'Je deed je plicht voor Koningin en vaderland'

Reijer Kros (87): ''Ik dacht alleen aan hoe ik hier uit kon komen. Wat moest je anders?''

'Je deed je plicht voor Koningin en vaderland'

18-10-2012 12:07


SLIEDRECHT - De 87-jarige Reijer Kros verhaalt in zijn groene, gemakkelijke fauteuil bij het raam over zijn bewogen leven. Hij heeft er jarenlang weinig over gepraat, maar wie zich ervoor interesseert vertelt hij het graag. ''Ik vind het belangrijk dat het wordt bewaard'', zegt de Sliedrechter over zijn ervaringen als Merwede-gijzelaar, soldaat in Nederlands-Indië en de jaren daarna.

Door Annika Both

De jonge Reijer volgt de ambachtsschool in Gorinchem. Hij wil heel erg graag in de vliegtuigindustrie. ''Tja, dat was een droom.'' Die droom wordt werkelijkheid wanneer hij bij Aviolanda gaat werken, een bedrijf dat later Fokker zal heten. Reijer laat zijn arm naast zijn stoel zakken en bukt iets om een stapel brieven te pakken. Ertussen zit zijn arbeidscontract van toentertijd. Het papier is oud, vergeeld en gevouwen. Hij neemt meteen een sprong in de tijd en vertelt over zijn ontslag. De reden daarvoor is nu onvoorstelbaar: Reijer werd 16 mei 1944 opgepakt tijdens de Merwe-razzia, kwam na vijf weken vrij wegens wat misschien een TBC-infectie kon zijn en was bang wederom opgepakt te worden en dook daarom onder in Leeuwarden.

De Merwe-razzia vond plaats tijdens de Tweede Wereldoorlog in de dorpen Hardinxveld-Giessendam, Sliedrecht, Sleeuwijk en Werkendam. Het was een reactie van de bezetter op het doodschieten van twee landwachters door het verzet in de Zuid-Hollandsche Biesbosch. Bij de razzia werden honderden mannen in de leeftijd van 18 tot en met 25 jaar opgepakt en dezelfde dag nog op transport gesteld naar Kamp Amersfoort. Binnen zes weken werd daar een groot aantal van deze zogenoemde Merwede-gijzelaars vrijgelaten, veelal op voorspraak van de scheepswerven waar ze werkzaam waren. De mannen die dit geluk niet hadden werden afgevoerd naar Duitsland, waar ze onder erbarmelijke omstandigheden in diverse kampen te werk werden gesteld. Zevenentwintig van hen keerden nooit terug.

''Ik woonde aan de Stationsweg en werd opgepakt toen ik het huis uit ging. We werden bij de kerk neergezet en moesten daar vandaan allemaal in de trein naar Amersfoort. Na transport werden we in de 'rozentuin' gezet. Dat was een plein met prikkeldraad.'' Op de vraag wat er toen door zijn hoofd ging, antwoordt Reijer: ''Ik dacht alleen aan hoe ik hier uit kon komen. Wat moest je anders?'' Hij wordt in het kamp aan het werk gezet. ''We moesten stro vlechten. De resten werden verbrand. Waarschijnlijk heb ik daar een longontsteking aan over gehouden. Wanneer we 's ochtends op appel moesten komen, liepen we langs de ziekenboeg. Toen heeft een dokter van het Rode Kruis mij uit de rij gepikt. Hij zag dat ik niet goed was. Ik werd doorgelicht en het bleek dat ik een longontsteking had. Omdat men vreesde voor TBC werd ik terug naar het station gebracht. Mensen op het station hebben mij toen geld gegeven voor de terugreis naar Sliedrecht.'' Reijer beseft dat het heel anders af had kunnen lopen. ''Maar ik ben nuchter. Wat gebeurd is gebeurd. Je moet doorgaan. Je kunt wel piekeren, maar het haalt niet uit.''

Nederlands-Indië
In Leeuwarden duikt Reijer onder bij een veekoopman. In mei 1945 vaart hij in een boot over het IJsselmeer terug naar zijn geboortegrond. Hij meldt zich vervolgens vrijwillig aan bij de Royal Australian Air Force (RAAF) en gaat aan de slag in Valkenburg. ''Toen de oorlog in Japan was afgelopen, werden we ontslagen. Een maat van mij ging naar Engeland. Dat wilde ik ook, maar ik kreeg geen toestemming van mijn vader. Hij wilde niet dat ik soldaat werd.'' In 1946 volgt een medische keuring. ''Ik ben toen vrijwillig naar Indië gegaan. Er zijn wel 12000 jongens heen gegaan en die zongen samen het Wilhelmus. Dat zou ik nu nog willen.''

Reijer was indertijd springstof- en mijnenspecialist bij de genie. Hij pakt een boek en wijst op bladzijde 34, jaar 1947, een regel aan: Compressorauto op mijn gelopen. ''Ik ben op een bergbom gereden. Ik was een rauwdouwer, ik keek niet zo nauw. Ik heb toen mijn knie bezeerd en had twee scherven in mijn oog. In de ziekenboeg zetten ze mijn been in het gips. Lang wilde ik er niet blijven, ik ging al snel terug naar de basis. We hadden een hele hechte groep die zich niets van het gevaar aan trok. We waren het actiepeloton en gingen altijd op pad.'' Reijer ontving later het certificaat in de Orde van Vrede voor 1946 tot en met 1949. ''De jaartallen willen zeggen dat ik op z'n minst drie maanden van die jaren in contact met de vijand ben geweest.'' Hij zucht. ''Je doet je plicht voor Koningin en vaderland. Je moet.''

Verhard door ervaringen
Hij pakt een bruingekleurd plakboek. Het lijkt fragiel, maar zit nog altijd stevig in elkaar. Het staat vol met oude kiekjes van de tijd in Indië. De zwart-witte foto's - minstens vier per bladzij - zijn gemaakt door een oorlogsreporter en een sergeant. Reijer wijst op een ingestorte brug, de compressorwagen die later ontplofte en een stuwdam waar de soldaten aan meebouwden. ''Dit was tijdens een actie'', zegt Reijer bij een foto van een rieten hut die in brand staat. ''Je kunt het je niet voorstellen. Het is of jij schiet of hij schiet. Je moet letten op alles wat beweegt.'' Reijer vertelt dat er 6000 doden zijn gevallen. ''Angst heb je altijd.'' De Sliedrechter wil verder weinig kwijt over zijn tijd in Indië. ''Ik wil er niet over praten want er is al zat over geouwehoerd.'' Zijn geslotenheid komt voort uit het feit dat de soldaten uit Indië, terug in Nederland, koud werden ontvangen. ''Er was een man die bij mijn dochters op de lagere school kwam vertellen dat de soldaten in Indië moordenaars waren. Maar wij zijn niet slecht. Ze zoeken het maar uit, dacht ik toen, ik weet wel beter.'' Reijer is door zijn ervaringen verhard. Hij lijkt onverschillig, doet alsof leed hem niet raakt. Maar dat is de buitenkant. ''Je denkt er altijd aan.''

Genieten van muziek
Reijer trouwt snel na zijn thuiskomst en wordt bankwerker van beroep. Muziek is zijn uitlaatklep. ''Toen Juliana zich verloofde liep ik al als 8-jarige achter de omroeper aan met de pauk'', meldt hij trots. Hij is onder andere twintig jaar tamboer-maître bij Crescendo geweest. Hij vindt het jammer dat er tegenwoordig maar weinig mensen lid zijn van een muziekkorps. ''Wat is een dorp of stad zonder? Vroeger gingen er nog drie verenigingen hier door de straten en speelden ze het Wilhelmus. Het was prachtig.'' Nog altijd geniet hij van muziek. Reijer schakelt regelmatig over naar een klassiek concert op televisie. ''Ik kan wel dagen vertellen, maar ik heb het nu goed. Ik heb meegemaakt wat ik heb meegemaakt. Het is nu achter mij.''

hetkompashardinxveld-giessendam.nl