéér grote opluchting van Nederland, kwamen die verwachtingen allesbehalve uit; de handel bleef onbeduidend en de steenkool ontginningsmaatschappij ging over de kop en binnen enkele jaren verloren de Engelsen hun belangstelling voor dat gebied.
Zij gingen zo ver, dat ze akkoord gingen dat de sultan van Labuan zijn rijk helemaal verkwanselde en in 1864 verpachtte hij het grootste deel inclusief alle souvereine rechten aan American Trading Society of Borneo, een Amerikaans-Chinees handelsconglomeraat.
(Extra noot editor: Hoe zeer kan iets misgerekend worden. Want geologisch blijkt Borneo één groot steenkool/aardolie plat te zijn naar aanleiding van diverse geologische rapporten uit de laatste decennia. Dat wordt ook versterkt door het feit dat deze aardschatten zich in andere vormen openbaarden in de Zuid CHinese zee / Golf van Vietnam, aangezien daar enorm veel aardolie wordt gewonnen. 8 Landen maakten/maken aanspraak op die aardolie tot dusver: Frankrijk/USA reeds in de 60-er jaren (Vietnam Oorlog), Vietnam zelf, Thailand, Indonesia, Malaysia, China en Taiwan en Brunei. En de komende jaren zullen leren wie het grootste leger heeft.)
Inventarisatie.
Liep het optreden van Brooke dus af met een sisser, in het Nederlandse kamp zat de schrik er toch goed in.
Wat als andere avonturiers in andere gebieden op dezelfde ideeën als Brooke zouden komen?
Er moest en zou in elk geval voor de buitenwacht duidelijkheid komen.
En die taak nam Jean Chrétien Baud ( zie elders op dit forum een artikeltje) op zich, eerst als gouverneur-generaal (1834-1836) later als minister van koloniën (1840-1848), de opvolger van Van den Bosch.
Volgens Baud hoefde duidelijkheid naar de buitenwacht toe niet persé uitbreiding van gebied te betekenen.
Op Sumatera was op bevel van koning Willem I en Van den Bosch een expansie politiek gevolgd en dat had hoge kosten met zich meegebracht, weinig opbrengsten, een enorme legermacht werd er voor op de been geroepen en een toenemende agitatie met de Engelsen in Singapore.
Toen hij in 1840 aantrad als minister onder koning Willem II (de eerste was veel dominanter) was een koloniale koerswijziging dan ook slechts een kwestie van tijd en na een reeks incidenten in dat gebied, gelaste Baud de ontruiming van Sumatera's oostkust (noorden van Palembang) op 1 september 1841 alsmede de reductie van het aantal manschappen tot 3500 man.
In de loop van 1843 vond de terugtrekking plaats en werd door Baud voortaan onthouding gepredikt.
In 1843 gaf Baud opdracht alle Nederlandse territoriale aanspraken te inventariseren en waar nodig vast te leggen. Niet met geweld maar met wapenborden waarmee aan de buitenwacht kenbaar gemaakt zou worden wiens gebied het was.
Er diende overigens geen ophef gemaakt te worden over deze inventarisatie.
"Natuurkunbdige opsporingen, dempen van kleine onlusten, regelen van kleine lokale geschillen, zouden derhalve de aanleiding kunnen zijn om lokaal in geredelijke wijze te kunnen inventariseren."
Deel 5 volgt: Inspectiereis Von Gagern en herziening verdedigingswerken.
di 16 feb 2010 - 9:39