Nog steeds Indië in je ogen

Nog steeds Indië in je ogen

Pauline Broekema
4-3-2012 15:34

Mijn Indië is een overgrootvader. In 1873 naar Oost-Sumatra vertrokken en met zijn kennis, opgedaan op een tabaksplantage op de Utrechtse Heuvelrug, aan de slag gegaan in de tabak in Deli. Witte jas, witte broek, tropenhelm. Een veelbelovende dertiger in dienst van de Deli-Maatschappij. Honderden koelies. Tien jaar later teruggekeerd naar Nederland en daar een vrouw gekozen. Een zeventienjarig boerenmeisje uit zijn geboortedorp dat, hij was al weer weg, in haar eentje met hem trouwde.

Een handschoentje. Zo waren er veel meer, die de boot naar Indië namen. Getrouwd, zonder de man van hun leven echt te kennen. Haar Indische tijd duurde niet lang, de planter werd ziek en samen keerden ze terug, bouwden een huis op de Hollandse klei dat ze Nieuw-Deli noemden. Die overgrootmoeder overleefde haar tabakker tientallen jaren en heeft tot aan haar dood nooit meer over Indië gesproken. Maar, zeggen de mensen die haar hebben gekend, Indië was er wel altijd. De bruine hutkoffer met de bolle deksel. De hanger, een in goud gevatte tijgertand. De broche: een geheimzinnige minikris met een plukje haar.

“Je hebt nog steeds Indië in je ogen”, laat Diederik van Vleuten iemand zeggen in zijn voorstelling ‘Daar werd wat groots verricht’. Er zijn veel mensen in Nederland voor wie dat geldt. Van alle leeftijden. Omdat ze er opgroeiden. Nog altijd vol heimwee naar de kinderjaren. De koele tegels van de veranda, de geur van de eetstalletjes, het uitzicht op de bergen waar het zo heerlijk vakantie houden was, de waterval, het eten, de vruchten, de baboe, dichterbij dan moeder zelf. In de middag, als je verondersteld werd te rusten weer onder de klamboe uitkruipen en ver weg op het erf spelen.

Ieder zijn eigen verhaal

Mijn Indië zijn vrienden en kennissen. Ieder met een eigen verhaal. Twintigers die zich ineens bewust worden van hun achtergrond die niet meer de lading heeft die hij voor ouders en grootouders had. Die vooral genieten van de muziek, de literatuur die hun achtergrond voortbracht. En de keuken, niet te vergeten.

Indië is de vriendin van net na de oorlog, die na veel aarzeling voor het eerst sinds haar kinderjaren weer terug is op haar geboorte-eiland. Bang voor de confrontatie met het verdriet van haar ouders. Die het geboortehuis terugziet, nu vervallen, maar de bijgebouwen nog bewoond. Met die stokoude vrouw die als ze haar naam noemt, haar in de armen sluit, nog alles van de familie weet en vertelt hoe ze haar als baby met zich meedroeg.

Een ander, begin veertig nu, van Chinese afkomst, die halverwege de jaren zestig met ouders broers en zusters uit Jakarta vluchtte. `Alles achtergelaten’ vertelt ze blijmoedig op een feestje. Over Indonesië werd nooit meer gepraat.

De vader van een vriendin die in 1948, net uit een andere oorlog, in Indië belandde. “Niets meegemaakt daar,” zei hij op een keer toen het op een verjaardag zo ter sprake kwam. Zijn dochter fluisterde. “Ik weet dat het niet waar is. Maar hij zal er nooit over praten.”

Diepe indruk

Van Vleuten is gestopt met zijn bezoeken aan de foyer, na de voorstelling. Het werd te laat. Te belastend soms ook. Hij kwam in de nacht thuis.
Hij maakte mee hoe wildvreemden bij elkaar aan de cafétafel schoven, ervaringen deelden, kampverhalen.

De avond van de laatste voorstelling is dat weer het geval. Een echtpaar zit hand in hand. “U moet hem hebben. Hij heeft het allemaal meegemaakt.” De vrouw wijst naar haar echtgenoot. Hij zat op Sumatra, in kampen, bij Medan. Een indrukwekkend verhaal dat ook op de mensen om hem heen die meeluisteren diepe indruk maakt.

Hoe wonderlijk, wrang die Indische geschiedenissen zijn, realiseer ik me weer als we nog napraten.
Hij noemt nogmaals de namen van de kampen waar hij zat, in Deli.
Belawan zit er niet bij.
Hij heeft er wel van gehoord.
Het kamp Belawan Estate, veertig kilometer ten zuidwesten van Medan.
Ik herinner me nog de schok toen ik er voor het eerst over las. Geen stromend water, geen elektriciteit. Een mannenvrouw kamp, later zaten er vrouwen, ondergebracht in verlaten loodsen van een tabaksonderneming.
Ooit een onderneming met een kantoor, sorteerloodsen, de barakken waar onder erbarmelijke omstandigheden honderden koelies leefden. Naamlozen die alleen bij hun nummer werden genoemd. Door de koelie-ordonnantie in feite eigendom van de planter.
Met woonhuizen van de assistenten en de administrateur.
Waar ook het huis stond van de man die in 1873 arriveerde.
De planter die mijn overgrootvader was.

NOS