Het verhaal van een Sliedrechtse moeder die met haar vijf dochters de Jappenkampen overleefde

'Bevrijding Nederlands Indië nooit vergeten'
dinsdag 10 augustus 2010 11:22

Het verhaal van een Sliedrechtse moeder die met haar vijf dochters de Jappenkampen overleefde

Mevrouw Zee-Boer met het album dat in het kindertehuis gemaakt is op schoot.

SLIEDRECHT – Op 15 augustus is het 65 jaar geleden dat voormalig Nederlands Indië bevrijd werd. In vergelijk met de aandacht die de media aan de dodenherdenking en bevrijding in mei besteden, gaat 15 augustus doorgaans vrij onopgemerkt voorbij. Dit is de reden waarom Nel Zee-Boer (85) al jarenlang rond 1 augustus een tegeltje voor haar raam zet, waarop te lezen staat: '15 augustus 1945 Nederlands Indië vrij. Nooit vergeten'. Mevrouw Zee overleefde samen met haar moeder en vier jongere zusjes de Jappenkampen. ''Ik ben rond 4 en 5 mei altijd boos omdat er dan wel heel veel over de oorlog te zien en te lezen is. Begrijp me goed, ik heb op zich niks tegen die aandacht voor de herdenking in mei. De mensen hebben hier ook vreselijke dingen en de Hongerwinter meegemaakt. Maar voor ons voelde het alsof we daardoor de mond gesnoerd werden. Soedah, laat maar dachten we dan. Maar we zaten wel achter prikkeldraad en hebben jarenlang honger gehad. Er was geen bevrijding zoals in Holland, door de Canadezen en de Engelsen. Nee, wij moesten nog maanden achter een heining van twee meter hoge matten van gevlochten bamboe blijven zitten. De Indonesiërs waren toen tegen ons en het was levensgevaarlijk om je zonder begeleiding buiten het kamp te wagen. Er zijn veel mensen gruwelijk vermoord."

Door Margreet Strijker

De familie had eerder al vier jaar in Indië gewoond en was er vanaf 1937 weer omdat vader Kees Boer een baan als eerste molenbaas op een tinbaggermolen in Banka kreeg. ''Toen Nederland na Pearl Harbour op 7 december 1941 de oorlog aan Japan verklaarde merkten we daar niet veel van en dachten dat het zo'n vaart niet zou lopen met die Japannertjes op hun fietsen en gymschoenen." Maar dat veranderde snel. Kees en zijn zoon Mees (18) werden opgeroepen voor het leger. Eind januari 1942 moest Griet Boer - Kraaijeveld met de vijf dochters en 800 andere vrouwen en kinderen vluchten vanuit Banka. ''Moeder had een rugzak, een koffer en Koosje van 7 jaar. Ik was toen 17 en had een rugzak, een koffer en Grietje van 4 jaar. Antje was 15 jaar en droeg een koffer, een rugzak en Heleen van anderhalf. Moeder had de rugzakjes zelf gemaakt en ook de drie kleintjes droegen er elk één. De koffers raakten we later kwijt."
Een dagenlange reis volgde, met veel wachten, gevaarlijke overtochten en een negen uur lange treinreis. Via Bandung kwamen ze in Sukabumi, het eerste kamp. Daarna volgde Buitenzorg en het derde en laatste kamp waar ze terecht kwamen en de rest van de oorlogsjaren doorbrachten was Tjideng bij Batavia. Samen met 10.000 andere vrouwen en kinderen. Met z'n zessen in een kamer van drie bij drie, waar later nog een vrouw en kind bij moesten. Ze kwamen ondanks ontberingen als wandluizen, uren in de hitte op appèl staan, werken in sjouwploegen, ziektes en honger uiteindelijk alle vijf de oorlog door. ''De hele kamptijd hoorden we niks van vader en Mees, maar in september 1945 hebben we op Rode Kruis lijsten gezien dat ook zij nog in leven waren. Mijn vader zat op Sumatra en wij op Java. In februari 1946 kon hij pas naar ons toe komen. Mees heeft moeten werken aan de Birma spoorweg en kwam later als gevangene in Japan terecht. Het lukte hem niet naar Java te komen. Een vriend die hij tijdens die oorlogsjaren had leren kennen had die mogelijkheid wel. Dat was Toon Zee en op verzoek van Mees kwam hij ons in februari 1946 opzoeken."
De vonk sloeg over en Nel en Toon kregen verkering. Op 1 april bracht Toon samen met zijn aanstaande schoonvader Nel met haar moeder en zusjes naar de 'Klipfontein'. Na een angstige reis met het overvolle schip vlak langs zeemijnen kwamen ze op 30 april 1946 in Nederland aan. (De vader bleef achter voor de wederopbouw. Mees en Toon zaten er nog in militaire dienst, dus konden ook niet weg.) Toon is als soldaat in juli 1947 gedeeltelijk invalide geraakt door een ongeluk met een kist granaten. Hoewel Nel en Toon elkaar maar zes weken gekend hadden, bleven ze al die jaren schrijven. ''En als het me te lang duurde stuurde ik ook weleens een telegram. Hij kwam in februari 1948 naar Holland en we zijn op 16 september 1948 getrouwd. Er was geen huis te krijgen dus trokken we bij moeder in." Toon kreeg een klein invaliditeitspensioen en vond een baan als tijdschrijver bij Scheepswerf De Klop. In 1951 kregen ze een benedenhuis in De Savornin Lohmanlaan toegewezen.

Mevrouw Zee woont er nog steeds en de hele woning ademt de sfeer van Indië met houtsnijwerk, schilderijen, beeldjes, boeken en foto's. Ze verbouwt haar eigen lomboks (pepers) om sambal van te maken en maakt graag rijsttafel voor de hele familie (waaronder een kleindochter en acht kleinzoons met aanhang en twee achterkleinzoons).
Toen hun vier kinderen volwassen waren ging het echtpaar Zee voor het eerst terug naar Indonesië. Daarna is mevrouw er nog vijf keer op vakantie geweest. Er zijn sinds die reizen contacten met een weeshuis in Krikilan op Java waar ze elk jaar een bedrag aan doneert. In boekjes, die door de kinderen van onder meer de bast van bananenbomen, kokospalmen en pandanblad gemaakt worden heeft ze foto's van de bezoeken aan het tehuis geplakt. Mevrouw ging vaak samen met haar echtgenoot naar militaire reünies en ook sinds ze weduwe is bezoekt ze nog regelmatig bijeenkomsten van de BNMO (Bond Nederlandse Militairen en Oorlogs- en dienstinvaliden) in Doorn. ''We hebben altijd goed over de oorlog kunnen praten en daarom hebben wij er volgens mij geen echte trauma's aan overgehouden. Hoewel moeder later nog wel eens nachtmerries had. Wij waren jong en zorgeloos, maar voor haar was die tijd veel angstiger."
Mevrouw Zee verblijft rond de bevrijdingsdatum 15 augustus meestal bij de BNMO in Doorn en bezocht daar vandaan meermalen de Nationale Indië Herdenking in Den Haag. ''Maar vorig jaar ben ik in Doorn gebleven heb er op tv naar gekeken. Ook dit jaar ga ik het weer zo doen. Er is een nogal hobbelig grasveld bij het Monument waardoor het lastig is om er met de rollator te komen."


Herdenkingsplechtigheid bij het Indisch Monument aan de Professor Teldersweg in Den Haag op zondag 15 augustus van 12.30 tot 13.50 uur. Eerbetoon, kranslegging en defilé. Met voordracht en zang door Boudewijn de Groot, wiens moeder overleed in een Jappenkamp. Verder zijn er muzikale bijdragen van De Residentie Bach Ensembles (met o.m. het Indisch Onze Vader en Het Lied van Berusting) en de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso. www.indieherdenking.nl

Nawoord Margreet Strijker
Met dank aan mw. Nel Zee-Boer, mijn tante Zus. De moeder in het verhaal was mijn oma en Heleen is mijn moeder. Oom Mees, oom Toon en Tante Ans (Antje) zijn inmiddels overleden. Toen oma Boer (die in 1949 weduwe geworden is) nog leefde vertelde ze vaak over het kamp. Toen ik een jaar of negen was gaf ze 'De tweeling van de Plantage' van Joh. Van Hulzen. Dat kinderboek vertelt een zelfde soort verhaal als mijn familie meegemaakt heeft. Daarmee is mijn blijvende belangstelling gewekt voor de oorlogsjaren in het algemeen en voor de kampverhalen in het bijzonder.

'Tante Zus' laat op een foto de lomboks in haar tuin zien.

Foto van de 6 vrouwen en meisjes, gemaakt kort nadat ze terug waren uit Indië.

Foto uit 1947, een van de weinige (of misschien wel de enige) waarop de hele familie staat, want vader is na de oorlog maar één keer terug in Nederland geweest. Hij overleed in 1949.

Het tegeltje dat Nel Zee-Boer elk jaar in augustus voor haar raam zet.

Het Kompas
Sliedrecht