Een psychodynamische benadering van Mark Rutte
Geplaatst door Rob Kern en Timon Dias op 14 september, 2013 - 13:59
Onderstaande tekst geldt geenszins als polemiek, maar als een poging tot het verkrijgen van meer inzicht in het fenomeen Mark Rutte. Er is echter weinig bekend over zijn vroegere gezinsleven.
Rutte is geboren in 1967 en is de jongste uit een gezin in crisis. Zijn vader was vertegenwoordiger van een handelsonderneming in Nederlands-Indië en het gezin is tijdens de Tweede wereldoorlog gevangen gezet in een Jappenkamp. De vrouw van Marks vader is in het kamp te komen overlijden, zij hadden destijds drie kinderen. Eenmaal terug in Nederland trouwt Marks vader met de zus van zijn overleden vrouw.
Tijdens Ruttes H.J. Schoo-lezing van 2 september vertelde hij kort iets over zijn gezin van herkomst: "Het is kort na de Tweede Wereldoorlog. Hij heeft de oorlog meegemaakt in Nederlands-Indië, in het jappenkamp, zij in Nederland. Na de oorlog trouwen zij. Voor hem is dit het tweede huwelijk. Voor haar het eerste. Ze moeten allebei helemaal opnieuw beginnen. Ze gaan terug naar Nederlands-Indië, dat Indonesië wordt. In 1957 worden alle Nederlandse bedrijven genationaliseerd en de man en de vrouw worden het land uitgegooid. Het echtpaar komt terug naar Nederland en moet voor de tweede keer opnieuw beginnen. Het zijn mijn ouders."
Rutte is de jongste van vier kinderen uit het tweede huwelijk van zijn vader. Ruttes moeder is tevens de aanzienlijk jongere zus van de overleden eerste vrouw van zijn vader. Dit gegeven dient niet ongemerkt voorbij gegaan te worden. Freud zelf kwam uit een soortgelijke gezinsconstelatie waarin hij samenwoonde met de kinderen uit een vorig huwelijk van zijn vader, en was zelf de zoon van een moeder die aanzienlijk jonger was dan zijn vaders vorige vrouw. Hij kwam mede hierdoor tot het formuleren van het Oedipus complex en de psychoanalyse.
Het gezin van Rutte is goed, succesvol en ogenschijnlijk is er niets aan de hand, maar onderliggend is de rouw en verdriet om het heengaan van de eerste moeder wellicht voelbaar. De jonge Rutte heeft hier onbewust een leitmotiv aan overgehouden, namelijk; dit mooie gezin uit de crisis halen en het sterker laten worden. In zijn politieke leven komt dit leitmotiv in een veelheid aan varianten terug.
Coalities en crisis
De eerste en laatste zinnen van Ruttes korte tekst voor de rijksoverheid zijn sprekend: "Nederland staat voor ingrijpende keuzes. Dat kan helaas niet zonder pijn. Maar ze zijn nodig om uit de crisis te komen. (…) We slaan bruggen over politieke meningsverschillen heen. Alleen zo komen we sterker uit de crisis."
In een groot en complex samengesteld gezin worden coalities tussen de kinderen gevormd.
Als jongste leer je uit noodzaak met verschillende coalities te leven. Je richt je op de betrouwbare broers waar je op kunt steunen, en let niet op de kleine onaangenaamheden, omdat tenslotte alleen het voortbestaan van het systeem belangrijk is. Dit verklaart wellicht waarom Rutte evengoed met Verhagen en Wilders als met Kunduz en Samson zonder noemenswaardige problemen kan functioneren.
Rutte heeft de neiging zich te richten op autoriteitsfiguren, intern op figuren als Opstelten en Rosenthal. In Europa richt hij zich op Merkel, als de sterke zus, en heeft geen moeite met de regels en lasten die Europa ons oplegt. Dat broers en zussen elkaar helpen in het in stand houden van het (gezins)systeem is logisch; niemand mag achterblijven, zei vader Rutte.
Ondertussen zwelt de kritiek op Rutte van alle kanten aan. Het electoraat loopt weg, virtueel heeft hij nog maar 19 zetels, en er wordt zelfs openlijk gespeculeerd dat hij vervangen moet worden door Edith Schippers of Halbe Zijlstra.
Dit maakt hem een tragisch figuur. Hij heeft de VVD groot gemaakt. Als idealist stelt hij zich volledig beschikbaar voor de politiek, hij moet en zal Nederland uit de crisis halen. Hij heeft een jeugdige uitstraling, vlotte tong, is onvermoeibaar en heeft een goed gestel. Aan de andere kant kan hij meedogenloos zijn, zie de affaire-Rita Verdonk, waar hij Rita opzij schoof ondanks haar populariteit .
Hij richt zich bij voorkeur tot vertrouwensfiguren in de politiek, maar als hij de machtigste wordt, dan wordt zijn gebrek aan ideeën zichtbaar.
Waar ontbreekt het Rutte aan?
Arend Jan Boekestijn heeft zich een paar jaar geleden laten ontvallen dat Rutte geen eigen ideeën zou hebben. Deze uitspraak blijft Rutte continu achtervolgen, maar deze uitspraak is in de media getransformeerd naar dat Rutte geen visie zou hebben. Iedereen had het erover. Rutte trok dit zich zodanig aan, dat hij een lezing in de Amsterdamse Rode Hoed heeft gegeven.
Heeft Rutte geen visie? Natuurlijk wel. Hij wil Nederland sterker uit de crisis laten komen en de overheid kleiner maken. Rutte is een idealist. Het ontbreekt hem echter aan iets anders: een coherent referentiekader en een gezonde realiteitstoetsing. Bart Jan Spruyt heeft het daadwerkelijke gebrek van Rutte mooi verwoord: "Je hebt visie, en je hebt visie. (…) Maar bij visie kan het ook om een politieke filosofie gaan: om een levens- en wereldbeschouwing die aan de politiek vooraf gaat en politieke keuzes consistent bepaalt. Die filosofie heeft Rutte dus niet."
Hierdoor zwelt de kritiek aan binnen de VVD-gelederen.
Rutte heeft geen gezin, geen vrouw, geen kinderen en heeft geld genoeg. Hierdoor kan hij met nivelleringsvoorstellen van de PvdA zoals inkomstenafhankelijke ziektekostenverzekering, zonder blikken en blozen akkoord gaan. Hoe kan hij een hardwerkende Nederlander trakteren op 4,5 duizend euro per jaar aan ziektekostenverzekering per persoon, terwijl anderen die niet werken maar 10 euro per maand zouden moeten betalen? Hetzelfde geldt voor de heffingskorting die nu speelt. Hij accepteert de nivelleringsdrift van Samsom en zadelt werkend Nederland op met steeds hogere belastingdruk.
In zijn door zijn verleden ingegeven behoefte aan het bezweren van de crisis en het in stand houden van het systeem, raakt hij blind voor de veronderstelde ideologische verschillen tussen zijn coalitiepartner en hemzelf. Pas na felle kritiek en tegenstand van zijn achterban, lijkt hij soms bereid in te binden.
Hoewel Rutte overal kritiek oogst en waarschijnlijk na deze regeringsperiode niet meer als de politiek leider van de VVD terug zal keren, blijft hij onvermoeid bezig met zijn missie dit mooie land sterker uit de crisis te laten komen.
Ergens doet dit tragisch aan.
Dagelijkse Standaard
za 14 sep 2013 - 21:02
